Bakı. Trend:
Berlin siyasi mənzərənin tektonik dəyişikliklərini yaşayır. Bundestaqa keçirilən növbədənkənar seçkilər təkcə hakimiyyət dəyişikliyi deyil, həm də Almaniya cəmiyyətində dərin transformasiyaların göstəricisi oldu. Analitiklərin gözləntilərinə uyğun olaraq, seçkilərin qalibi sağ-mərkəzçi Xristian-Demokratik İttifaqı / Xristian-Sosial İttifaqı (XDİ/XSİ) oldu. Partiyanın lideri Fridrix Mersin rəhbərliyi altında blok 28,6% səs toplayaraq lider mövqeyə çıxdı, lakin təkbaşına hökumət formalaşdırmaq imkanından məhrum oldu.
Seçkilərin ikinci böyük sürprizi sağ-populist Almaniya üçün Alternativ (AfD) partiyasının tarixi uğuru oldu. Partiya 20,8% səs toplayaraq təkcə ölkənin ikinci ən güclü siyasi qüvvəsi statusunu təsdiqləmədi, həm də miqrasiya siyasətindən və iqtisadi geriləmədən narazı olan seçicilərin getdikcə artan dəstəyini nümayiş etdirdi.
Sosial-demokratlar üçün isə bu seçkilər tam fəlakətə çevrildi. Olaf Şoltsun rəhbərlik etdiyi partiya cəmi 16,4% səs toplayaraq tarixi məğlubiyyətə uğradı. Bu, Almaniya Sosial-Demokrat Partiyasının (ASDP) indiyə qədərki ən pis nəticəsi oldu. Yaşıllar da uğursuzluğa düçar oldu və cəmi 11,6% səs qazandı. Almaniyanın siyasi xəritəsi dəyişdi: ölkə açıq şəkildə sağa doğru irəlilədi.
Seçkilərdən sonra Fridrix Mers tərəfdarları qarşısında çıxış edərək qələbə nitqi söylədi: “Bu axşam qələbəni qeyd edirik, sabah isə işə başlayırıq.”
Lakin bayram etmək hələ tezdir. Qarşıda koalisiya qurmaq üçün çətin danışıqlar dayanır. XDİ/XSİ parlamentdə mütləq çoxluğu əldə edə bilmədiyi üçün indi tərəfdaş axtarmağa məcburdur.
Bundestaqda artıq 150-dən çox yerə sahib olan AfD partiyasının koalisiyaya daxil olması nəzəri olaraq mümkün görünə bilərdi, lakin bu, sadəcə formal bir variantdır. Ənənəvi partiyaların heç biri sağ-populistlərlə əməkdaşlığa hazır deyil. AfD lideri Alis Vaydel partiyasının “danışıqlara açıq” olduğunu bildirsə də, eyni zamanda AfD-nin təcriddə qalacağını çox yaxşı anlayır.
Bəs Mers üçün hansı variantlar qalır? Ən mümkün ssenarilərdən biri “geniş koalisiya” formalaşdırmaqdır. XDİ/XSİ, sosial-demokratlar və Yaşılların iştirakı ilə qurulacaq belə bir birlik sabit çoxluq təmin edə bilərdi. Lakin sosial-demokratlar bu cür alçaldıcı bir razılaşmaya getməyə hazırdırlarmı? Olaf Şolts artıq seçkilərin nəticələrini “acı” adlandırıb və partiyasının hələ öz gələcək strategiyasını müəyyən etmədiyini bildirib.
Almaniya niyə belə səs verdi?
Sosial-demokratların darmadağın olması onların uğursuz siyasətinin məntiqli nəticəsi idi.
Seçki kampaniyasının əsas mövzuları iqtisadiyyat, miqrasiya və təhlükəsizlik idi – və məhz bu sahələrdə Şolts hökuməti zəifliyini göstərdi.
Almaniya iqtisadi böhranın içindədir. Avropa İttifaqının ən böyük iqtisadiyyatı iki ildir ki, durğunluq yaşayır, sənaye sektoru rəqabət qabiliyyətini itirir, enerji böhranı isə avtomobil və kimya sənayesinə ciddi zərbə vurur. İş dünyasının hökumətə etimadı tarixi minimuma enib.
Miqrasiya məsələsi də kritik amilə çevrildi. 2024-cü ilin may ayından etibarən Almaniyada beş ölümcül hücum baş verib ki, onların üçü seçkiöncəsi dövrə təsadüf edib. Bütün şübhəlilər miqrantlar olub. Bu şəraitdə AfD-nin miqrasiya siyasətini sərtləşdirməyə dair çağırışları seçicilərin əksəriyyəti üçün radikal deyil, məntiqli görünməyə başladı.
ABŞ-ın Avropadakı strategiyasının dəyişməsi də əlavə amil oldu. Vaşinqton indi Aİ-dən öz təhlükəsizliyini müstəqil şəkildə təmin etməyi tələb edir, lakin eyni zamanda Almaniyanı Rusiya ilə danışıqlardan kənarda saxlayır. Bu isə Berlin qarşısında xarici siyasət və müdafiə strategiyası ilə bağlı çətin suallar qoyur.
Səsvermə yeni seçki qanununa uyğun olaraq keçirildi ki, bu da Bundestaqdakı yerlərin sayını 733-dən 630-a endirdi. Bu addım parlamentin işini optimallaşdırmaq üçün atılmışdı, lakin siyasi qeyri-sabitlik fonunda hər bir mandat uğrunda mübarizəni daha da qızışdırdı.
Ümumi seçici fəallığı 84% təşkil etdi ki, bu da 1990-cı ildən bəri ən yüksək göstəricidir. Bu, almanların siyasi vəziyyətin ciddiliyini anladığını və qəsdən seçim etdiyini göstərir: Şoltsun dövrü başa çatdı, yeni qərarlar vaxtıdır.
İndi isə bütün Almaniya əsas sualın cavabını gözləyir: koalisiya hökumətinə kim rəhbərlik edəcək?
Mers hökuməti 20 aprel Pasxa bayramına qədər formalaşdırmaq niyyətindədir, lakin danışıqların mürəkkəb keçəcəyi şübhəsizdir. O, artıq iqtisadiyyatı bərpa etməyi, vergiləri azaltmağı, miqrasiya axınını məhdudlaşdırmağı və Ukraynaya dəstəyi gücləndirməyi vəd edib. Lakin etibarlı tərəfdaşlar olmadan bu ambisiyalı kursu həyata keçirmək asan olmayacaq.
Bircə şey dəyişməz qalır: bu seçkilər Almaniya üçün dönüş nöqtəsinə çevrildi. Hakimiyyət yenidən mühafizəkarlara qayıdır, ölkə isə yeni siyasi kursa hazır görünür.
Mersin yolu: məğlubiyyətdən qələbəyə
2018-ci ildə böyük siyasətə qayıtdıqda Fridrix Mers ilk mətbuat konfransında jurnalistlərə onun soyadının “mart” ayına bənzəsə də, Merz (Mers), yoxsa März (Mart) kimi yazıldığını xatırlatdı. Bu, sadəcə bir fonetik dəqiqlik deyildi. Bu, mesaj idi: o, adi bir mühafizəkar deyil, öz siyasi kimliyinə sahib liderdir və Almaniyanı Merkelin dövründə itirdiyi yola qaytarmaq niyyətindədir.
2000-ci illərin əvvəllərində Mers XDİ-nin aparıcı fiqurlarından biri idi və Merkelin əsas opponentlərindən sayılırdı. Lakin Merkelin üstün siyasi intuisiyası ona rəqiblərini tədricən zəiflətməyə imkan verdi. 2002-ci ildə Mers XDİ/XSİ parlament fraksiyasının rəhbəri vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı, 2009-cu ildə isə ümumiyyətlə siyasətdən getdi.
Lakin zaman göstərdi ki, bu gediş müvəqqəti idi. 2022-ci ildə o, XDİ rəhbəri oldu və indi kansler postuna çox yaxın dayanır.
Mers klassik sağçı liberaldır və həmişə sosial xərclərin azaldılmasını, sərt miqrasiya siyasətini və güclü iqtisadiyyatı müdafiə edib. Lakin indi onun siyasəti böyük ölçüdə gələcək koalisiyanın tərkibindən asılı olacaq.
Təcrübə göstərir ki, müxalifətdə səsləndirilən bəyanatlarla hökumət başçısının real siyasəti həmişə üst-üstə düşmür. Üstəlik, Almaniyada kanslerin səlahiyyətləri məhduddur – Fridrix Mers bunu anlayır və koalisiya balansını nəzərə alaraq kompromislər tapmalı olacaq.
Mers klassik mühafizəkar siyasətçidir, lakin o, düşünülməmiş qarşıdurma tərəfdarı deyil. O, siyasi strategiyanı ustalıqla oynaya bilir və bunu seçki debatlarında sübut etdi. Populist çıxışlardan çəkinərək, özünü rasional idarəçi kimi təqdim etdi.
Almaniya siyasətçiləri arasında Mers Ukraynaya dəstəyin ən ardıcıl tərəfdarlarından biri olub. Son iki il ərzində o, Olaf Şoltsu hərbi yardımlarla bağlı tərəddüdlərinə görə sərt tənqid edib, xüsusilə də Berlinin Ukraynaya Taurus raketlərini verməməsi məsələsində.
2024-cü ilin oktyabrında televiziya müsahibəsində Mers açıq
şəkildə bildirdi ki, əgər o, Şoltsun yerində olsaydı, Taurus
tədarükünü təsdiqləyərdi – amma şərtlərlə:
"Əgər Ukraynaya hücumlar dayanmazsa, ilk addım Rusiyaya qarşı
zərbələrin məsafə məhdudiyyətini ləğv etmək olacaq. İkinci addım
isə Taurus raketlərinin tədarüküdür. Bundan sonra isə Putin özü
qərar verməlidir – bu müharibədə eskalasiyanı nə qədər uzağa
aparmaq istəyir.”
Dekabr ayında, seçkilərə bir neçə həftə qalmış, o, müharibə dövründə ikinci dəfə Kiyevə səfər etdi və Vladimir Zelenskiyə Almaniyanın dəstəyini təsdiqlədi. Mers həmçinin Ukrayna üçün yeni Avropa alyansının yaradılmasını təklif etdi. Onun fikrincə, bu birliyə Almaniya, Fransa, Polşa və Böyük Britaniya daxil olmalı və müharibənin həlli üçün vahid strategiya hazırlamalıdır.
O, ifadələrində ehtiyatlıdır. Hər hansı bir şərtlə sülh
danışıqları aparmağı təklif etmir, lakin müharibənin sonsuz
uzanmasının ciddi risklər daşıdığını anlayır:
"Ukrayna müharibəsi mümkün qədər tez başa çatmalıdır. Putin
yalnız o zaman danışıqlara gedəcək ki, Ukrayna özünü effektiv
şəkildə müdafiə edə bilsin.”
Mersin iqtisadi proqramı mühafizəkar siyasətin klassik modelinə əsaslanır:
- Orta sinif və biznes üçün vergilərin azaldılması
- İstehsalın stimullaşdırılması və investisiyaların cəlb edilməsi
- Sosial sistemin islahatı və müavinət xərclərinin azaldılması
- Qeyri-qanuni miqrasiyaya qarşı sərt tədbirlər
Bu siyasət iş dünyasında geniş dəstək qazanıb. Çünki Şoltsun hakimiyyəti dövründə vergilərin artması və iqtisadi geriləmə şirkətlərin rəqabət qabiliyyətini kəskin aşağı salmışdı.
Mers həmçinin enerji sektorunun islahatına çağırır və yalnız bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidin yanlış olduğunu vurğulayır. O, nüvə stansiyalarının bağlanmasını yenidən nəzərdən keçirməyi təklif edir ki, bu da hökumət daxilində ən çox mübahisə doğuracaq məsələlərdən biri ola bilər.
Fridrix Mers hələ kansler postuna tam sahib deyil. Koalisiya hökuməti formalaşdırmaq üçün qarşıda çətin danışıqlar var.
Bu seçkilər artıq Almaniyanın siyasi tarixində dönüş nöqtəsi kimi qalacaq. İyirmi illik mərkəzçi kursdan sonra ölkə sağa doğru irəliləyir.
Almaniyanın yeni kursu: ordu, sərhədlər və mühafizəkar dəyərlər
Fridrix Mersin qələbəsi təkcə kansler dəyişikliyi deyil. O, Almaniya cəmiyyətində uzun müddətdir yığılan narazılıqların nəticəsi kimi hakimiyyətə gələn liderdir. Onun gündəliyi təhlükəsizliyin gücləndirilməsi, müdafiə xərclərinin artırılması və mühafizəkar dəyərlərə qayıdışdır.
Almaniya müdafiə xərclərini ÜDM-in 3%-nə çatdırmaq niyyətindədir. Bu, təxminən 134 milyard dollar deməkdir. Hazırda hərbi büdcə ÜDM-in 2%-nə bərabərdir və Berlin bu həddi yalnız 2024-cü ildə NATO-nun uzunmüddətli təzyiqlərindən sonra keçə bilib.
Mers isə bunun yetərli olmadığını düşünür. O, 2024-cü ilin
oktyabrında açıq şəkildə bildirdi:
"Rusiya elə sürətlə silahlanır ki, 5-8 il ərzində NATO
ölkələrindən birinə hücum edə bilər. Biz 2022-ci ildə etdiyimiz
səhvi təkrarlaya bilmərik – o zaman Qərb Putinin həqiqətən
Ukraynaya hücum edəcəyinə inanmadı.”
Onun fikrincə, Avropa artıq ABŞ-dan asılılığı azaltmalıdır, xüsusilə də Donald Tramp yenidən hakimiyyətə gələrsə və NATO-nun gələcəyini şübhə altına qoyarsa.
Almaniya Leopard 2 tanklarının və raket sistemlərinin istehsalını genişləndirməyə, donanma və hava qüvvələrini modernləşdirməyə hazırlaşır. Mers Ukraynaya silah tədarükünü sürətləndirməyi planlaşdırır və Avropanı Vaşinqtondan asılı olmayan müstəqil təhlükəsizlik mexanizmləri yaratmağa çağırır.
Angela Merkelin 2015-ci ildə elan etdiyi “açıq qapı” siyasəti, yəni Almaniyanın bir milyondan çox qaçqını qəbul etməsi artıq keçmişdə qalır.
Mers qeyri-qanuni miqrasiyaya qarşı sərt tədbirlər və
inteqrasiya siyasətinin sərtləşdirilməsini təklif edir:
"Biz Almaniya sərhədlərində hərəkətə keçməliyik. Təklifimiz –
qeyri-qanuni miqrantların sərhəddən geri qaytarılmasını dərhal
həyata keçirməkdir. Biz artıq 2015-ci ildən bilirik ki, bu hüquqi
cəhətdən mümkündür. 2024-cü ildə isə bu qərarı qəbul
etməliyik."
Bu, açıq şəkildə AfD elektoratına yönəlmiş mesajdır. Lakin Mers sağ-populistlərlə əməkdaşlıq etməyi qətiyyətlə rədd edir.
O, miqrantlar üçün sosial müavinətlərin məhdudlaşdırılmasını, sərhəd nəzarətinin gücləndirilməsini və məcburi miqrasiya kvotalarının tətbiqini təklif edir. Onun uzun illər müdafiə etdiyi Leitkultur (milli aparıcı mədəniyyət) konsepsiyası yenidən gündəmə gəlir. Bu ideya Almaniya mədəniyyətinin və dəyərlərinin miqrant icmalarının ənənələrindən üstün tutulmasını nəzərdə tutur.
Bu, Almaniyanın miqrasiya siyasətində kökündən dəyişiklik deməkdir. Mers hakimiyyətə gəlməklə Almaniyanı yeni bir siyasi eraya aparır. Onun bu kursu uğurla həyata keçirə biləcəyi, yoxsa mərkəzçi müqavimətlə üzləşəcəyi isə yaxın aylarda bəlli olacaq.
"Almaniya sərhədlərində nəsə edilməlidir. Bizim təklifimiz – qeyri-qanuni miqrantları dərhal sərhəddə geri qaytarmaqdır, heç bir gecikmə olmadan. Biz artıq 2015-ci ildən bilirik ki, bu hüquqi baxımdan mümkündür. 2024-cü ildə isə bu qərarı reallaşdırmalıyıq."
Bu sözlər Fridrix Mersin seçki kampaniyasında əsas mesajlarından biri idi. Onun bu bəyanatı açıq şəkildə "Almaniya üçün Alternativ" (AfD) partiyasının seçicilərinə yönəlmişdi, çünki bu siyasi qüvvə illərdir miqrasiyaya qarşı sərt mövqe tutur. Lakin Mers sağ-populistlərlə əməkdaşlığı qəti şəkildə rədd edir.
O, həmçinin miqrantlara sosial müavinətlərin məhdudlaşdırılmasını, sərhəd nəzarətinin gücləndirilməsini və məcburi miqrasiya kvotalarının tətbiqini təklif edir. Onun uzun illər müdafiə etdiyi "Leitkultur" (Milli Aparıcı Mədəniyyət) konsepsiyası yenidən gündəmə gəlir. Bu ideya Almaniya mədəniyyətinin və dəyərlərinin miqrant icmalarının ənənələrindən üstün tutulmasını nəzərdə tutur.
Əslində, hələ 2010-cu ildə Angela Merkel açıq şəkildə multikulturalizmin Almaniyada uğursuz olduğunu etiraf etmişdi. Lakin məhz onun siyasəti nəticəsində ölkəyə milyonlarla miqrant axın etdi və bu, Almaniyanın siyasi landşaftını kökündən dəyişdi.
Fridrix Mers siyasi mübarizədə həm məğlubiyyət, həm də qayıdış yaşamış nadir fiqurlardandır. 2000-ci illərdə XDİ-nin lideri olmaq üçün əsas namizədlərdən biri idi, lakin Angela Merkelə qarşı mübarizədə məğlub oldu. Merkel partiya rəhbərliyini ələ keçirdikdən sonra Mersi tədricən ikinci plana sıxışdırdı.
2009-cu ildə o, siyasətdən getdi və biznes sahəsinə yönəldi. Müvəffəqiyyətli korporativ hüquqşünas kimi çalışaraq böyük beynəlxalq şirkətlərlə işləməyə başladı və alman mediasına görə, olduqca varlı bir insana çevrildi.
2018-ci ildə Merkel XDİ rəhbərliyindən gedəcəyini elan edəndə Mers siyasi arenaya qayıtmaq qərarına gəldi. Lakin iki dəfə – 2018-ci ildə Anneqret Kramp-Karrenbauerə, 2021-ci ildə isə Armin Laşetə uduzdu. Hər iki lider uğursuz oldu: Kramp-Karrenbauer partiyanı idarə edə bilmədi, Laşet isə XDİ-nin 2021-ci il parlament seçkilərindəki məğlubiyyətinin əsas səbəblərindən biri oldu.
XDİ üçün bu alçaldıcı məğlubiyyətdən sonra partiya ilk dəfə genişmiqyaslı daxili seçkilər keçirdi və nəticədə 2022-ci ildə Mers 62% səslə qalib gəldi.
İndi, üç il sonra, o, Almaniya hökumətinin başında dayanır və ölkənin siyasi kursunu kəskin dəyişməyə hazırdır.
Mersin gündəliyi: Almaniyanın siyasi kursunu necə dəyişəcək?
Fridrix Mers artıq Merkel dövrünün və ya Şoltsun siyasətinin davamçısı olmayacağını açıq şəkildə bəyan edib. Onun əsas məqsədləri bunlardır:
- Müdafiə xərclərini ÜDM-in 3%-nə çatdırmaq
- Miqrasiya siyasətini sərtləşdirmək
- Ukraynaya hərbi yardımı genişləndirmək
- "Leitkultur" konsepsiyasını yenidən gündəmə gətirmək
- Almaniya iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini bərpa etmək
Lakin Mers üçün ən böyük problem koalisiya qurmaq olacaq. XDİ/XSİ parlamentdə mütləq çoxluğa sahib deyil, bu isə o deməkdir ki, o, digər partiyalarla kompromisə getməli olacaq.
Mümkün ssenarilər belədir:
Sosial-demokratlarla koalisiya – hər iki tərəf üçün alçaldıcı addım, amma bəlkə də yeganə çıxış yolu. Azad Demokratlarla (FDP) birlik – Mers üçün ideal variant, lakin FDP parlamentdə qalmaq üçün 5% baryerini keçməyə bilər. Azlıq hökuməti – təhlükəli, lakin koalisiya danışıqları böhrana girərsə mümkün variantdır.
Almaniya tarixi dönüş nöqtəsindədir. 20 il ərzində ölkə mərkəzçi bir xətti izləsə də, indi konservativ və sağa yönəlmiş siyasət kursuna keçir.
Mersin qələbəsi təkcə kansler postunun dəyişməsi deyil, həm də Almaniya cəmiyyətində dərin dəyişikliklərin əksidir. Ölkə böhranlar, qeyri-müəyyənlik və siyasi xaosdan yorulub və indi daha aydın və sərt idarəçiliyə ehtiyac duyur.
Bəs Mers vədlərini yerinə yetirə biləcəkmi, yoxsa Armin Laşet kimi uğursuzluğa düçar olacaq?
Bunu yaxın aylarda görəcəyik. Bir şey aydındır: Almaniya artıq əvvəlki Almaniya deyil.