Azərbaycan, Bakı, 19 noyabr /Trend, müxbir V.Javoronkova/
Noyabrın 18-də Bakıda keçirilən Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının Zirvə görüşü iştirakçı ölkələrin mövqelərini müəyyən dərəcədə yaxınlaşdırdı. Lakin buna baxmayaraq, tezliklə onun nəticəsi kimi Xəzərin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi məsələsinin həll olunacağını gözləməyə dəyməz. Ekspertlər bu qənaətdədirlər.
Xəzəryanı dövlətlərin - Azərabycan, İran, Rusiya, Qazaxıstan və Türkmənistanın dövlət başçılarının sayca üçüncü Zirvə görüşü cümə axşamı Bakıda keçirilib. Zirvə görüşündə təhlükəsizlik, Xəzərin bölünməsi, ekologiya və gəmiçilik məsələləri müzakirə olunub.
Xəzəryanı dövlətlərin birinci sammiti 2002-ci ildə Aşqabadda keçirilib. Xəzəryanı "beşliy"in rəhbərləri ikinci dəfə yalnız 2007-ci ildə Tehranda bir araya gəliblər. O zaman iştirakçılar Xəzərin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanın işlənməsinə ümumi yanaşmanın göstərildiyi bəyannaməni imzalayıblar.
Bakıdakı sammitin nəticəsi dövlət başçılarının Birgə Bəyannaməni imzalaması oldu və sənəddə onlar Xəzərin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanın işlənib hazırlanması, təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq haqqında sazişin imzalanması niyyətlərini və belə görüşlərin hər il keçirilməsi barədə razılaşmanın əldə olunduğunu təsdiqlədilər.
Sammit başa çatarkən Rusiya Prezidenti Dmitri Medvedev bəyan edib ki, Xəzərin hüquqi statusu haqqında Konvensiya bir ildən sonra Rusiyada Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının görüşündə imzalana bilər.
Lakin sammitdə əldə olunan müəyyən irəliləyişlərə baxmayaraq, ekspertlər Xəzərin hüquqi statusu məsələsinin belə qısa müddətə həll olunacağına şübhə edirlər.
"Hesab edirəm ki, Bakıdakı sammitin nəticəsi tərəflərin mövqelərindəki ciddi yaxınlaşma oldu, lakin mən Xəzərin hüquqi statusunun müəyyən olunması məsələsinin bir il ərzində həll olunacağı ilə bağlı nikbinliyi bölüşmürəm", - azərbaycanlı politoloq Fikrət Sadıqov Trend-ə bildirib.
Trend Beynəlxalq İnformasiya Agentliyinin Ekspert Şurasının üzvü olan Sadıqovun fikrincə, sammit müəyyən dərəcədə ümidləri doğrultdu. Bunu tərəflərin əldə etdiyi razılaşma sübut edir.
Lakin dəniz məkanının bölüşdürülməsi çox prinsipial və mürəkkəb məsələdir. Böyük Britaniyanın "Chatham House" İnstitutunun eksperti Yuri Fyodorov belə hesab edir.
Xəzərin hüquqi statusunun müəyyən olunmasına dair məsələ SSRİ-nin süqutundan sonra yaranıb. 1991-ci ilədək sahilyanı dövlətlər olan İran və Sovet İttifaqı arasında müqavilələrlə müəyyən olunmuşdu.
Sadıqovun sözlərinə görə, bu məsələnin bir il ərzində həll olunması üçün hüquqi statusun müəyyən edilməsi və bölünmə prinsipinə yanaşmalar, meyarlar dəyişdirilməlidir. Çünki işlərin hazırkı vəziyyətində Xəzərin bütün dövlətlər arasında xoşluqla bölüşdürülməsi mümkün deyil.
Bundan əvvəl Rusiya, Azərbaycan və Qazaxıstan dənizin şimal hissəsinin dibinin bölüşdürülməsi məsələsini nizamlayan ikitərəfli saziş imzaladılar, lakin dəniz hövzəsindən istifadə məsələsi həll olunmamış qaldı. İran öz növbəsində hər bir sahilyanı dövlətə 20 faiz düşməklə dənizi beş bərabər hissəyə bölüşdürməyi təklif edir, xüsusilə də Azərbaycan bunun əleyhinə çıxış edir.
Həmçinin, Xəzərdə Türkmənistan və Azərbaycanın milli sektorlarının sərhədi kimi müəyyən olunacaq dənizin orta xəttinin koordinatının müəyyən olunması məsələsi həll olunmamış qalır.
Azərbaycan və Qazaxıstan bölüşdürmənin "İran" variantını qəbul etmirlər. İran təbii ortaq prinsipləri qəbul etməyəcək, belə ki, bu halda İranın payı cəmi 13,8 faiz təşkil edəcək.
"Bu cür problemlər dərhal həll olunmur və mən yaxın illərdə bu məsələnin həll olunacağına inanmıram", - bu barədə "Deutsche Welle" agentliyinə müsahibəsində Fyodorov deyib.
Xəzər üzrə rusiyalı ekspert Stanislav Pritçinin fikrincə, Bakı sammitinin İran və Azərbaycan, həmçinin Türkmənistan və Azərbaycan arasında mövcud ərazi mübahisələrini həll edəcəyi barədə heç bir əlamət yoxdur.
"Lakin bu məsələlərdə irəliləyiş olmasa da, ümumilikdə Xəzər regionunda atmosferin dəyişdiyini müşahidə etmək olar. Məsələn, 2007-ci ildə İranda imzalanmış bəyannamənin konkret əhəmiyyəti var", - o belə hesab edir.
"Bakıda təhlükəsizlik haqqında saziş hər bir ölkədə məhz hansı idarələrin bu bəyannamə üzrə öhdəlikləri yerinə yetirməyə cavabdeh olduğunu konkretləşdirir", - bu barədə Trend-ə Moskvadan telefon vasitəsilə MDU-nun elmi əməkdaşı Pritçin deyib.
Bu ondan xəbər verir ki, keçirilmiş sammitin nəticəsini ümumilikdə müsbət qiymətləndirmək olar.
"Dəyirmi masa" arxasında mübahisəli mövzuların müzakirəsi regionun Xəzəryanı dövlətlər arasında hərbi münaqişələrdən azad olacağına ümid verir", - bu cür sammitlərin Xəzərin hərbiləşdirilməsi prosesini onsuz da dayandırmadığını bildirən Trend-ə Qazaxıstan politoloqu Dosım Satpayev deyib.
Sadıqovun sözlərinə görə, bir sıra ciddi problemlər üzrə bu cür görüşlər və baxışlar, mövqelərin yaxınlaşması ondan xəbər verir ki, güzəşt və kompromislər şəraitində razılaşmanın əldə olunması tamamilə realdır.
"Əminəm ki, Bakıda keçirilən sammitdə əldə olunan razılaşmalar Xəzəryanı ölkələr arasında əlavə etibar atmosferi yaradacaq və bu, Xəzər dənizinin hüquqi statusu məsələsinin qəti şəkildə həllinə yardım edəcək", - Sadıxov deyib.