Azərbaycan, Bakı, 25 dekabr / Trend müxbir D.İbrahimova/ Qeyri-hökumət qüvvələrinin İslamabadın siyasətinə güclü təsirinə görə, taliblərlə birgə mübarizə planları həyata keçməyəcək, - ekspertlər hesab edir. Pakistan prezidenti bu planların müzakirəsi üçün Əfqanıstana səfər edəcək.
"Problem ondan ibarətdir ki, Pakistan prezidentinin islamçı bazaya malik ekstremist qrupların yaradılması və dəstəklənməsində böyük təcrübəsi olan İdarələrarası Agentlik [Pakistanın kəşfiyyat agentliyi] üzərində çox cüzi nəzarəti var", - Əfqanıstan üzrə müstəqil ekspert Robert Kanfild (Robert Canfield) Trend -a bildirib.
Pakistan prezidenti Asif Əli Zərdari ötən həftə Əfqanıstana səfər etməyi planlaşdırırdı. Lakin səfər ləğv edilib və 2009-cu ilin yanvarına keçirilib.
Prezident Zərdarinin Əfqanıstana rəsmi səfəri zamanı öz dağıdıcı fəaliyyəti ilə Əfqanıstan və Pakistanda sabitliyi pozan "Taliban" ekstremist hərəkatı ilə birgə mübarizənin müzakirəsi planlaşdırılır.
Lakin müşahidəçilər İdarələrarası Kəşfiyyatın taliblərə göstərdiyi dəstəklə əlaqədar, bu danışıqların uğuruna şübhə edirlər.
Pakistanın İdarələrarası Kəşfiyyatı 1948-ci ildə, hərbi kəşfiyyat və kəşfiyyat materiallarının toplanması ilə məşğul olan ümumiləşdirilmiş kəşfiyyat orqanı kimi yaradılıb. Bu təşkilat prezident, Baş nazir və Pakistan Ordusu Baş komandanı qarşısında hesabat vermir.
İdarələrarası Kəşfiyyat Kəşmirdə Hindistana qarşı mübaribədə iştirak edib, Əfqanıstanda "Taliban" hərəkatını dəstəkləyib.
İnsan hüquqları üzrə müstəqil beynəlxalq təşkilat olan Human Rights Watch-ın 2001-ci ilin iyul hesabatına əsasən, Pakistanın İdarələrarası Kəşfiyyatı taliblərin hərbi əməliyyatlarına subsidiyalar ayırıb, döyüşçülərin məşqlərini aparıb və onları ləvazimat və yanacaqla təchiz edib, bilavasitə bir neçə hərbi əməliyyatı dəstəkləyib.
"Taliban" hərəkatı Əfqanıstanda islam dövlətinin yaradılması və əcnəbi qoşunların Əfqanıstan ərazisindən getməsi uğrunda mübarizə aparır. Hərəkat apreldə Əfqanıstan prezidenti Həmid Kərzaya qarşı qəsd və 2008-ci ilin avqustunda Hindistanda səfirlikdə partlayış həyata keçirib. Beynəlxalq analitika mərkəzi Senlis Şurasının (London) məlumatlarına görə, 2007-ci ildə Əfqanıstan ərazilərinin 54 faizində taliblərin hərbi fəallığı qeydə alınıb. Taliblərin əsas hissəsi Pakistanda, Şimal-Qərb Sərhəd Əyalətində (ŞQSƏ) "müstəqil qəbilələr" zonasında (FATA) və Əfqanıstanda yerləşir.
Müşahidəçilər hesab edirlər ki, Pakistan prezidentinin Əfqanıstan prezidenti ilə görüş üçün bu ölkəyə səfər etməsinin bir neçə səbəbi var.
Pakistan prezidenti dünya ictimaiyyətinə noyabrda Mumbaydakı hücumlardan sonra terrorizmlə mübarizə "niyyətlərində nə qədər ciddi olduğunu" göstərmək üçün Əfqanıstana gedir, - Əfqanıstan parlamentinin deputatı Azita Rəfat hesab edir. Hindistan hakimiyyəti Mumbaydakı hadisələrdə Pakistanın "Laşkar-e-Tayba" qruplaşmasını günahlandırıblar.
Əfqanıstan üzrə amerikalı ekspert Kanfild hesab edir ki, görüş 2009-cu ilin noyabrında Əfqanıstanda prezident seçkilərindən əvvəl daha çox səs qazanmaq üçün bu ölkənin prezidenti Həmid Kərzaya lazımdır.
Müşahidəçilərin rəyinə görə, prezident Kərzay əhalinin etibarını yüksəltmək üçün prezident seçkiləri ərəfəsində tədbirlər görməlidir. Taliblərə qarşı mübarizədə Pakistanla əməkdaşlıq belə addımlardan biri ola bilər.
Ekspertlərin əksəriyyəti hesab edir ki, Pakistan və Əfqanıstan hökumətləri "Taliban" hərəkatını dayandıra biləcək tədbirləri həyata keçirə bilməyəcklər.
Pakistanın taliblərlə mübarizəsinə mane olan başlıca amil, İdarələrarası Kəşfiyyatın (Pakistanın ən nüfuzlu siyasi təşkilatlarından biri) "Taliban" hərəkatını dəstəkləməsidir.
Pakistanda talibləri dəstəkləyən İdarələrarası Kəşfiyyat və hərbçilərin simasında güclü dəstəyi var, - Əfqanıstan üzrə müstəqil amerikalı ekspert Brayan Qlin Uilyams (Brian Glyn Willliams) Trend -a bildirib.
"İslamabad nə təklif etsə, bu taliblərin Pakistan ərazisindən təhlükəsiz sığınacaq və Əfqanınstana hücumlar üçün istifadə etmələrinin qarşısını almağa kifayət etməyəcək", - Əfqanıstan işləri üzrə Birləşmiş Ştatlar ordusunun müşaviri, Massaçusets Universitetinin (ABŞ) adyunkt-professoru, Amerikanın Jameston Foundation fondunda terrorizm tədqiqatçısı Uilyams elektron poçtla bildirib.
Əfqanıstan parlamentinin deputatı Rəfat da hesab edir ki, dövlətdə bütün qərarları milli ordu və talibləri dəsətkləyən İdarələrarası Kəşfiyyat qəbul edənədək, rəsmi şəxslərin Əfqanıstana səfəri nəticəsiz olacaq.
Daha bir səbəb odur ki, taliblərin Pakistanda güclü təsiri var.
"Hazırda Pakistanda 15 min dini məktəb radikal qruplaşmalar, o cümlədən taliblər tərəfindən idarə olunur", - Rəfat telefonla Trend -a bildirib.
İki ölkə hökumətinin tədbirlər görə bilməməsinin digər səbəbi taliblərin Pakistan-Əfqanıstan sərhədi boyunca cəmləşməsidir.
Taliblər Əfqanıstan və Pakistan arasındakı bütün sərhəd boyunca cəmləşiblər və hər bir yerin öz talib nümayəndələri var - bu iki dövlət üçün əsas problemdir, - pakistanlı politoloq Abdulhey Anis (Abdul Hay Anis) telefonla Trend -a bildirib.
Amerikalı ekspert Kanfild hesab edir ki, Pakistan "Taliban"a qarşı konkret tədbirlər görmək istəsəydi, bunu əvvəllər edərdi.
"Pakistanın bu hərəkatın liderlərinin harada olduğunu bilməmələrinə inanmaq çətindir: çox sayda reportyor molla Məhəmməd Ömərin [ "Taliban" hərəkatının lideri] Kvettedə tapılması barədə məlumat dərc ediblər. Lakin o əvvəlki kimi orada yaşaya bilər", - Miçiqan Universitetinin professoru, Əfqanıstana dair çoxsaylı kitabların müəllifi Kanfild elektron poçtla Trend -a bildirib.
Lakin bəzi amerikalı ekspertlər hesab edirlər ki, çətinliklər olsa da, gələcəkdə də tədbirlərin görülməsi mümkündür. Pakistan taliblər hərəkatının dayandırılması üçün ilk addımı atıb, - ekspert Uilyams hesab edir.
Pakistan hökuməti artıq "Taliban" hərəkatının yaraqlılarını Əfqanıstan sərhədi yaxınlığında yerləşən Bədjaur dağ tayfa regionundan sıxışdırıb. Bu Pakistanın ilk dəfə olaraq, "yaratdığı" "vəhşi"yə qarşı mübarizə aparmağa hazır olmasının əlamətidir", - o deyib.
Pakistan üzrə amerikalı ekspert Aişə Cəlalın rəyinə görə, dünya ictimaiyyəti bu ölkərə təzyiq göstərdiyi üçün iki ölkə hökumətləri tədbirlər görəcək.
ABŞ və NATO qüvvələri ölkələr arasında daha sıx əməkdaşlığın olması üçün hər iki ölkəyə "kifayət qədər güclü təzyiq" göstərirlər", - Tatfs Universitetinin (Tufts University) Merilend məktəbinin professoru, Cənubi Asiya və Hind okeanının öyrənilməsi mərkəzinin rəhbəri Cəlal (Ayesha Jalal) elektron poçtla Trend -a bildirib.
Bİrləşmiş Ştatların Dövlət katibi Kondoliza Rays Mumbaydaı hadisələrdən sonra Cənubi Asiyaya son səfəri zamanı Pakistan hökumətini bu terror aktının təhqiqində "konkret hərəkətlərə" və terrorizmlə mübarizəyə çağırıb.
Ekspertlərin rəyinə görə, "Taliban" hərəkatı probleminin həlli üçün Əfqanıstan, Pakistan və dünya ictimaiyyətinin birgə səyləri tələb olunur.
"Taliban" hərəkatının fəaliyyətini "həqiqətən də dayandırmaq" üçün Pakistan Vəziristanda taliblərin nəzarət etdiyi tayfa zonasına müdaxilə etməlidir, - ekspert Uilyams hesab edir.
Əfqanıstan üzrə amerikalı ekspert Tomas Barfildin rəyinə görə, Pakistanın öölkənin şimal-qrəbində yerləşən əyalətlər üzərində nəzarəti az ola bilər. Lakin taliblərin Pakistan hökumətinin kifayət qədər güclü olduğu cənubda da - Bəlucistanda, Kvettedə də bazaları var.
"Hökumət ilk addım qismində taliblərin bu yerlərdəki bazalarını bağlamalı və tədarük marşrutlarını kəsməlidir", - Boston Universitetinin professoru Barfild (Thomas Barfield) elektron poçtla Trend -a bildirib.
"Şübhəsiz ki, Əfqanıstanın xüsusilə də narkotiklərin qeyri-qanuni dövriyyəsi üzərində nəzarəti ələ almaq üçün hökumətdə korrupsiyanın ləğvinə ehtiyacı var", - Kanfild deyib.
Narkotiklərin qeyri-qanuni dövriyyəsi "Taliban" hərəkatının mövcudluğunun əsas mənbəyidir.
Korrupsiya ilə mübarizə üzrə beynəlxalq təşkilat "Transparensi İnterneşnl" ("Transparency Internatinonal") sentyabrda 2008-ci ildə korrupsiyanın mənimsənilmə indeksini dərc edib. Araşdırmaların nəticəsinə görə, Əfqanıstan Mərkəzi Asiya regionunda korrupsiyanın ən geniş yayıldığı ölkədir.
Ekspert Cəlalın rəyinə görə, Əfqanıstan İslamabadın "hər şeyi tək edəcəyini" gözləməyərək, tayfaların Pakistan-Əfqanıstan sərhədindən axını üzərində nəzarətdə "daha fəal rol oynamalıdır".
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan - [email protected]