Azərbaycan, Bakı, 18 noyabr/ Trend /
Bəhram Həsənov, Trend - un Yaxın Şərq redaksiyasının icmalçısı
Türkiyədə son dövrlərdə bəzi tələblərlə çıxış edən ələvilər 10 gün əvvəl 50 minlik ilk mitinqləri ilə KİV-in diqqətini çəkməyə müvəffəq oldular. Son illərdə ələvilərin müxtəlif formalı etirazlarında olduğu kimi, yenə də tələbləri mədəni hüquqlarla bağlı olsa da, buradakı ab-hava daha çox siyasi xarakter daşıyırdı. Tələblərini? həmişə olduğu kimi, ölkənin solçu siyasi qüvvələri ilə birlikdə irəli sürən ələvilər sağçı siyasi qüvvələrə qarşı müxalif mövqedən çıxış ediblər. 10 gün əvvəl keçirilən mitinqin də Türkiyənin iqtidarda olan sağ partiyası AKP - yə (Ədalət və İnkişaf Partiyası) qarşı etiraz mitinqinə çevrilməsi təəccüb doğurmamalıdır. Ələvilərin Türkiyədəki solçu siyasi qüvvələrə yaxın, sağçı qüvvələrə müxalif mövqeləri onların tarixi keçmişləri ilə sıx bağlıdır. Özlərinin iddialarına görə, sayca 20 milyondan çox, başqa mənbələrə görə 5 milyon olan ələvilərin özünəməxsus dini inancları var. Çoxları tərəfindən İraq, İran və Azərbaycan şiələri ilə eyni əqidəyə sahib olduqları zənn edilən ələvilər, bir çox islami motivlərə inansalar da, İslam şəriətini qəbul etmirlər. Əsasən, qədim türk-şaman inancına söykənən ələvi inancı 16 - cı əsrdə Şah İsmayılın təsiri ilə şiə əqidəsinə məxsus 12 imam əqidəsindən bəzi elementləri qəbul edib. Lakin şiələrdən fərqli olaraq, dini inanclarını şifahi mədəniyyət vasitəsilə nəsildən - nəsilə ötürən ələvilər heç bir yazılı dini mənbəyə sahib deyillər. Sünni əqidəsini rəsmi şəkildə qəbul edən Osmanlı imperatorluğu dövründə şəriəti qəbul etmədikləri və Səfəvi dövlətini dəstəklədikləri üçün təqiblərlə üzləşən ələvilər, şəriət üsul - idarəsi ilə idarə olunan dövlət formasına kəskin münasibət bəsləyirlər. Osmanlı dövründə sünnilərin təzyiqləri ələviləri birləşməyə və öz inanclarında daha qəti olmağa məcbur etmişdir. Bu mənada, paradoksal görünsə də, ələviliyin tarixdə varlığını qoruyub saxlamasında sünniliyin həlledici rolu olmuşdur. Lakin Osmanlı imperatorluğunun yerinə xələfi və dünyəvi əsaslarla idarə olunan Türkiyə Respublikası dövründə ələvilərin dini inancları ciddi şəkildə aşınmaya məruz qaldı. Aşınmanın əsas səbəblərindən biri ələvilərin yazılı dini mənbələrə malik olmamaları olsa da, digər önəmli səbəb tarix boyu ələviləri birləşdirən sünni təzyiqlərinin ortadan qalxması idi. Bu mənada, 1960 -1970 - ci illərdən başlayaraq, Türkiyədəki ələvilərin çoxunun ateist-sol siyasi qüvvələrini dəstəkləməyə başlamaları təsadüfi deyil. Lakin ələvilərin İslami dəyərlərdən uzaq duran solçuları dəstəkləməsinin digər səbəbi mədəni varlıqlarını fərqli bir müstəvidə qoruyub saxlamaq istəkləridir. Tarixdə sünnilərin təzyiqlərinin birləşdirdiyi ələvilər, varlıqlarını qorumaq üçün bu dəfə sünni-İslam dəyərlərinə əhəmiyyət verən sağçı siyasi qüvvələri rəqib seçdilər. Həqiqətən də, ələvilərin, demək olar, hamısı sağçıları rəqib qəbul edən solçu siyasi qüvvələrin ətrafında birləşməyə müvəffəq oldular. Bu mənada, Türkiyədəki ələvi problemi ələvilərin tarixi varlıqlarını siyasət müstəvisində ifadə etmək səyləri kimi qiymətləndirilməlidir. Varlıqlarını qoruyub saxlamaq üçün həmişə rəqibə ehtiyac hiss etmələri ələvilərin solçu siyasi qüvvələrin ətrafında birləşərək sağçıları rəqib kimi seçmələrinin əsas səbəblərindən biridir. Ələvilərin Türkiyədəki solçu partiyalarla birlikdə həyata keçirdiyi mitinqdə irəli sürülən əsas tələblər Türkiyədəki sünnilərin dini mərkəzləri olan Din İşləri Nazirliyinin və məktəblərdə sünni əqidəsinin məcburi tədrisinin ləğv edilməsi və ənənəvi ələvi ibadətxanaları olan "cəm evi"lərinə rəsmi şəkildə ibadətxana statusu verilməsi idi. Ələvilərin siyasi müstəvidə əldə etdikləri gücü tarixi - mədəni dəyərlərini qabartmaq üçün istifadə etmələri, sünniliklə ələvilik arasında tarixi ziddiyətlərin bu gün siyasət müstəvisində davam etdiyini göstərir.