Azərbaycan, Bakı, 4 sentyabr /Trend, müxbir T.Konyaeva/
Müvəqqəti nikahların bağlanması əsas ailə dəyərlərini sarsıdır - həm qadınlar üçün, həm də ümumilkdə ailə üçün mənfi nəticələrə gətirib çıxarır və Qurana ziddiyyət təşkil edir, - ekspertlər belə hesab edirlər.
"Şəriətin əsas məqsədi sağlam cəmiyyətin qorunması olmalıdır, ailə isə heç şübhəsiz, cəmiyyətin təməlidir", - Trend-ə ilahiyyatçı Ramil Vəkilov deyib. - "Sağlam cəmiyyətin qurulması üçün, ilk növbədə, sağlam ailəni təmin etmək lazımdır. Hesab edirəm, müvəqqəti nikah sağlam ailənin mövcudluq prinsipini sarsıldır və bəzi problemlərin səbəbi olur".
Son vaxtlar İran Parlamentində "Ailə müdafiəsi haqqında" qanun layihəsinin müzakirəsi ilə bağlı etirazlar səngimək bilmir. Qanun layihəsi ilk dəfə 2007-ci ildə təqdim edilib. Avqustun 30-da Parlamentin iclasında nikah, təkrar nikah və mehriyyə haqqında qanunun 22, 23, və 24-cü bəndlərinin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komissiyasına təkrar baxılmağa göndərilməsi barədə qərar qəbul edilib.
22-ci bənd İranda praktikadan keçən, lakin qeydiyyata alınmayan müvəqqəti nikahların olmasına icazə verir.
Vəkilovun sözlərinə görə, məhz müvəqqəti nikahlar əksər İslam alimləri tərəfindən qadağan edilib, çünki onlar sağlam və möhkəm ailənin əsaslarını sarsıdır.
"Bu məsələ ilə bağlı İslam dünyasında müxtəlif fikirlər mövcuddur", - o qeyd edib. - "Cəfərilərdə (şiələr) müvəqqəti nikah hüquqi əsasla həyata keçirilir. Şiə müsəlmanlarda müvəqqəti nikahla bağlı İslam icması tərəfindən qəbul edilməyən dini arqumentli şəxsi dəlillər var".
İslamın digər hüquqi məktəblərindən fərqli olaraq, müvəqqəti nikah (ərəb variantı - zəvac-əl-muta - həzz nikahı, fars variantı - siğə) şiəlikdə icazə verilib və bir neçə əsrlər ərzində şiələrin yaşadığı yerlərdə, o cümlədən, İranda fəal surətdə praktikadan keçirilib. O, kişi və qadın arasında nikahın bir neçə saat və gündən bir neçə ilədək müəyyən müddətə bağlanmasını özündə əks etdirir.
Belə nikah İslamdan əvvəl cahiliyyə dövründə olub. İslam, öncədən zəruri hal yarandığı zaman, məsələn, uzunmüddətli hərbi yürüşlər vaxtı müvəqqəti nikaha icazə verib. Bəzi müsəlman məzhəblərinin inancına görə, sonradan Məhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s) onun bütün şəraitlərdə qadağan olunması haqqında son qərar verib.
"Ehtiras qanunu: İranda müvəqqəti nikah" kitabının müəllifi Şəhla Həiri hesab edir ki, müvəqqəti nikah ailənin sağlamlığının və nikahın möhkəmliyinin qorunmasına, çətin ki, kömək etsin.
"Adətən, müvəqqəti nikah gizli əsasda bağlanır və kişilər öz qadınlarından kənardakı münasibətlərini gizlədirlər ki, bu da nikaha və münasibətlərə inamsızlıq və qeyri-səmimiyyət elementlərini daxil edir", - Trend-ə elektron-poçtla Boston Universitetinin mədəni antropologiya üzrə professoru və qadın problemlərinin tədqiqi üzrə proqramın direktoru Həiri deyib.
Onun fikrincə, müvəqqəti nikah tərəfdarları onun zəruriliyinin xeyrinə dəlil qismində kişilərin öz qadınlarından uzaqda olarkən, onların qayğısına qalacaq qadının olmasını gətirirlər.
"Beləliklə, yəqin, kişilər "günah"dan qorunurlar, qadınlar isə (dul və ya boşanmışlar) maliyyə dəstəyi əldə edirlər", - Həiri qeyd edib.
2007-ci ildə İran İslam İnqilabının lideri, Xomeyninin nəvəsi ayətulla Hüseyn Xomeyni qeyd edib ki, "Müvəqqəti nikah hüquqi institut kimi şiə qanununda yer alıb; belə ki, o, insanların zinadan qorunması üçün nəzərdə tutulub, lakin nikahın bu forması praktikada çox pis tətbiq edilərək bəzən zinaya çevrilir".
Professor Əsma Barlas hesab edir ki, müvəqqəti nikahın heç bir şəraitdə müsbət tərəfi ola bilməz; belə ki, o, əsasən, kişilərin seksual tələbatlarının ödənilməsi üçün nəzərdə tutulub və əksər hallarda gizli bağlanılır.
"Müsəlmanların heç də hamısı müvəqqəti nikahın qanuniliyini qəbul etmir", - Trend-ə elektron-poçtla Mədəniyyət, Etnik və İrqi Mənsubiyyətin Tədqiqi Mərkəzinin professoru və direktoru Barlas bildirib. - "Əgər Qurana müraciət etsək, görərik ki, nikahlar şəhvətə və gizliliyə əsaslanmamalıdır (5:5); kişilər öz qadınlarına biganə qalmamaları üçün, yaxşı olar, bir dəfə evlənsinlər (4:3)".
"Ehtiraslara uymayın, qeyri-qanuni münasibətlərə və ya gizli sevgi əlaqələrinə girməyin" (Quran - 5:5).
Barlasın fikrincə, müvəqqəti nikahların Quran ayələri ilə bir araya sığışdırılmasını təsəvvür etmək çətindir.
"Ərin kənarda evlənmək üçün başqa qadın axtardığı təqdirdə, ailəni sağlam və çiçəklənən təsəvvür etmək çətindir", - o deyib.
Barlasın sözlərinə görə, Quranda çoxarvadlılığın məqsədi kişilərin çoxlu sayda uşaqları, xüsusilə, oğulları əldə edə bilməsinin qeyri-mümkünlüyüdür və o, çox güman, yetim qadınlar üçün nəzərdə tutulub.
"Deməli, hətta bəzi qadınlar ərlərinə müvəqqəti nikaha icazə versələr belə, belə nikah Quranın düzgün və əxlaqlı saydığı çərçivədən kənar çıxır", - o bildirib.
İslam ailə hüquqları normalarına uyğun olaraq, təkarvadlılıq ailə münasibətlərinin daha əlverişli formasıdır. İki, üç və dördarvadlı nikah İslam ailə hüququ tərəfindən tanınsa da, daha çox qanuni istisnalıq təşkil edir; lakin bir sıra şərtlərin bütöv sırası ilə şərtlənir. Şəriət çoxarvadlılığa çağırmır və onu məcburi hesab etmir.
İslam hüququnun əsas prinsiplərindən çıxış edərək və tarixi ənənələrə əsaslanaraq, yeni nikahın əsas şərtləri göstərilib:
- sonsuzluq və birinci arvadın uşaq doğa bilməməsi;
- ərə getməmiş və ya dul qalmış qadınların kişilərdən çox olduğu müharibə və ya müharibədənsonrakı dövr;
- kişinin ailə xəyanətinə gətirib çıxara biləcək həddindən artıq cinci aktivliklə müşahidə olunan fizioloji xüsusiyyətləri (onun iki və ya daha çox ailə saxlaya bilməsi şərti ilə).
"Human Right Watch" təşkilatının Yaxın Şərq və Şimali Afrika üzrə qadın hüquqları tədqiqatçısı Nadiyə Xəlifə (Nadya Khalife) də hesab edir ki, müvəqqəti nikahın müsbət tərəfləri yoxdur.
"Belə nikah qadını və ya qızı çox təhqir edir. Çünki o, mahiyyət etibarilə, cinsi təminetmədən ibarətdir. Ər-arvad arasında başqa heç bir əlaqə yoxdur", - Xəlifə poçtla Trend-ə bildirib.
Onun sözlərinə görə, müvəqqəti nikah qadını çətin vəziyyətdə qoyur. Çünki belə nikaha girən qadın bu adama bağlana bilər, emosional baxımdan zəifləyər, özünü istifadə olunmuş kimi hiss edər və hamilə qalar.
İranlı antropoloq Ziba Mirhüseynin (Ziba Mir-Hosseini) sözlərinə görə, bu qanun layihəsi iranlı qadınlar tərəfindən kütləvi etirazla qarşılanıb. Onlar mühafizəkarlar, islahatçılar və dünyəvi təbəqənin nümayəndələrindən ibarət koalisiya yaradıblar.
"Onlar, guya, ailəni müdafiə etmək məqsədi güdən, əslində, ailəni alçaldan, ailə dəyərlərini parçalayan bu qanuna qarşı çıxırlar", - London Universiteti yanında Yaxın Şərq və İslam Hüququnun Öyrənilməsi Mərkəzinin tədqiqatçısı Mirhüseyni Londondan telefonla Trend-ə bildirib.
O hesab edir ki, bu, ziddiyyətli qanundur və ona hazırkı İran hökumətinin çox dar izah edilən, avtoritar, tamamilə patriarxal və qadınlara qarşı digər belə qərarları ilə bir sırada baxmaq lazımdır.
"Əgər hazırkı hakimiyyətin imkanı olsaydı, onlar İran qadınlarının son 70 ildə əldə etdikləri bütün uğurları məhv edərdilər", - Mirhüseyni bildirib.
Onun fikrincə, qanunun 22-ci və 23-cü maddələri səsvermədən keçməyəcək.
"Lakin hətta bu, baş versə belə, İran ailələrinə və qadınlarına böyük zərbə vuracaq, çünki onlar İran cəmiyyətinin müasir dəyərlərinə ziddir", - Mirhüseyni bildirib.
Lakin İrandakı qızlar üçün "əl-Zəhra" Universitetinin rektoru Məhbubə Mübaşiri "Ailənin müdafiəsi haqqında" qanunu dəstəkləyərək, layihədə göstərilən maddələrin problemlərlə üzləşmiş qadınların müdafiəsinə yönəldiyini bildirib.
Onun sözlərinə görə, qanunun məqsədi ictimaiyyətə düzgün çatdırılmayıb.
"Bir çoxları iddia edirlər ki, bu qanun layihəsi kişiyə bir neçə qadınla evlənməyə imkan verir", - bu barədə Trend-ə telefon vasitəsilə Mübaşiri deyib. - "Bu qanun layihəsinin kişilərə dörd qadınla evlənməyə imkan verən 27-ci maddəsi ətrafında səs-küy qaldırılıb, lakin mövcud maddəni belə formada şərh etmək düzgün deyil".
O əlavə edib ki, bu maddəyə əsasən, ikinci qadınla evlənmək üçün kişinin qarşısında şərtlər dayanır: birinci arvadın razılığı və nikahın qanun çərçivəsində qurulması əsasdır.
"İkinci qadınla ailə qurmaq üçün kişi məhkəməyə müraciət etməlidir", - Mübaşiri deyib. - "Məhkəməyə müraciət etmək üçün isə onun tutarlı əsasları olmalıdır".
Əsasən, inqilabdan sonra İran qanunvericiliyində yaranmış boşluğun doldurulmasına istiqamətlənmiş "Ailənin müdafiəsi haqqında" qanun layihəsi 2006-cı ildə Parlamentdə müzakirəyə qoyulub. Bu qanunda nə çoxarvadlılıq, nə də ki müvəqqəti nikah qeyd olunub.
1967-ci ildə sabiq rejimin fəaliyyəti dövründə buraxılmış "Ailənin müdafiəsi haqqında" qanun inqilaba qədər qüvvədə idi. Bu qanuna əsasən, yeni məhkəmə yaradıldı, kişilər birtərəfli boşanma hüququndan məhrum oldular, boşanma haqqında qərar hüququ isə məhkəmə orqanlarına verildi. Beləliklə, 1967-ci ilə qədər kişi və qadın boşanmaq istədikləri təqdirdə, məhkəməyə getməyə ehtiyac yox idi; çünki kişi birtərəfli boşanma hüququna malik idi. Lakin 1967-ci ildən sonra, məhz məhkəmə boşanma haqqında qərarı qəbul etməyə başladı və kişi nikahı pozmaq üçün səbəb və əsaslar göstərməyə məcbur oldu. Qanun kişi və qadınlara boşanma üçün az-çox bərabər hüquqlar verdi.
İnqilabdan sonra məhkəmədən bu hüquq alındı, qanunun özü isə ləğv edilmədi. Hakimiyyətə qərarları dini hakimlərin verdiyi digər məhkəmə gəldi.
1997-ci ildə yeni qanun qəbul olundu və ailə məsələləri üzrə məhkəmə yaradıldı, lakin bununla yanaşı, "Ailənin müdafiəsi haqqında" sabiq qanun ləğv olunmadı; yalnız bəzi maddələr aradan qaldırıldı. Eyni zamanda, 1931 və 1967-ci illərdə qəbul olunmuş "Nikah haqqında", "Ailənin müdafiəsi haqqında" qanunlar var idi və bu qanunların icrası bəzi vaxtlar bir-birinə ziddiyyət təşkil edirdi.
2008-ci ildə 22 və 23-cü maddələr Əhmədinejad hökuməti tərəfindən müzakirə üçün təqdim edildi və onlar genişmiqyaslı etiraza səbəb olaraq, qadın koalisiyalarının yaranmasına imkan yaratdı. 2008-ci ilin sentyabrında yüz qadın məşhur İran hüquq müdafiəçisi Şirin Ebadi və şairə Simin Behbehani ilə birgə bu iki maddənin ləğv olunmasını parlamentarlar və lobbiçilərlə müzakirə etdilər. O zaman parlamentarlar qanun layihəsini ləğv etdilər.
Lakin 2009-cu ildə, siyasi böhrandan sonra, hökumət yenidən iki maddə ilə bu qanunu təqdim etmək imkanlarından yararlandı. Lakin ona bir neçə dəyişiklik olunub; məsələn: hazırda 23-cü maddə 10 əsasdan ibarətdir. Bu maddəyə görə, kişi ikinci nikah üçün icazə ala bilər. Birinci arvadın razılığı əsaslardan biridir.