Azərbaycan, Bakı, 02 fevral / Trend , müxbir D.Xatınoğlu/
Çin İrana qarşı BMT Təhlükəsizlik Şurası və Qərbin birbaşa tətbiq etdiyi sanksiyalara, xüsusilə də hazırda müzakirə olunan yeni sanksiyalara qoşulmaqda maraqlı deyil. Əsas səbəb isə,Çinin İranda iqtisadi maraqlarıdır. Son vaxtlar Çin investisiyaları dünyanın müxtəlif ölkələrində, o cümlədən İranda artıb.
İranla Çin arasında iqtisadi əməkdaşlıq, xüsusilə energetika sektorunda yüksək səviyyədədir. Hazırda İran sutkada Çinə orta hesabla 448 min barel neft satır.
İran-Çin Müştərək Sənaye-Ticarət Palatasının rəhbəri Əsədulla Əskərövladinin sözlərinə görə, Çin və İran arasında əmtəə dövriyyəsi 29 milyard dollar təşkil edir. Beləliklə, Çin İranın iqtisadi tərəfdaşları arasında birinci yeri tutur.
İran Çinə əsasən xam neft, dəri, dəmir, alüminium, kükürd, gül və s. ixrac edir. 29 milyard dollarlıq əmtəə dövriyyəsinin 60 faizi İranın Çinə, 40 faiz isə Çinin İrana ixracatı təşkil edir.
Yanvarın 30-da ABŞ dövlət katibi Hillari Klinton bildirmişdi ki, Pekinin BMT TŞ-nin İrana qarşı yeni sanksiyalarına səs verməsi üçün Çinə təzyiq olmalıdır. Lakin Çinin İranla geniş iqtisadi əməkdaşlığını nəzərə alsaq, bu zaman aydın olur ki, rəsmi Pekin İrana qarşı yeni sanksiyaların tətbiq edilməsində qətiyyən maraqlı deyil.
Enerjiyə olan tələbatının ildən-ilə artması ilə əlaqədar olaraq Çin enerji yataqlarına malik olan ölkələr, xüsusilə də Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiya ölkələrinin neft və qaz sektorlarında investisiyalarını artırıb. Bu mənada, İranın neft və qaz layihələrində iştirak Çinin diqqətini çəkir.
Çinin Dövlət Gömrük Orqanı saytının rəsmi məlumatına əsasən, 2009-cu ildə ölkəyə 204 milyon ton neft idxal olunub. Çinə neft ixrac edən ölkələr arasında Səudiyyə Ərəbistanından sonra ikinci yeri İran tutur.
Bu gün Çin şirkətləri BMT TŞ-nin sanksiyalarına görə İranın enerji layihələrindən geri çəkilən Qərb şirkətlərinin yerini tutur.
Buna nümunə kimi, İranın "Cənubi Pars" layihəsinin 11-ci fazasını göstərmək olar. Fransanın Total şirkətinin bu fazadan imtina etməsindən sonra Çinin Dövlət Neft Şirkəti CNPC onun yerini tutub.
İranın "Shana" agentliyində yayılmış statistikaya əsasən, Çinin İranın neft və qaz sənayesində iştirakının həcmi 50 milyard dollar təşkil edir və bu həcmdə vəsaitin 35-40 faizi müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsinə sərf edilib.
İranın neft-qaz layihələrində Çinin iştirakı:
"Cənubi Azadegan" yatağı
İran Milli Neft Şirkəti (NIKO) və Çinin CNPC Dövlət Neft Şirkəti arasındakı müqaviləyə əsasən, Çin bu yatağın işlənməsinin maliyyələşdirilməsini 90 faiz təmin edəcək. Hazırda bu layihənin 90 faizi NICO şirkətinə, 10 faizi isə Yaponyanın "Inpex" şirkətinə məxsusdur.
Müqaviləyə əsasən, CNCP yatağın 70 faiz hissəsini alıb və qalan 20 faiz hissəsini maliyyələşdirir. "Azadegan" yatağı 2000-ci ildə açılıb və 42 milyard barel neft ehtiyatına malikdir. Bu layihənin birinci mərhələsində sutkada 150 min barel, ikinci mərhələsində isə 110 min barel neft istehsalı planlaşdırılıb. Layihə 2,5 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilir.
"Şimali Azadegan" yatağı
Bu layihə təxminən iki milyard dollar dəyərində qiymətləndirilir. CNCP bu layihə üzrə İranla müqavilə bağlayıb. Bu layihənin birinci mərhələsində sutkada 72 min barel, ikinci mərhələsində isə 75 min barel neft hasilatı planlaşdırılıb.
"Yadavəran" yatağı
2007-ci ildə İran Çinin "Sinopec" şirkəti ilə "Yadavəran" yatağının inkişafına dair 2 milyard dollar dəyərində müqavilə bağlayıb. Bu layihə çərçivəsində iki il müddətində sutkada 20 min barel neft hasil ediləcək, gələcəkdə isə hasilatın 85 min barelə çatdırılması planlaşdırılıb.
"Cənubi Pars"ın 11-ci fazasının inkişafı
CNPC və NICO arasında "Cənubi Pars" layihəsinin 11-ci fazasının inkişafı üçün 4,7 milyard dollar məbləğində müqavilə bağlanıb. 9 il bundan əvvəl bu fazanın həyata keçirilməsi Fransanın Total şirkətinə tapşırılmışdı.
Total İrana qarşı beynəlxalq sanksiyalara görə geri çəkildikdə, bu layihənin reallaşdırılması Çinə həvalə edildi. Layihənin 11-ci fazası sutkada 50 milyon kubmetr təbii qazın istehsalını nəzərdə tutur.
"Şimali Pars" yatağı
İran və Çin arasında digər müqavilə "Şimali Pars" yatağı üzərindədir və bu müqavilənin dəyəri 16 milyard dollar təxmin olunur. Layihənin birinci mərhələsinin inkişafi üçün iki ölkə arasında 2009-cu ilin yanvarında 2 milyard dollar məbləğində müqavilə imzalanıb. Bu layihənin 12 il müddətində təkmilləşdirilməsi planlaşdırılıb. Layihə 4 faza çərçivəsində həyata keçiriləcək və hər fazadan sutkada 35 milyon kubmetrə yaxın qaz hasilatı gözlənilir. "Shana" informasiya agentliyinin məlumatına görə, bu yatağın qaz ehtiyatı 58,9 trilyon futkub (TCF) təşkil edir. Çinin CNOOC şirkəti 2006-ci ildə bu layihə ilə bağlı İranla müqavilə imzalayıb.
LNG üzrə müqavilə
Hazırda CNPC İranla 3,6 milyard dollar məbləğində maye qazın (LNG) alınması üzrə müzakirə aparır. LNG İranın "Cənubi Pars" layihəsinin 14-cü fazasından təmin olunacaq. Bu şirkət həmçinin İranın Xəzər dənizindəki su ərazisində netf və qaz işlənməsi üzrə müzakirələr aparır.
İran və Çin arasında benzin biznesi
İranın benzin idxalı ilə bağlı Çin və Venesuela ilə bağladığı müqavilələrə əsasən, ölkə 22 milyon litr gündəlik ixdalın 11 milyonunu bu ölkələrdən təmin edir, yəni İranın təxminən 50 faiz benzin idxalı bu iki ölkə vasitəsilə təmin olunur.
İranın hazırda gün ərzində benzinə olan daxili tələbatı 67 milyon litr təşkil edir və bunun təxminən 22 milyon litrini (120 min barel) xaricdən idxal edir.