Azərbaycan, Bakı, 15 mart /Trend, müxbir K.Zərbalıyeva/
Azərbaycan Jurnalist Qadınlar Assosiasiyasının tərkibində fəaliyyət göstərən "Qadın jurnalistlər klubu"nun suallarını bu dəfə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə-Azərbaycan parlamentlərarası dostluq qrupunun həmsədri Necdet Ünüvar cavablandırıb.
- Necdet bəy, Sizin haqqınızda internet-saytlarda oxumuşuq, amma Sizin dilinizdən eşitmək istərdik - Necdet Ünüvar kimdir? Özünüzü necə təqdim edərsiniz?
- Mən 6 iyun 1960-cı ildə Adana Ceyhanda anadan olmuşam. Mersində məktəbi, Ərzurumda isə universiteti bitirmişəm. İki ixtisasım var - biri daxili xəstəliklər, o biri endokronoloji. 2001-ci ildə Ərzurumda professor adını qazandım, 2002-ci ildə səhiyyə nazirinin müşaviri vəzifəsində işləməyə başladım. Beş il bu vəzifədə çalışdığım müddətdə səhiyyə sahəsində çox önəmli işlər gördük. 2007 və 2011-ci illərdə Adana millət vəkili seçildim və hazırda da bu işi davam etdirirəm. İxtisasıma görə səhiyyə, bundan başqa, qadın-uşaq siyasəti ilə çox yaxından maraqlanıram. Məclisdə siqarət, içki, narkotik asılılığı ilə bağlı yaradılan komissiyaların rəhbəri olmuşam. Bu barədə 700 səhifəlik raport da hazırlamışıq. Hazırda da ailə və sosial siyasət naziri Fatma Şahin həmin raportun üzərində çalışır. İndi də yeni komissiya yaradılır. Bu, daha çox gənclərə aid - internet asılılığı ilə bağlı komissiyadır. Eyni zamanda, beş aydır ki, Türkiyə-Azərbaycan parlamentlərarası dostluq qrupunun həmsədriyəm. Bu, mənim arzum idi. Çünki Azərbaycan Türkiyənin ürəyinin bir hissəsidir. Azərbaycanın Türkiyə üçün belə xüsusi önəmi var. Mən də istədim ki, bir millətin Cənubi Qafqazdakı parçası ilə münasibətləri koprdinasiya edən dostluq qrupunun rəhbəri olum. Beş ay müddətində həqiqətən həm Türkiyə, həm də Azərbaycan tərəfindən çox ciddi işlər gördük. Və hər atdığımız addımdan nəticə aldıq. Belə qənaətə gəldim ki, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında daha yaxın dialoqlara ehtiyac var. Çünki siz danışmadığınız, diaoloq qurmadığınız zaman çox rahatlıqla yanlış başa düşülən ifadələr və sözlərin ortaya çıxmasına şərait yaradırsınız. Və bu da çox tezliklə iki dövlət arasında incikliyə gətirib çıxarır. Çünki biz dost və qardaşıq. Məsələn, sizə yad adam üzərinizə su atsa qırılmazsınız, amma qardaş gördüyünüz birisi təsadüfən, bilməyərəkdən suyu üzərinizə töksə, çox tez inciyə bilərsiniz. Türkiyə və Azərbaycan arasında da belə bir dialoq var. Amma mən iki hadisəni xüsusilə qeyd etməliyəm. Fransa Senatında "erməni soyqırımı"nın inkarına görə cəza nəzərdə tutan qanunun qəbul edilməsi ərəfəsində Azərbaycan həqiqətən Türkiyəyə çox önəmli dəstək verdi. Amma Azərbaycan bu dəstəyi verərkən bunun tək Türkiyənin deyil, özünün də problemi olduğunu ifadə etdi. Bir neçə həftələr öncə Xocalı soyqırımını anma mərasimi ilə bağlı Türkiyədə çox böyük aktivlik nümayiş etdirdik. Orada biz Xocalıdakı hadisəni sadəcə Azərbaycanın problemi kimi görmədik. Türkiyədə hər kəs Xocalını öz problemi kimi gördü. Xocalıda öldürülən, qətlə yetirilən insanlar tək Azərbaycanın deyil, Türkiyənin də şəhidləridir. Dolayısı ilə biz birlikdə hərəkət etdiyimiz zaman həqiqətən çox vacib nəticələr əldə edə biləcəyimizi gördüm.
Beş aylıq təcrübəm bunu deyir ki, Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlər, gediş-gəlişlər, danışıqlar tez-tez olmalıdır. Baxın, bir ay içində iki hadisə oldu. Biri, Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın verdiyi bəyanat son dərəcə önəmli idi. Hər bir ifadəsi dostluğumuzu, qardaşlığımızı möhkəmləndirməyə xidmət edirdi. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin TRT-yə verdiyi müsahibə də eyni dərəcədə önəmli idi. Hər ikisində də ortaya çıxan nəticə budur ki, Türkiyə və Azərbaycan bir-birindən ayrılmaz iki parçadır. Yəni ətlə dırnaq kimidir. Bu mesajı bizim hər birimizin anlaması və qəbul etməsi lazımdır. Beləcə, Azərbaycandan Türkiyəyə, yaxud Türkiyədən Azərbaycana gediş-gəlişlər artacaq, aramızdakı siyasi, ticari, iqtisadi, sosial, səhiyyə sahəsindəki dialoqlar, münasibətlər genişləndikcə həmişə bir-birimizdən istifadə edəcəyik. Hər iki ölkənin bir-birindən öyrənəcəyi çox önəmli təcrübələr var. Biz qayğıda və fəxrdə, kədərdə və sevincdə bərabərik.
- Sizcə, türklər arasında "hamımız xocalılıyıq" deyənlər çoxdur, yoxsa, "hamımız erməniyik" deyənlər?
- Məncə, bunu qarışdırmaq lazım deyil. Taksim meydanındakı yürüşdə 50 mindən çox insan iştirak edirdi. Onlar türkə yaraşan şəkildə, alicənablıqla əllərində Türkiyə və Azərbaycan bayraqları ilə, sloqlanlarla Xocalıda şəhid olan şəhidlərimizi andılar. Bu, əslində bütün dünyaya verilən önəmli bir mesaj idi. Bundan başqa, qeyd edim ki, Türkiyədə 70 mindən çox məscid var. 24 fevral tarixində bütün məscidlərdə xütbələrdə Xocalı anıldı - "Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocalı qəsəbəsində 26 fevral 1992-ci il tarixində şəhid olan qardaşlarımıza Allahdan rəhmət diləyirik" deyildi. Mənə bir çox insanlar Xocalı hadisələrinin yeni olduğu barədə suallar verdilər. Bilirsiniz, insanlar həyatlarında bir acını yaşar, əsl acını yaşayan insanlar bunu heç unutmazlar, amma acını uzaqda hiss edənlər, eşidənlər unuda bilər və bir qisminin də heç xəbəri olmaya bilər. Əgər Türkiyədə sorğu aparılsa, əhalinin 90 faizi "Azərbaycan Türkiyənin qədim dostudur, qardaşıdır" fikrini dəstəkləyər. "Amma Xocalı nədir" sualına verilən cavab o qədər faiz göstəricisi toplamaya bilər. Çünki bir çoxu bunun fərqində deyil. Bir daha təkrar edirəm, məscidlərdəki xütbələrdən sonra hamı soruşurdu - "Xocalı yeni mi oldu?", "Bəs, biz niyə bu vaxta qədər bilməmişik?". Ona görə bilməyiblər ki, biz insanların aldığı məlumat qaynaqlarına bu vaxta qədər xitab etməmişik. Bəzi insanlar televizordan, bəziləri yazılı mətbuatdan, bəziləri internetdən, bəziləri radiodan, bəziləri də cümə namazına gedən insanlar kimi xütbədən məlumat alırlar. Dolayısı ilə biz bu il bəlkə də o çatışmazlığı düzəldə bildik. Nəzərə alsaq ki, Türkiyədə cümə namazı qılan insanların faiz göstəricisi 70-80 faiz təşkil edir, demək, bu ciddi rəqəmdir. Bundan başqa, bəzi insanlar Xocalı haqqında məlumatı toplantı və simpoziumlarla öyrəndi. Bəzi bələdiyyələrdə parklar açdılar. Türkiyə Böyük Millət Məclisində, Xarici İşlər Nazirliyində Xocalı ilə bağlı sərgi təşkil olundu. Taksimdən başqa bir çox yerlərdə yürüşlər həyata keçirildi. Ankara metrosunda sərgi açıldı. Həmin şəhərdə olan əksər insanlar bu vasitə ilə məlumatlandı. Bütün gördüyümüz işlər cəmiyyətə Xocalı faciəsi haqqında məlumat verməyə xidmət edirdi. Niyə bu günə qədər olmadı? Oldu, amma ola bilər, az oldu. Lakin bundan sonra daha geniş həcmdə olacaq. Ona görə də hesab edirəm ki, bu müqayisəni aparmaq doğru deyil.
- Necdet bəy, zaman-zaman Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı dostluq əlaqələrini pozmağa çalışan qüvvələr peyda olur. Bu zaman daha incə mətləblərdən istifadə etməyə başlayırlar. "Türkiyə Xocalı soyqırımını niyə tanımadı?", "Azərbaycan PPK-nı niyə terrorçu təşkilat kimi tanımadı?" və s. bu səpkili nüanslar qabardılır. Biz necə etməliyik ki, bu bölgədə qardaşlıq münasibətlərini pozmağa cəhd edənlərin planları boşa çıxsın?
- Mən beş aydır ki, Türkiyə-Azərbaycan parlamentlərarası dostluq qrupunun həmsədriyəm. Məndən öncəki qrupun üzvləri də çox gözəl işlər görmüşdülər. Qrup rəhbəri kimi ilk dəfə yanvarın 18-də Bakıya gəldim. Burada Prezident İlham Əliyev, Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov, Milli Məclisin sədri Oqtay Əsədovla, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Nazim İbrahimovla, Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə ilə və media nümayəndələri ilə görüşdük. Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Hulusi Kılıç elə gözəl proqram qurmuşdu ki, hər kəslə tanışmaq imkanımız oldu və Fransadakı qanunu müzakirə etmək adına vacib addımlar atdıq. Bu addımları aramızdakı dostluğu, qardaşlığı daha da sıx bağlarla bir-birinə bağlamaq üçün atırıq. Amma, əlbəttə, ölkələrimizin arasını vurmağa çalışan fitnəkarlar da az deyil. Baxın, hətta elə gözəl təşkil olunmuş Taksim meydanındakı yürüşdə belə, bir insanın əlində tutduğu bir plakat səhəri gün bəzi qəzetlərin baş səhifələrində yer aldı. O plakatdakı şüarı dəstəkləmirəm və məncə, bu, türkün alicənablığına yaraşan şüar deyil. Türk heç bir millətə küfr etməz. Amma bəzi media qurumları onu baş səhifə edib yalnış fikir oyatdılar. Halbuki, bir plakat... Bizim bunlara qarşı çox diqqətli yanaşmamız lazımdır. Aramızdakı dostluğu, qardaşlığı belə kiçik məsələlərlə zədələməməliyik.
Əlbəttə, hər bir ölkənin özünə görə həssas olduğu nöqtələr var və buna da çox hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Ona görə də ölkələrarası münasibətlər bir çox faktorlara bağlıdır. İki il əvvəl Türkiyə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü idi, indi isə Azərbaycan bu mövqedədir. Mən Azərbaycan adına çox sevinirəm. Əgər bir azərbaycanlı dünya çempionatında mübarizə aparırsa, sanki mənim idmançım kimi onu dəstəkləyirəm. Bir sözlə, Türkiyə ilə Azərbaycanın qarşılaşmadığı hər oyunda mən ürəkdən Azərbaycanı dəstəkləyirəm. Azərbaycanın da ürəkdən Türkiyəni dəstəklədiyini bilirəm. "Eurovision 2011" mahnı müsabiqəsində Azərbaycanın qalibiyyəti elan olunan zaman iştirakçıların əlindəki Türkiyə bayrağı ilə Azərbaycan bir daha hamımızın ürəyini fəth etdi. Ona görə aradakı kiçik anlaşılmazlıqları da qardaşlıq çərçivəsində həll etməliyik. Dostluq və qardaşlığımızın da gərəyi budur.
- Türkiyə-İsrail münasibətlərinin gərgin olduğu dönəmdə, sizcə, Azərbaycan bu sferada vasitəçi rolunu oynaya bilərmi?
- Bununla bağlı ümumi cümlələrdən istifadə edəcəyəm. Türkiyə və Azərbaycanın üçüncü bir ölkə ilə münasibətlərində kimin əlaqələri daha yaxşıdırsa, o birinin daha dəstək olması lazımdır. Bu mövzu daha çox xarici siyasətçilərin işidir. Mən sadəcə Azərbaycan ilə Türkiyə arasında çox qədim zamanlardan bəri var olan və hər gün artan münasibətlərin daha uğurlu olmasına çalışıram. Əlbəttə ki, Azərbaycanın öz siyasi iradəsi və problemləri ilə əlaqədar olaraq, bəzi ölkələrlə fərqli münasibətləri var. Bu söz Türkiyə üçün də keçərlidir. Bildiyim budur ki, beynəlxalq platformalarda Türkiyə və Azərbaycan hər zaman bir- birilərini dəstəkləyirlər.
- Belə bir deyim var: "Türk yatıb, düşmənləri isə oyaqdı. Vay o gündən ki, türk oyana". 20 ildir ki, Xocalı ilə bağlı müxtəlif tədbirlər keçiririk. Amma bu il çox möhtəşəm şəkildə tədbirlər təşkil olundu. Həm İstanbulda, həm də Bakıda baş tutan yürüşlər dünyaya, ermənilərə ciddi mesaj idi. Artıq demək olarmı ki, türk oyanıb və bundan sonra öz sözünü deyəcək? Bundan sonra necə edək ki, erməniləri tamamilə susduraq və məqsədimizə çataq?
- Ermənilər bütün dünyaya çatdırmaq istəyirlər ki, 1915-ci ildə onlar soyqırıma məruz qalıblar. Amma tarixi sənədləri araşdırdıqda, tarixçilərə müraciət etdikdə belə bir soyqırım faktının olmadığını görürük. 1915-ci ildə Anadolu torpaqlarında qarşılıqlı mübarizə olub, hər iki tərəfdən ölənlər olub, amma bu, soyqırım deyil. Onlar bir milyon erməninin qətlə yetirildiyini iddia edirlər. Rəqəmlər isə 150 min insanın itkin düşdüyünü deyir. Onların bir qismi başqa ölkələrə getmiş, bəziləri yer dəyişdirmiş - sənədlər bunu deyir. Baş nazirimiz dedi ki, bütün dünyanın qarşısında sənədlərin araşdırılmasını istəyirik. Amma ermənilər sənədlərin araşdırılmasını istəmirlər, əvəzində fərqli ölkələrin parlamentlərində qərarların qəbul edilməsinə çalışırlar. Tarixçilərin deməli olduğu nəticəni siyasətçilər çıxardırlar. Bu anlamda bizim beynəlxalq platformada çox ciddi iş görməyimiz vacibdir. Biz öz tariximizi danışacaq sənədli, bədii filmlər çəkməli, kitablar yazmalıyıq. Ermənilər 1915-ci ildə baş vermiş yalançı soyqırım faktını dünyaya çatdırmaq üçün 1970-ci ildə kitab nəşr etdilər. Kitabdakı bir rəsmi həmin iddia etdikləri soyqırım şəkli kimi qələmə verməyə çalışdılar. Amma 1980-1990-cı illərdə Rusiyada araşdırma aparan türkiyəli mütəxəssis belə qənaətə gəlir ki, həmin şəkil 1878-ci ildə Rus-Osmanlı döyüşünə aid bir rusun çəkdiyi tablo imiş. Biz isə dünyada erməni tarixçilərin təsiri altına düşən insanlar üçün sənədli filmlər çəkməyə çalışmalıyıq. Bu mövzuya marağı olan insanların iki dili (ingilis və rus) bilməsi çox vacibdir. Bu mövzunu iki dildə kitabxanalarda araşdıracaqlar və əldə etdikləri məlumatları ona uyğun şəkildə istifadə edəcəklər. Eyni zamanda, bu məsələlərdə sosial mediada da aktiv olmaq və ondan yararlı məqsədlər üçün istifadə etməliyik. Məsələn, mənim də çox aktiv istifadə etdiyim "Twitter" hesabım var. Orada tez -tez öz fikirlərimi, qənaətlərimi bəzən ciddi, bəzən də ironik şəkildə bölüşürəm. "Twitter"də yazdığınız bir fikri dünyanın istənilən ölkəsində səni təqib edən insanlar görür. Məncə, artıq biz bu istiqamətdə yeni metodlardan istifadə etməliyik. Media dediyiniz qələm və kameradan ibarət deyil, o həm də fərqli sosial şəbəkələr, saytlar, bloqlardır. Bizim fərqli peşələrdən, fərqli işlər görən adamlardan ibarət bir platforma qurmağımız lazımdır.
- İndi isə gəlin, siyasi mövzulardan uzaq suallara keçək. Necdet bəy, ailə üzvlərinizi tanımaq istərdik..
- 27 ildir evliyəm. Amma bu gün - mart ayının 15-də 28-ci ilə qədəm qoyuram. Üç övladım var. Oğlum III kursda oxuyur və bu gün ad günüdür. Böyük qızım Ankara Böyük Şəhər Bələdiyyəsində işləyir. Kiçik qızım isə liseyin III kursunda oxuyur. Yoldaşım isə evdar xanımdır.
- Türkiyədə çox məşhur olan qəhvə falına inanırsınızmı?
- Həyatımı fala bağlamıram. Həm də qəhvə içməyi çox sevmirəm, bəlkə də ondandır.
- Azərbaycanda olduğunuz müddətdə yəqin ki, bizim mətbəximizlə tanış olmaq imkanınız oldu. Bəyəndinizmi?
- Azərbaycan mətbəxində göyərtiləri çox sevdim. Yeyəndə onların təbii dadını hiss etmək olur. Ona görə də salatların dadları xüsusilə gözəl olur. Burada bir çox meyvənin, tərəvəzin təbii-ekoloji təmiz olduğu diqqətimdən qaçmadı. Bundan başqa turşularınız, ət yeməkləriniz çox ləzzətlidir. Xüsusilə, onu qeyd edim ki, Azərbaycanda ət yağsızdır və bu, çox yaxşı haldır. Bir də dəniz balığı çox dadlıdır. Gözəl yeməkləriniz çoxdur, amma mən kökəlməmək üçün az yeməyə üstünlük verirəm.
- İdman edirsinizmi?
- İdman etməyi çox istəyirəm. Təəssüf ki, mütəmadi edə bilmirəm. Evə gec gəlirəm və çox yorğun oluram, ona görə də fikirləşirəm ki, səhər qalxıb idman edə bilmərəm. Halbuki, bu hər kəsin istəyindən və özü üçün qurduğu proqramdan asılıdır. Mən o proqramı edə bilmədiyim üçün az yeməyə çalışıram. Xüsusilə, hamıya məsləhətim budur ki, çörəyi, duzu, şəkəri azaltsın. Yeməniz gərəkən qədər yeyin və beləcə sağlam olacaqsınız.
Mənim bir dostum var. Həmişə formadadır. Ondan soruşurlar ki, buna necə nail olmusan? Deyir ki, cox xoşuma gələnin yarısını alıram. O yarısının da yarısını yeyirəm.
- Bizi bilirik ki, bir neçə saatdan sonra təyyarəniz havaya qalxacaq, məhdud zaman çərçivəsində olsa da bizi qırmadınız, təklifimizi qəbul edib bizimlə görüşə gəldiniz, fikirlərinizi bizimlə paylaşdınız, buna görə də Sizə sonsuz təşəkkürlərimizi bildiririk. Jurnalistlərimiz çox əhəmiyyətli, dəyərli fikirlərinizi aldılar. Eyni zamanda, qadınlar ən çox diqqət verdiyi pəhriz məsələsində də Sizdən həkim məsləhəti ala bildilər.
