Arye Qut, Trend -in Qüdsdəki xüsusi müxbiri
Bu günlərdə İsrail bir tərəfdən, Misir və Suriya digər tərəfdən, ərəblərin Oktyabr, israillilərin isə Qiyamət günü adlandırdığı müharibənin başlanılmasının 35 illiyini qeyd edirlər.
İsrail bu müharibədə qalib gəlsə də, bu, ölkə tarixində böyük faciələrdən biri kimi qalıb. Müharibə 1973-cü il oktyabrın 6-da Yom-Kipurda - yəhudi təqviminin ən müqəddəs günündə başlayıb. Həmin gün Misir və Suriya İsrailin Altıgünlük müharibənin gedişində ələ keçirdiyi ərazilərə daxil oldu. Misir Sinaya, Suriya isə Colan yüksəkliklərinə hücum etdi. Hücum edən qoşun say tərkibinə görə NATO-nun Avropadakı qüvvələrinə bərabər olub.
Dini bayram münasibətilə israilli əsgərlərin əksəriyyəti evə getmələri barədə icazə alıblar. Süveyş kanalını aşan yetmiş min misirli əsgər, təxminən beş yüz israilli əsgərin müqaviməti ilə üzləşib. Misirlilər müdafiə xəttini qırdı. Colan ərazisində olan suriyalılar da irəlilədi. Starteji baxımdan yəhudi dövlətinə qarşı müqəddəs gündə edilmiş hücüm hesablanmış olub. Yom-Kipurda yəhudilərin çoxu ya sinaqoqda, ya da ki, evdə olub. Buna görə də komandanlıq üçün həqiqi hərbi xidmətdə və hərbi toplanışlarda olan əsgərlərlə əlaqə yaratmaq və onları döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirmək nisbətən asan olub.
"Biz Nazirlər Kabinetinin iclasında idik (oktyabrın 6-sı səhər). Birdən otağa katibə girdi və müharibənin başlandığını dedi. Həmin an biz həyəcan siqnalını eşitdik", - o vaxtkı İsrail hökumətinin rəhbəri Qolda Meyir sonralar o günü belə xatırlayıb. Həmin gün heç kəsin işləməməsinə baxmayaraq, hökumət iclas keçirib. Hökumət bir gün əvvəl axşam da iclas keçirib. Məhz burada ehtiyatda olan bütün hərbçilərin səfərbər edilməməsi, yalnız hissə-hissə çağırışın həyata keçirilməsi ilə bağlı qərar qəbul edilib. Bu, çox böyük qan bahasına başa gələn səhv qərar olub və təəssüf ki, bu birinci səhf də olmayıb. Çünki hökumət hələ oktyabrın 1-dən Suriya və Misirin özünə diqqəti cəlb etmədən və səs-küy salmadan hərbi qüvvələrini İsrail sərhədinə tərəf cəmlədiyini bilib. Lakin İsrail hökuməti bunu müharibəyə hazırlıq kimi qəbul etməyib. Həmin an hökumət və ordu rəhbərliyi arasında ehtiyatda olan hərbçilərin səfərbər edilməsi ilə bağlı məsələdə fikir ayrılığı olub. Ordunun Baş Qərargah rəisi David Elazar hesab edib ki, bunu təcili etmək lazımdır, müdafiə naziri Moşe Dayan və hökumət rəhbəri Qolda Meyir isə buna hələlik ehtiyac olmadığını bildirib. Onlar əmin olublar ki: ərəblər müharibəyə başlamayacaq, çünki 1967-cı ilin ötən Altıgünlük müharibəsindən hələ özlərinə gəlməyiblər və bunadan başqa, oktyabrda onların orucluq ayı başlayır. Orduda 3 saylı hazırlıq (1967-ci ildən bəri elan edilən ən yüksək) yalnız oktyabrın 5-də elan edilib. Oktyabrın 6-da isə günorta saat 2-də İsrailə eyni anda Suriya Colan yüksəkliklərindən, Misir isə Sinay tərəfdən hücum edib. Təbii, ilk iyirmi dörd saat özünü itirmiş İsrail üçün ən çətin dövr olub. Misir yaxşı hazırlıq görmüş, dünyada ən böyük ordulardan birinə sahib olub. İsrail ordusu əsas etibarilə həmin Qiyamət günü əksəriyyəti sinaqoqlarda olan ehtiyatda olan hərbçilərinə güvənib. Müharibə xüsusi bir gündə başlayıb və bu, ehtiyatda olanların toplanmasını asanlaşdırıb, belə ki, onların hər birinin harada olması bəlli olub və bundan başqa, yollar maşınla dolu olmayıb.
Oktyabrın 8-də İsrail kanalın Qərb tərəfində yerləşən Misir mövqelərinə əks-hücum etməyə cəhd göstərib. Əks-hücum ağır itkilərlə başa çatıb. Müharibənin üç günü ərzində İsrail əlli təyyarə və yüzlərlə tank itirib. Həlledici hadisələr oktyabrın 15-nə keçən gecə baş verib. İsrail kəşfiyyatı Misir ordusunun 2-ci və 3-cü ordusu arasında boşluq tapıb. Ariel Şaronun diviziyası hərbi strategiyada nümunəyə çevrilmiş çətin manevr edərək, Süveyş kanalına çıxıb və qərb sahilinə keçməyə başlayıb. Əməliyyatın müvəffəqiyyəti İsrail Müdafiə Ordusunun tarixində ən qanlı döyüşü təmin edib. Bu, oktyabrın 16-na keçən gecə kanal yaxınlığındakı "Çin ferması" adlanan ərazidə baş verib. Müharibənin taleyini Colan yüksəklikləri uğrunda gedən döyüş həll edib. İsrailin yüzlərlə tankı dörd gün-üç gecə onlardan beş dəfə artıq olan Suriya hərbi birləşmələrinin yolunu kəsib. O vaxt İsrail əsgərləri ölüm-dirim uğrunda vuruşub. Müharibə 3 həftə davam edib və oktyabrın 24-də İsrailin qeyd-şərtsiz qələbəsi ilə başa çatıb. İsrail böyük itkilər verib: 2200 öldürülmüş hərbçi, 5200-dən çox yaralı, 365 nəfər (digər məlumatlara görə 440 nəfər) əsir. Əsir düşənlər bir neçə aydan sonra əsirlərin dəyişdirilməsi yolu ilə qaytarılıblar. Lakin hamı qayıtmayıb. Qayıdanlar isə əsirlikdə olduqları müddətdə onlara verilən işgəncələr nəticəsində əlil olublar.
Qiyamət gününün müharibəsi bəzi israillilərin qonşu ərəblərə hansı münasibəti bəsləməsi prizmasindan dəyişib. Müharibə sona yetdikdən sonra "göyərçinlər" bildiriblər ki, İsrail Altıgünlük müharibədə tutduğu ərazilərin məsələsində güzəştə getsəydi, müharibədən yayınmaq mümkün olardı. "Qırğılar" təkid ediblər ki, müharibə bu ərazilərin İsrail tərəfindən saxlanılması zərurətini nümayiş etdirib: bufer olmasaydı, ərəb ölkələri İsrailin daxili rayonlarına tez girə bilərdilər.
Qiyamət gününün müharibəsi sübut edib ki, İsrailin müdafiə ordusu ərəb qoşunlarına nisbətdə həm əsgərlərinin döyüş hazırlığı keyfiyyəti, həm də komandirlərinin hərbi qabiliyyəti baxımından yüksəkdir. Lakin qarşı tərəfin qüvvəsinin layiqincə qiymətləndirilməməsi və onun qəfildən hücum etməsi, xüsusilə də müharibənin başlanğıc mərhələsində zirehli tank və piyada hissələrinin İsrail komandanlığını çətin hərbi problemlər qarşısında qoyması, müharibənin gedişində iz buraxıb. İsrail böyük qələbə qazanıb, lakin böyük dövlətlərlə qarşılıqlı münasibətlər, ərəb ölkələrinin neftə qoyduğu qadağa və onun qiymətinin artırılması ilə bağlı iqtisadi böhran, bu müharibənin əhəmiyyətini neytrallaşdırıb. Bu, hətta İsraillə ənənəvi dost olan Qərbi Avropa və Cənubi Amerika ölkələrinin siyasi xəttinə də öz təsirini göstərib. Müharibə İsrailin beynəlxalq arenada da böyük təcridinə səbəb olub. Ərəb ölkələri tərəfindən ABŞ və Hollandiyaya qarşı İsraili dəstəklədikləri üçün neft satışına qoyduqları embarqo və neftin qiymətinin dörd dəfə artırılması, neft hasil etməyən ölkələrin ərəb ölkələrinin siyasi və iqtisadi təzyiqi qarşısında zəifliyini göstərib. ABŞ-ın hava yolu İsrailə yardımın göstərilməsi təklifindən NATO üzv ölkələrinin imtina etməsi İsrailin hərbi dövrdə zəifliyini nümayiş etdirib. İsrailin dünyadan da siyasi təcridi artıb. Bu xüsusilə də onun dostluq münasibətləri saxladığı və uzun illər texniki kömək göstərdiyi "üçüncü dünya" ölkələri arasında sezilib. Ərəb dünyasının təzyiqi və ərəb sərvəti ilə şirniklənən bu ölkələrin əksəriyyəti, İsraillə əlaqələri pozub və müxtəlif beynəlxalq forumlarda ona qarşı səs verməyə başlayıb. Altıgünlük müharibə nəticəsində İsrailə artan mühacirlərin sayı azalıb. Həmçinin İsrailin ABŞ-ın hərbi və siyasi dəstəyindən asılılığı artıb. Təbii, İsrail ordusunun hücumu dəf etməsinə, Misir və Suriyanın ərazisinə daxil olmasına baxmayaraq, bir millət kimi israillilərdə qalib ovqatı yoxdur.