Qazaxıstan, Astana, 20 avqust / Trend , müxbir K.Konırova /
Türkiyənin Qazaxıstandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Atilla Günayın Trend -ın Astanadakı xüsusi müxbirinə müsahibəsi
- Sizin fikrinizcə, Qazaxıstanın Xəzər Nəql Sistemi (QXNS) yaranandan və bu marşrutla neftin daşınmasına başlanandan sonra "Bakı-Tbilisi-Ceyhan" (BTC) neft kəmərinin effektliyi nə dərəcədə artacaq?
- "Bakı-Tbilisi-Ceyhan" layihəsi qlobal enerji təhlükəsizliyi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Boru kəməri Azərbaycan neftinin Qara dəniz və türk boğazlarına alternativ marşrutla daşınmasına imkan verir. Açılışdan bəri boru kəməri ilə artıq 700 milyon barelə yaxın neft nəql edilib. BTC hazırda sutkada bir milyon barel neft buraxılış qabiliyyəti ilə dünyanın enerjiyə tələbatının 1,5 faizini ödəyir.
Qazaxıstan keçən ilin noyabrında Xəzər vasitəsilə BTC ilə öz neftinin ixracına başlayıb. Hazırda bu boru kəməri ilə ixrac olunan qazax neftinin həcminin az olmasına baxmayaraq, QXNS-in yaranmasından sonra həcm heç şübhəsiz ki, artacaq. Beləliklə, Ceyhan həm Azərbaycan, həm də Qazaxıstan nefti üçün Aralıq dənizinə və dünyaya çıxış olaraq qalacaq.
- Türkiyə Xəzərdə yeni layihələrin realizəsində hansı perspektivlər görür?
- Ölkəmiz Xəzər regionunun və Orta Şərqin neft və qaz istehsal edən ölkələrini ən böyük istehlakçı mərkəzi olan Avropa ilə birləşdirən körpüdür. Türkiyə enerji tələbatı sürətlə artan ölkə kimi mühüm satış bazarı olaraq qalıb. Enerji strategiyamızın ən böyük məqsədi ölkəmizin şərq-qərb və şimal-cənub istiqamətində tranzit rolunu möhkəmləndirmək, eləcə də Türkiyəni regionun enerji mərkəzinə çevirməkdir. Ölkəmiz neft və qaz sahəsində bir sıra beynəlxalq layihələrdə mühüm yer tutur.
Şərq-qərb istiqamətində neft sahəsində ən mühüm başa çatmış layihə əlbəttə ki, BTC boru kəməridir. Şimal-cənuba gəlincə, "Samsun-Ceyhan" neft kəməri tamamlanmasını nəzərdə tutduğumuz layihədir. Qazaxıstanın bu layihədə iştirak marağını görməyi ümid edirik.
BTC və "Samsun-Ceyhan" neft kəməri ilə yanaşı, başlanğıcını Kərkükdən götürən boru kəməri İraq neftini Ceyhana daşıyır. Ceyhan terminalı Xəzər və İraq neftini dünya bazarına ixrac etməyə imkan verən texnoloji infrastrukturla qurulub. Qarşıdakı dövrdə burada neft emalı müəssisəsinin yaradılması nəzərdə tutulur. Rusiyanın Baş naziri Vladimir Putinin ölkəmizə səfəri zamanı neft emalı müəssisəsinin inşası məsələsi üzrə birgə iş aparılması barədə razılıq əldə olunub.
Təbii qaz sahəsində ölkəmiz öz üzərinə Xəzər regionu istiqamətində yeni layihələrdə strateji rol götürüb. Son zamanlar "Nabukko" qaz kəməri layihəsi dünya ictimaiyyətinin gündəliyindədir. "Nabukko" ölkəmiz üçün böyük strateji əhəmiyyətə malikdir. Layihə təbii qazın Xəzər regionundan və Orta Şərq ölkələrindən Türkiyə ərazisi vasitəsilə Avropa bazarına nəqlini nəzərdə tutur. Sözügedən layihə üzrə iyulun 13-də imzalanmış hökumətlərarası müqavilə layihənin realizəsi yolunda mühüm irəliləyiş oldu. Gələcək dövrdə ölkəmiz "Nabukko" layihəsi üzrə görülən işləri davam etdirəcək.
2007-ci ildə fəaliyyətə başlayan "Bakı-Tbilisi-Ərzurum" qaz kəməri ilə hazırda Azərbaycan qazı Türkiyəyə nəql edilir. Boru kəməri ilə gələn və şərq-qərb dəhlizinin vacib hissəsini təşkil edən qazın müəyyən hissəsi türk-yunan birləşdirici boru kəməri ilə Yunanıstana nəql edilir. Bundan əlavə, türk-yunan boru kəmərinin İtaliyaya qədər uzadılması, gələcəkdə təbii qazın Yunanıstana 3 milyard kubmetr, İtaliyaya isə 8 milyard kubmetr həcmində tədarükü planlaşdırılır.
Xəzərin karbohidrogen resurslarının alternativ və etibarlı marşrutlar vasitəsilə dünya bazarına nəqli üzrə layihələr həm tədarükçü, həm də istehlakçı ölkələr baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hesab edirəm ki, bu boru kəmərləri Türkiyə ilə Xəzər regionu ölkələri arasında əməkdaşlıq üçün yeni sferalar yaradacaq. Ümid edirəm ki, Qazaxıstan gələcəkdə BTC layihəsi ilə yanaşı, Türkiyənin iştirak edəcəyi digər layihələrə də dəstək verəcək.
- Türkiyə neft və qaz nəqlinin Transxəzər layihələrinin yaradılması imkanlarını necə qiymətləndirir?
- Qazaxıstan və Türkmənistanın dünya dənizlərinə çıxışı olmadığına görə, Transxəzər layihələri enerji ixracı yollarının müxtəlifliyi baxımından mühüm alternativ təqdim edir.
QXNS-in yaradılmasından sonra neftin Xəzər üzrə tankerlər vasitəsilə daşınması nəzərdə tutulur. Sözügedən layihənin başa çatdırılması yalnız Qazaxıstan üçün deyil, Azərbaycan və Türkiyə üçün də mühüm nailiyyət olacaq.
Xəzər vasitəsilə qaz ixracı tamam başqa məsələdir. 1998-ci ildə ölkəmizlə Türkmənistan arasında Transxəzər qaz kəmərinin inşası və türkmən qazının Türkiyəyə ixracına dair müqavilə imzalanıb. Lakin indiyədək bu məsələ üzrə hər hansı bir irəliləyiş yoxdur.
Türkmənistan təbii qazını sərhəddə satmaq siyasətini həyata keçirir. Həmçinin Qazaxıstan da Xəzərin statusu üzrə sərhədyanı dövlətlər arasında fikir ayrılığı məsələsini gündəlikdə saxlayır.
Transxəzər boru kəməri ilə qazın ixracı gələcəkdə Qazaxıstan və Türkmənistana Türkiyə və Avropa bazarlarına çıxış imkanı verəcək. Bu layihənin reallaşması ilə Türkmənistan və Qazaxıstanın "Nabukko" layihəsinə qoşulma imkanları ola bilər.
Eyni zamanda, sözügedən boru kəməri barədə məsələ hazırda gündəlikdə deyil. Düşünürəm ki, hər iki dövlətin daha qısa və etibarlı marşrutla qazın Avropa bazarlarına ixracı məqsədilə bu layihəni gözdən keçirməsi qarşıdakı illərdə regional əməkdaşlığa böyük tövhə verəcək.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]