Azərbaycan, Bakı, 29 dekabr /Trend/
Trend-in Fars redaksiyasının rəhbəri Dalğa Xatınoğlu
İranın daxili qaz tələbatının həcminin isteshal olunan qazdan artıq olması, qaz istehsalı layihələrində durğunluq və təbii maye qaz (TMQ) zavodlarının tikilişi üçün yerli texnikanın olmaması, bu ölkənin yaxın gələcəkdə TMQ istehsal edə biləcəyini şübhə altına salır.
İranın TMQ şirkətinin rəhbəri Əli Xeyrəndiş MEHR agentliyinə müsahibəsində bildirib ki, 450 milyon dollar məbləğində vəsait TMQ layihələri üçün ayrılıb və 2015-ci ilədək ölkənin TMQ istehsalının illik 70 milyon tona çatdırılması planlaşdırılıb.
Keçən ay dünyanın ən böyük TMQ istehsalçısı Qətər ildə 7,8 miyon ton TMQ istehsalı gücünə malik olan "Qətərqaz" layihəsinin 6 və 7-ci fazasını işə salmaqla illik TMQ ixracatını 77 milyon tona çatdırıb.
Qətər 2002-ci ildə dünyada istehsal olunan TMQ-nin 21 faizini təmin edən İndoneziyanı arxada qoymaqla maye qaz istehsalı zavodlarını inkişaf etdirərək, 2006-cı ildə 21 milyon ton TMQ istehsal edib və son dörd ildə maye qaz istehsalını 3,85 dəfə artıra bilib. Lakin beynəlxalq sanksiyalara məruz qalmış, 77 milyon əhalisi olan İrandan fərqli olaraq, Qətərin 1,2 milyon əhalisi var və beynəlxaq şirkətlər bu ölkənin irimiqyaslı qaz layihələrində intensiv fəaliyyət göstərirlər. 2009-cu ildə Qətərin qaz ixracatının həcmi 68,2 miyon tona çatıb, lakin İranın qaz istehsalı hələlik daxili tələbatdan azdır.
İran hazırda ildə 110 milyard kubmetr qaz istehsal edir, lakin daxili tələbatını təmin edə bilmədiyi üçün 2010-cu ildə Türkmənistandan idxal etdiyi qazın həcmini artırıb. Noyabr ayında Parlamentin Enerji təhlükəsizliyi komissiyasının üzvü Həmidrza Katuziyan MEHR agentliyinə bildirib ki, son 9 ayda "Cənub Pars" layihəsinin fazalarında 25 faiz inkişaf planlaşdırılmışdı, lakin bu rəqəm 0,5 faiz reallaşdırılıb. "Cənub Pars" layihəsi 28 fazadan ibarətdir və hazırda onun 10 fazası işlənilir.
İranın TMQ layihələri
Hazırda dünyada satılan qazın 25 faizini TMQ təşkil edir. BP-nin məlumatına görə, ildə 242,77 milyon ton TMQ satılıb, Qətərdən sonra MalaYziya 29,5, İndoneziya 26 və Əlcəzair 20 milyon ton istehsalla dünyanın ən böyük TMQ ixracatçılarıdırlar. Beynəlxalq Enerji Təşkilatının (International Energy Agency) yaydığı məlumata görə, yaxın illərdə TMQ satışının həcmi 10-15 faiz artacaq.
TMQ təbii qazdan fərqli olaraq, (neft kimi) beynəlxalq bazarlara çıxarılmaq potensialına malikdir, ancaq təbii qaz yalnız regional səviyyədə, qaz kəmərlərinin çəkilməsi şərtilə və 20-25 illik müqavilələr çərçivəsində satıla bilər.
İran 2005-ci ildən bir neçə şirkətlə TMQ istehsalı üzrə müqavilə bağlayıb. Lakin, rəsmi Tehranın nüvə proqramına görə, bu ölkəyə qarşı tətbiq olunan sanksiyaları nəzərə alaraq, xarici şirkətlər TMQ layihələrini dayandırıblar. Yay mövsumundə İranın Milli Neft Şirkətinin direktoru Əhməd Qələbani bildirmişdi ki, "TMQ layihələrinin iqtisadi sərfəsi olmadığı üçün" bütün layihələr dayandırılıb və İran daha çox təbii qazın boru kəmərləri vasitəsilə satışında maraqlıdır. Bundan əvvəl, İran "Total" şirkəti ilə "Cənub Pars"ın 11-ci fazasından ildə 5 milyon ton TMQ istehsalı, "Şel" və "Repsol" ilə həmin qaz yatağının 13 və 14-cü fazalarından ildə 16 milyon ton TMQ istehsalı üzrə müqavilə bağlasa da, bu şirkətlər İran əleyhinə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1929 saylı qətnaməsindən sonra müqavilələrini ləğv ediblər.
Beləliklə, Xeyrəndişin 2015-ci ildədk İranın ildə 70 milyon ton MTQ istehsal edə biləcəyi ilə məlumatı ciddi şübhə doğurur.