Azərbaycan, Bakı, 09 aprel / Trend , müxbir D.Xatınoğlu/
ABŞ-da "nüvə təhlükəsizliyi" konfransından sonra, İranın Tehranda "nüvə silahının məhv edilməsi" konfransının keçirilməsinin planlaşdırılması beynəlxalq ictimaliyyətin dəstəyini qazanmaqda uğurlu keçməsə də, Əhmədinejadın hakimiyyəti üçün diplomatik əhəmiyyət kəsb edir.
ABŞ aprelin 12-13-ü və İran aprelin 20-də konfrans planlaşdırıb.
Tehran Universitetinin siyasi elmlər üzrə professoru Sadiq Zibakəlam (Sadeq Zibakalam) Trend -a bildirib ki, Tehranda strateji kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə keçiriləcək konfransda dünyanın aparıcı ölkələrindən iştirak edəcəyini araşdırmağa hazır olan yeganə ölkə Çindir.
ABŞ-da keçirilən konfransda 44 ölkə, o cümlədən, BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri və dünyanın aparıcı ölkələri iştirak edəcək. İran XİN rəhbəri Mənuçöhr Möttəkinin sözlərinə görə, İranda keçiriləcək konfransa 60 ölkə dəvət olunub, lakin dəvət edilən ölkələrin siyahısı, yaxud konkret şəkildə konfransda iştirak edəcəkləri barədə məlumat yoxdur. Aprelin əvvəlində İran Ali Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri Səid Cəlili Çinə səfərindən sonra bildirmişdi ki, rəsmi Pekin Tehran iclasında iştirak edəcəyini vəd edib, lakin Pekin Tehran konfransına dəvət olunduğunu təsdiq etsə də, iştirak edəcəyi haqda məlumat verməyib.
Zibakəlamın fikrincə, ehtimal olunur ki, Rusiya da bu konfransda iştirak edəcək. "Çin və Rusiyanın bu konfransda iştirak etməsi İran üçün çox əhəmiyyətlidir. Fikrimcə, Avropa ölkələrindən bu konfransda iştirak etməyəcəklər, lakin dünyanın digər böyük ölkələrindən, o cümlədən Braziliya, Argentina, Türkiyə, Malaziya kimi ölkələrin Tehran konfransında iştirak edəcəyi istisna olunmur", - deyə Zibakəlam aprelin 9-da telefonla Tehrandan bildirib.
Tehranda keçiriləcək konfransın nəticələri və uğuru haqda ekspertlər arasında fikir ayrılığı var, lakin bu konfrans nəticədən asılı olmayaraq, Qərb tərəfindən nüvə silahı istehsalına cəhd göstərməkdə ittiham olunan Tehran üçün diplomatik əhəmiyyət kəsb edir.
Vaşinqton Xarici Əlaqələr Şurasının böyük elmi işçisi Tomas Lipman (Thomas Lippman) Trend -a bildirib ki, ABŞ-da keçiriləcək konfrans mahiyyət və mövzu baxımından İranda keçiriləcək konfransdan fərqlidir. Lipman Vaşinqtondan elektron musahibəsində Trend -a bildirib ki, Nyu-Yorkda BMT-nin binasında keçirilən iclas, yaxud ABŞ hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə keçirilən konfrans "Nüvə materiyaları və obyektlərinin təhlükəsizliyi və bu təchizatın təhlükəli qüvvələr əlinə düşməsinin qarşısını almaq yolları" ilə bağlıdır; lakin Tehran konfransı "nüvə silahlarının məhv edilməsi" mövzusunu ehtiva edəcək.
Qlazko Universitetinin professoru Rza Təqizadə (Reza Taghizadeh) belə düşünür ki, İran beynəlxalq ictimaiyyətin Tehranın nüvə proqramına qarşı sərt münasibətini dəyişmək niyyətindədir. Təqizadə Trend -a Londondan telefon vasitəsilə bildirib ki, çox güman ki, dünyanın aparıcı ölkələri Tehrandakı konfransda iştirak etməyə maraq göstərməsin.
Lakin Zibakəlamın fikrincə, Tehranda keçiriləcək konfrans faktik olaraq heç bir nəticə verməmiş olsa belə, İran üçün diplomatik qələbə ilə nəticələnəcək.
"İran bu konfransı keçirməklə beynəlxalq aləmə göstərmək istəyir ki, həqiqətən kütləvi qırğın silahlarının yayılmasının həm regionda və həm də bütün dünyada qarşısını almaqda maraqlıdır. İran bu konfransı keçirməklə bu sahədə öz ciddiliyini göstərmək istəyir", - deyə Zibakəlam bildirib.
İran rəsmiləri dəfələrlə Qərbi nüvə proqramı və nüvə silahına qarşı ikili siyasət yürütməkdə ittiham ediblər. İran Prezidenti Mahmud Əhmədinejad İsrailin nüvə silahına malik olmasını Yaxın Şərq üçün ən böyük təhlükə adlandırıb.
İsrail nüvə silahına malik olmasını nə təkzib, nə də təsdiq edib, lakin nüvə üzrə ekspertlərin fikrincə, İranın bir nömrəli düşməni olan bu ölkənin 88 nüvə başlığı var. İsraildən əlavə, 1998-ci il və 2006-ci illərdə Pakistan və Şimali Koreya da nüvə silahlarını sınaqdan keçiriblər.
Dünyada nüvə silahına malik ölkələrin silahsızlaşdırılması ilə bağlı İranda keçiriləcək konfransın nüfuzu və nəticəsini ekspertlər əhəmiyyətsiz hesab edirlər.
Zibakəlamın fikrincə, Qərbin aparıcı ölkələri, o cümlədən, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa kimi ölkələr kütləvi qırğın silahlarının yayılmamasının qarşısını almaqda ciddi ölçü götürməsələr, digər ölkələrin bu sahədə çalışması bir o qədər təsiredici olmayacaq.
Onun sözlərinə görə, İran üçün bu konfransı keçirməkdə əhəmiyyətli məsələ budur ki, Qərb ölkələri İranı "nüvə silahı istehsal etməkdə" ittiham edir və İran bu ittihamı özündən uzaqlaşdırmaq istəyir. Eləcə də göstərmək istəyir ki, İran atom silahı istehsal etmək niyyətində deyil və bu kimi silahların yayılmamasının qarşısının alınmasının tərəfdarıdır.
İndiyədək BMT TŞ İranın nüvə proqramını dayandırmaq üçün bu ölkəyə 5 qətnamə tətbiq edir. Bu qətnamələrin 3-ü iqtisadi sanksiyaları ehtiva edir. Hazırda İrana qarşı dördüncü qətnamənin təsdiqi üçün BMT TŞ-nin daimi üzvləri müzakirə aparırlar.
Bu məqalənin hazırlanmasında T.Konyayeva və T.Cəfərov iştirak ediblər.