Bakı. Trend:
Azərbaycanda şəbəkə marketləri, yalnız ticarət sektorunda deyil, həm də kiçik və orta biznesin inkişafında böyük rol oynayır.
Bu məqalədə şəbəkə marketlərinin ölkə iqtisadiyyatına hansı istiqamətlərdən təsir etdiyini araşdırdıq.
Şəbəkə marketləri, kiçik və orta bizneslərin inkişafı
Şəbəkə marketləri Azərbaycanda kiçik və orta biznesin inkişafında mühüm rol oynayır. Hazırda ölkəmizdə mövcud olan 12 market şəbəkəsinin respublikanın hər bir bölgəsində market və supermarketləri fəaliyyət göstərir. Şəbəkə marketləri yerli istehsalçıların məhsullarını ölkənin müxtəlif regionlarında tanıdaraq, onların satışını artırmağa kömək edir. Bu, kiçik bizneslərin inkişafına və müstəqil sahibkarların daha güclü olmasına şərait yaradır. Şəbəkə marketləri müştərilərin tələblərinə uyğun məhsullar təklif edərək, yerli istehsalçıları müasir istehlak bazarına uyğunlaşdırmağa və onların məhsullarını beynəlxalq səviyyəyə çıxarmağa imkan verir.
Statistikaya nəzər salsaq, görərik ki, bu ilin yanvar-mart aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 14,6 milyard manatlıq, o cümlədən, 8,1 milyard manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 6,5 milyard manatlıq qeyri-ərzaq malları satılıb. Hesabat dövründə pərakəndə ticarət şəbəkəsində əhalinin bir nəfəri orta hesabla ayda 475,3 manatlıq, o cümlədən, 264,3 manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 211,0 manatlıq qeyri-ərzaq malları alıb.
Dünyanın ən aparıcı ölkələrindən olan Amerika Birləşmiş Ştatlarına nəzər salsaq, orada da şəbəkə marketlərinin kiçik və orta bizneslərin inkişafında mühüm rol oynadığını görərik. Ancaq Walmart, Costco, Target, The Home Depot və 10 ən böyük şəbəkə marketlərinin siyahısına daxil olan başqa şirkətlərin satışları 2023-cü ildə ABŞ üzrə toplam pərakəndə satışın 38%-ni təşkil edib.
Yerli istehsalın və tədarükçülərin inkişafında şəbəkə marketlərinin rolu
Şəbəkə marketləri yerli istehsalın inkişafını təşviq edən əsas amillərdən biridir. Onlar yerli məhsul istehsalçıları ilə əməkdaşlıq edərək, yerli bazarı genişləndirir və bu, istehsalçıların daha yaxşı istehsal şərtləri əldə etmələrinə imkan yaradır. Şəbəkə marketlərinin yüksək tələbləri yerli istehsalçıların istehsal proseslərini təkmilləşdirməsinə və keyfiyyət standartlarını artırmasına səbəb olur. Bu da iqtisadi gəlirlərin artmasına və yeni iş yerlərinin açılmasına səbəb olur. Şəbəkə marketləri eyni zamanda tədarükçülərin inkişafında mühüm rol oynayır.
Amerikada da ən böyük şəbəkə marketlərindən olan Costco ştatlardan bir neçə növ balıq, qəhvə, meyvələri tədarük edərək yerli istehsalçılara dəstək olur.
Logistikanın inkişafı və şəbəkə marketləri
Azərbaycanda şəbəkə marketləri müasir logistika sistemləri ilə təchiz olunmuşdur. Logistikanın optimallaşdırılması tədarük zəncirinin hər bir mərhələsində xərclərin azaldılmasına və ümumilikdə iqtisadiyyatın səmərəliliyinin artırılmasına səbəb olur. Logistika fərdi istehsalçılara kiçik regionların hüdudlarına çıxmağa və ölkə üzrə bütün istehlakçılara məhsul təklif etməyə imkan yaradır. İşğaldan azad edilmiş torpaqlarımızda müxtəlif marketlər şəbəkələrinin yaratdığı filiallar ölkəmizdə yaradılan müasir logistikanın göstəricilərindəndir.
Ölkəmizdə və Cənubu Qafqazda ən böyük logistika anbarı Veysəloğlu Şirkətlər Qrupuna məxsusdur. Mərkəzdə məhsulların lazımi şəraitdə saxlanılması üçün xüsusi soyudulmuş korpuslar var: məsələn, meyvə və tərəvəzlər +15 dərəcə, donmuş qidalar -18 dərəcədə saxlanılır. Məhsul anbardan çıxdıqdan sonra onun marketə yüksək keyfiyyətlə çatdırılması üçün xüsusi soyuduculu yük maşınlarından istifadə edilir.
Yaşıl iqtisadiyyata keçid
dövründə logistik anbarların əhəmiyyəti önəmlidir. Dünya ölkələri
İngiltərənin Tesco şəbəkə marketi "hub-and-spoke" modelindən
istifadə edərək distribüter mərkəzlərində avtomatlaşdırılmış
konveyer kəmərləri və robotlaşdırılmış seçim sistemlərindən
istifadə edərək, sifarişləri daha sürətli və dəqiq şəkildə yerinə
yetirir. Bu da logistikanın inkişafının dünyanın bütün ölkələrində
vacibliyini göstərir.
Şəbəkə marketlərinin qısa (və optimal) ərzaq tədarükü zəncirinin yaradılmasında rolu
Ölkəmizdə şəbəkə marketləri, ərzaq tədarükü zəncirini daha səmərəli və optimal şəkildə qurmağa kömək edir. Bu marketlər qısa tədarük zəncirləri vasitəsilə məhsulların təzə və sürətli şəkildə müştərilərə çatdırılmasını təmin edir. Şəbəkə marketlərinin logistik infrastrukturu, məhsulların istənilən yerə sürətlə və keyfiyyətlə çatdırılmasını mümkün edir. Qardaş ölkə Türkiyədə əsas şəbəkə marketləri olan BİM, A101, Şok, Migros güclü logistika infrastrukturu və sürətli satış dövriyyəsi sayəsində tədarük zəncirinin mərkəzində yer alır.
Şəbəkə marketləri və ərzaq təhlükəsizliyi
Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyi şəbəkə marketlərinin fəaliyyətinin ən vacib aspektlərindən biridir. Şəbəkə marketləri planlı sistem quraraq, məhsul çatışmazlığının qarşısını alır. Belə marketlər məhsulların keyfiyyətinə ciddi nəzarət edir, onları müasir standartlara uyğun saxlayır və istehlakçılara təhlükəsiz ərzaq məhsulları təqdim edirlər. Şəbəkə marketləri xüsusilə yerli istehsalçıların təhlükəsiz məhsul təqdim etməsinə nəzarət edərək, bazarda qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır.
İqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafı və şəbəkə marketləri
Şəbəkə marketləri dayanıqlı iqtisadi inkişafın təmin olunmasına kömək edir. Onlar yerli istehsalçıları dəstəkləyərək yeni iş yerləri yaradır. İstehlakçılara yüksək keyfiyyətli və qiymət baxımından əlverişli məhsullar təqdim etməklə, müştəri tələbatını qarşılayır. Bu, ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı şəkildə inkişafına və daha geniş iqtisadi dövriyyənin yaranmasına səbəb olur. Azad edilmiş ərazilərimizdə şəbəkə marketləri həm iş yerlərinin yaradılmasında, həm də iqtisadiyyatın bərpasında mühüm rol oynayır.
AQTA və digər requlyatorların şəbəkə marketlərinin inkişafında rolu
Müştərilərini keyfiyyətli qida və qeyri-qida məhsulları ilə təmin etmək şəbəkə marketlərinin əsas işlərindəndir. Azərbaycanda qida təhlükəsizliyinə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) nəzarət edir. Agentlik qida zəncirinin bütün mərhələlərində iştirak edən sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyətinə dövlət nəzarətini həyata keçirir. AQTA tez-tez şəbəkə marketlərində yoxlamalar aparır. Satılan məhsulların keyfiyyəti, saxlanma şəraiti və istehsal tarixi yoxlanılır.
Həmçinin, qida məhsullarının üzərində düzgün etiketləmə, saxlama qaydalarına riayət olunması və qida zəhərlənmələrinin qarşısını almaq üçün ciddi nəzarət həyata keçirir. Supermarketlər Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) müvafiq reyestrində qeydiyyatdan keçən müəssisələrlə əməkdaşlıq edir. Buna misal olaraq “Araz” supermarketlər şəbəkəsin göstərmək olar. “Araz” müştərilərinə yalnız laborator analizlərdən keçən məhsullar təklif olunur.
Şəbəkə marketlərinin yeni iş yerlərinin (qadın və gənc) yaranmasında daşıdığı missiya
Şəbəkə marketləri xüsusən qadınlar və gənclər üçün yeni iş yerləri yaradır. Ticarət sektorunda fəaliyyət göstərən şəbəkə marketləri işçi qüvvəsini cəlb etmək və əmək bazarında şansları bərabərləşdirmək baxımından mühüm rol oynayır. Şəbəkə marketləri məhsul və xidmət təklif etməkdən daha çox sosial və iqtisadi baxımdan da müsbət rol oynayır.
Şəbəkə marketləri ucqar bölgələrdə də fəaliyyət göstərir. Bu, yerli əhalinin məşğulluğunu artırır. Şəbəkə marketlərində gənclərin işə cəlb edilməsi sosial bacarıq və liderlik qabiliyyətlərini inkişaf etdirməyə imkan yaradır.
Qadınları rəhbər vəzifələrə, müştəri xidmətlərinə, satışa və digər sahələrə cəlb etməklə onların iş həyatına daha fəal şəkildə qatılmalarını təmin edir.
Təkcə ötən il “Araz” supermarketlər şəbəkəsində 3 minə yaxın qadın işlə təmin olunub. Ötən ilin rəqəmlərinə əsasən “Araz” əməkdaşlarının 50%-ni qadınlar təşkil edir. Onların orta yaş həddi 36-dır. Mütəxəssis heyətində 200-ə yaxın, rəhbər vəzifələrdə isə 200-dən çox qadın təmsil olunur.
Müqayisə üçün, ABŞ-dəki statistikaya nəzər salsaq, görərik ki, qadınlar şəbəkə marketlərində işləyən işçi qüvvəsinin təxminən 48.9%-ni təşkil edir.
Şəbəkə marketləri qeyri-neft sektorunda böyük vergi ödəyicisi kimi
Şəbəkə marketləri qeyri-neft sektorunda əhəmiyyətli vergi ödəyiciləridir. Bu vergi gəlirləri, ölkənin iqtisadi inkişafı və sosial sahələrə sərmayə qoyuluşu üçün mühüm resurs təmin edir. İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin 2024-cü il üçün ən çox vergi ödəyən 100 şirkətin adını açıqladığı siyahıya nəzər salsaq, bunun bir daha şahidi ola bilərik.
Adları açıqlanan şirkətlər arasında Veysəloğlu Şirkətlər Qrupuna aid olan biznes subyektləri, "Araz Supermarketlər Şəbəkəsi", "Oba Marketlər Şəbəkəsi" və "Veysəloğlu MMC” yer alır. Azərbaycanın iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayan bu şirkətlərin dövlətə ödədiyi vergi məbləğinin ümumi həcmi 75,7 milyon manat təşkil edir. Siyahıdan göründüyü kimi, "Araz Supermarket" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti 36,7 milyon manat, "Oba Market" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti 23,5 milyon manat, "Veysəloğlu" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyət isə 15,5 milyon manat vergi ödəyib.
Dövlət Vergi Xidməti tərəfindən açıqlanan 100 vergi ödəyicisinin təhlili həm də göstərir ki, "Araz Supermarket" və "Oba Market" pərakəndə sektoruna aid olan vergi ödəyicilərinin arasında müvafiq olaraq birinci və ikinci yerləri bölüşür. Ümumilikdə ərzaq sektoruna aid olan vergi ödəyən şirkətlər arasında isə Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu birinci yerdə qərarlaşıb.
Şəbəkə marketlərinin və ölkədə investisiya mühiti
Şəbəkə marketləri ölkədə investisiya mühitinin inkişafına mühüm təsir göstərir. Onlar xarici və yerli investorları cəlb edərək iqtisadiyyata daha çox sərmayə yatırılmasına şərait yaradır. Şəbəkə marketlərinin inkişafı yerli müəssisələr üçün investisiya imkanları yaradır və ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə kömək edir. Bu, həmçinin müasir texnologiyaların tətbiqi və yenilikçi biznes modellərinin inkişafına təkan verir. Ölkəmizdə marketlər şəbəkəsinin kütləvi genişlənməsi təxminən 15 ildir ki, davam edir. Ən çox investisiya yatırılan sahələrdən biri də şəbəkə marketləridir. Bunun da əsas səbəbi Azərbaycanda dövlət səviyyəsində mövcud investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması üçün xeyli işin görülməsidir.
Şəbəkə marketlərinin ərzaq təhlükəsizliyi və müştəri məmnuniyyətində rolu
Şəbəkə marketləri ərzaq məhsullarının təhlükəsizliyini və müştəri məmnuniyyətini təmin etmək üçün yüksək standartlara uyğun xidmət təqdim edir. Müştəri məmnuniyyəti şəbəkə marketlərinin fəaliyyəti üçün əsas prioritetlərdən biridir. Onlar müştərilərinin ehtiyaclarını qarşılayır, məhsulların keyfiyyətinə diqqət yetirir və təhlükəsiz ərzaq təklif edirlər.
Şəbəkə marketlərinin ən mühüm strateji məqsədlərindən biri də ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir. Məhsulun qablaşdırma və ya paketləmə formasına, etiket məlumatlarına, temperatur rejimi və saxlanma şəraitinə əməl olunmasına nəzər yetirməklə onun keyfiyyəti haqqında məlumat əldə etmək olar. Hər bir market şəbəkəsində Keyfiyyətə Nəzarət komandası var. Müştəri məmnuniyyətinə gəldikdə isə bu hər bir şəbəkə marketi üçün ilk sıradadır. Müştəri müraciətləri əsasında şikayət edilən məhsulun keyfiyyət göstəriciləri yenidən araşdırılır. Belə halların yaranmaması üçün önləyici tədbirlər görülür.
Şəbəkə marketlərinin iqtisadiyyatda tələb-təklif qanununun işləməsindəki rolu
Şəbəkə marketləri iqtisadiyyatda tələb-təklif qanununun işləməsində mühüm rol oynayır. Onlar bazarda tələb və təklif arasındakı balansı nizamlayaraq, qiymətlərin stabil və rəqabətə uyğun olmasına kömək edir. Şəbəkə marketləri, istehsalçılar və istehlakçılar arasında effektiv əlaqələr quraraq, tələbin yerinə yetirilməsini təmin edir və bazarın səmərəli şəkildə işləməsinə şərait yaradır. Şəbəkə marketləri geniş məhsul çeşidi və müasir təchizat zənciri ilə tələbi yaxşı proqnozlaşdırır, buna uyğun məhsul təklif edir. Marketlər müştərilərinin istəyinə uyğun keyfiyyətli və təzə məhsullar təqdim etməklə bazardakı tələbi qarşılayır.
Ümumilikdə şəbəkə marketləri bazarda tələb-təklif qanununun işləməsinə təsir edir, qiymətləri tənzimləyir və müştərilərin tələblərinə cavab verərək bazarda tarazlığın qorunmasına kömək edir.
Yazı Veysəloğlu Şirkətlər Qrupunun, Azərbaycan Mətbuat Şurasının və Ticarət Şəbəkələrinin İnkişafı İctimai Birliyinin “Orta və kiçik biznesin inkişafında pərakəndə sektorun rolu” mövzusundakı birgə müsabiqəsinə təqdim olunur.