...

Xəzərin yeni qaz boru kəmərlərini kim tikməlidir? – Trend-in icmalçısı

Energetika Materials 30 Oktyabr 2010 18:02 (UTC +04:00)

Azərbaycan, Bakı, 30 oktyabr/Trend//

Trend-in icmalçısı Emil İsmayılov

Müasir bazar şəraitində ölkələr arasında istehsal, ixrac, tranzit və enerji daşıyıcıları ilə bağlı məsələlərdə münasibətlər yeni səviyyəyə keçir. Bu proses, xüsusilə Xəzər regionunda kifayət qədər gözə çarpandır.

Əgər əvvəllər regionda enerjidaşıyıcıları istehsalçı ölkələri dünya bazarlarına onların çatdırılmasının marşrutlarını axtarırdılarsa, onları şəxsi və cəlb edilmiş vəsaitələr hesabına yaradırdılarsa, indi ölkələr arasında xammalın marşrutları diversifiaksiya edilərkən, bu məsələ daha da aktuallaşıb. Bu halda əgər əvvəl xəzəryanı ölkələr, Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan özləri yeni boru kəmərlərinin tikintisində maraqlı idilərsə, hazırkı mərhələdə bu ölkələr öz resurslarının nəql etmək üçün perspektivli marşrutlar seçirlər ki, bu da istehlakçılardan xəzər qazının cəlb etməsi üçün böyük səylər tələb edir və onları qaz kəmərlərinin tikintisi üzrə yeni layihələrin yaradılmasının təşəbbüskarı olmağa məcbur edir.

Enerji resurslarlarının istehsalçı ölkələri tərəfindən marşrutların seçilməsi bu gün birbaşa layihələrin iqtisadi tərəfindən asılıdır. Yəni, region ölkələri öz enerjidaşıyıcısılarının nəqli istiqamətini təyin edən zaman ilk növbədə, iqtisadi məqsədəuyğunluğun və maksimal ticarət faydasının prinsiplərini rəhbər tuturlar.

Bu gün Avropaya qazın alternativ tədarükünün, eləcə də bunun hesabına Avropa İttifaqı ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təmini ən kəskin məsələdir.

Xüsusilə, əvvəlki illərdə ərazisi ilə Rusiya qazının Avropaya tədarük edildiyi Rusiya və Ukrayna arasında qaz böhranı baş verəndən sonra Cənub enerji dəhlizi qaz kəmərinin tikinti layihələrinin irəliləyişi üzrə işlər fəallaşdı. Onların sırasında "Nabukko", "Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya" (ITGI), Transadriatik qaz boru kəməri (TAP), "Ağ axın" marşrutları var.

Lakin, buna baxmayaraq, demək olmaz ki, Azərbaycan yatqda hasilatı 25 milyard kubmetrədək artrmağa imkan verəcək "Şahdəniz" yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsini reallaşdırmağa tələsir. Bu, hər şeydən əvvəl, onunla bağlıdır ki, hələ də potensial alıcılarla danışıqlar prosesi davam edir. Buna baxmayaraq, həm Rusiya, həm də İran "Şahdəniz"in işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində qazın bütün həcmlərini almağa hazırdırlar, Azərbaycan tərəfi məhz Avropa bazarına məqsədlidir. İndi Azərbaycan özü ona hər şeydən əvvəl, iqtisadi nöqteyi-nəzərdən əlverişli olan istiqamət və marşrutları seçir.

Bu xammalı istehsal edən ölkələrin dünya bazarlarına enerjidaşıyıcısıların çıxışının təmini üçün xüsusilə Azərbaycana region dövlətlərinin, ilk növbədə, tranzit ölkələrin bazarlarını əvvəlcə doydurmaq lazım idi. Hazırda Gürcüstanda qaza əsas tələbat Azərbaycan xammalının hesabına təmin olunur. Qazın çatdırmasının müxtəlif mənbələri, eləcə də Azərbaycan hesabına Türkiyə bazarı qane edilib. Beləliklə, regional bazarların təminatı nöqteyi-nəzərindən, Avropaya Azərbaycan qazı üçün yol açılıb.

Lakin bu prosesdə yeni çətinliklər meydana çıxıb. Region bazarlarına qazın tədarükü şəraitində müqavilələr "Botaş", Gürcüstanın Neft-qaz korporasiyası kimi milli şirkətlərlə bağlanıb. Bundan başqa, bu ölkələrin bazarlarında qazın satışı ilə yalnız dövlət məşğul olur ki, bu da müqavilə bağlanılmış həcmlərin əldə etməsi üzrə ölkənin öhdəliklərindən xəbər verir. Bu müqavilələr hökumətlərarası razılaşmalarla möhkəmləndirilib ki, onlara beynəlxalq maliyyə institutları tərəfindən etibarı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldib və nəticə kimi, infrastruktur layihələrinin reallaşdırmasının maliyyələşdirməsi ilə bağlı problemlər yaranmayıb.

Xəzər qazının Avropa bazarına çıxışında infrastrukturun və qaz kəmərlərinin təminatı üçün qazın əldə edilməsinin yaradılması prosesinə böyük şəxsi şirkətlər cəlb edilib.

Azərbaycan tərəfi müxtəlif səviyyələrdə dəfələrlə bəyan edib ki, qaz kəmərlərinin tikintisi üzrə yeni layihələrin reallaşdırmasının tərəfdarıdır, lakin bir şərtlə ki, iştirakçı şirkətlər maliyyələşdirmə mənbələrinin axtarışına görə qətiyyətli addımları atmalı və tikinti üzrə öz fəaliyyətlərini fəallaşdırmalıdrlar. Bu halda Azərbaycan öz qazının tədarükü imkanlarına baxmağa hazırdır.

Bundan aydın olur ki, birinci və əsas addımları yeni marşrutlarda daha çox maraq olan tərəf etməlidir. Belələri indiki halda məhz Avropa İttifaqı bazarlarına tədarükün müxtəlif marşrutlarını hazırlayan Avropa ölkələrinin şirkətləri çıxış edir.

İndi Avropa qazda əhəmiyyətli defisit hiss etmir. Bu mərhələdə bazarlara çatdırılan məhsulun həcmləri Avropa istehlakçılarının ehtiyaclarının təmin olunması üçün kifayətdir. Lakin qarşıda istehlakın əhəmiyyətli artımıı proqnozlaşdırılır. Bu ehtiyacın təmin olunmasından başqa, yeni qaz kəmərlərinin tikinti layihələrinin əsas məqsədi qaz nəqlinin həm mənbələrinin, həm də marşrutlarının diversifikasiyalaşdırılmasıdır.

Xəbər lenti

Xəbər lenti