Bakı. Trend:
Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) ölkələrinin əməkdaşlığı bu gün fəal inkişaf edən, eyni zamanda çoxşaxəli və mürəkkəb kimi xarakterizə edilə bilər.
Bunu Trend-ə müsahibəsində Qazaxıstanlı politoloq, Qazaxıstan İctimai Siyasət İnstitutunun eksperti Jansaya Nuraliyeva bildirib.
"2009-cu ildə Naxçıvan Bəyannaməsinin imzalanmasından sonra bu, TDT-nin yaradılmasına əsas oldu, ölkələr müxtəlif sahələrdə daha fəal əməkdaşlığa başladılar", - o izah edib.
Uğurlu əməkdaşlıq nümunəsi Çin, Qazaxıstan, Türkmənistan, Azərbaycan və daha sonra Qara dəniz vasitəsilə Avropaya gedən Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (TBNM) inkişafıdır.
J.Nuraliyeva vurğulayıb ki, bu marşrut Avropa ilə Asiya arasında yük daşımalarını əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirir və ucuzlaşdırır.
"2020-ci ildə bu marşrut üzrə daşımaların həcmini 25 faiz artırmaq planları elan olundu ki, bu da TDT ölkələri üçün bu nəqliyyat dəhlizinin artan marağını və əhəmiyyətini göstərir", - o əlavə edib.
Ekspertin sözlərinə görə, müəyyən problemlər də var.
"Ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyələri və siyasi sistemlərindəki fərqlər daha dərin əməkdaşlıq üçün çətinliklər yarada bilər", - J. Nuraliyeva vurğulayıb.
Məsələn, Türkiyə və Özbəkistanın xarici iqtisadi yönümləri fərqlidir.
“Son illərdə Özbəkistan Türkiyə ilə münasibətləri inkişaf etdirsə də, yalnız bir ölkə ilə strateji tərəfdaşlığa diqqət yetirmədən daha balanslı xarici siyasət yürüdür", - o qeyd edib.
J.Nuraliyeva vurğulayıb ki, əməkdaşlıq üçün perspektivli sahələrdən biri enerji sahəsidir.
"Qazaxıstan və Türkmənistan artıq uzun müddətdir ki, Çin üçün təbii qaz tədarükü sahəsində əməkdaşlıq edirlər", - o qeyd edib.
Ekspert bildirib ki, 2020-ci ildə qaz tədarüklərinin artırılması ilə bağlı yeni bir memorandum imzalanıb ki, bu da regionun enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə töhfə verib.
"Xəzər dənizindəki neft və qaz yataqları ilə Azərbaycan, digər TDT ölkələri üçün vacib tərəfdaşdır və artan enerji resurslarına olan tələbi nəzərə alaraq, bu sahədəki birgə layihələr əməkdaşlığın əhəmiyyətini daha da artırır", - o əlavə edib.
J.Nuraliyeva vurğulayıb ki, digər perspektivli sahə infrastruktur sahəsidir.
“Qazaxıstan, Türkmənistan və Azərbaycan vasitəsilə Rusiyanı İranla birləşdirəcək Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin yaradılması layihəsi də TDT ölkələrinin malların tranzitini sürətləndirmək və yeni iqtisadi imkanlar yaratmaq üçün necə hərəkət edə biləcəyinə bir nümunədir”, - o deyib.
J.Nuraliyeva gələcəkdə TDT ölkələri arasında əməkdaşlıqda rəqəmsallaşmanın mühüm rol oynayacağına inandığını vurğulayıb.
"2021-ci ildə Qazaxıstan və Türkiyə kibertəhlükəsizlik, süni intellekt və blokçeyn texnologiyaları sahələrində əməkdaşlıq barədə memorandum imzalayıb", - ekspert xatırladıb.
Bu texnologiyaların inkişafı TDT ölkələrinin qlobal bazarda rəqabət qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq.
"Bu texnologiyaların inkişafı, ölkələrimizdə texnoloji irəliləyiş və infrastrukturun yaxşılaşdırılmasına kömək edəcək", - politoloq bildirib.
J.Nuraliyeva həmçinin yaxın zamanda keçiriləcək TDT sammitinin əhəmiyyətini vurğulayıb.
"6 noyabrda Bişkekdə keçiriləcək TDT sammiti ölkələr arasında siyasi və iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsində əhəmiyyətli təsir göstərə bilər", - o bildirib.
O xatırladıb ki, 2021-ci ildə İstanbulda keçirilən son sammitdə TDT ölkələri arasında azad ticarət zonasının yaradılması da daxil olmaqla bir neçə mühim saziş imzalanıb.
"Bu saziş, iqtisadi əlaqələrin dərinləşdirilməsi və mallar və xidmətlər bazarında əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yeni imkanlar açır", - ekspert əlavə edib.
O, qeyd edib ki, siyasi baxımdan da sammitin əhəmiyyəti böyükdür, xüsusilə qlobal qeyri-müəyyənlik şəraitində.
"TDT ölkələri regionda stabilliyi təmin etmək üçün öz səylərini koordinasiya edə bilərlər, məsələn, Əfqanıstandakı və ya Cənubi Qafqaz ətrafındakı təhlükəsizlik məsələlərində", - o vurğulayıb.
Sammit həm xarici siyasət, həm də daxili dövlət sabitliyi ilə bağlı ümumi strategiyaların formalaşdırılması üçün bir platforma ola bilər. Bu baxımdan, üzv ölkələr arasında fövqəladə hallara koordinasiyalı cavab verilməsini təmin edəcək Mülki Müdafiə Mexanizmi haqqında Sazişin imzalanması gözlənilir.
J.Nuraliyevanın sözlərinə görə, hazırkı geopolitik şəraitdə TDT üçün əsas çağırışlardan biri digər regionlar və dünya oyunçuları, məsələn, Rusiya, Çin və Avropa İttifaqı ilə rəqabətdir.
"Çinin Mərkəzi Asiyada iqtisadi təsirinin genişlənməsini qeyd etmək lazımdır, eyni zamanda Rusiyaya qarşı artan sanksiyalar, birgə iqtisadi layihələri, məsələn, dəmir yolu və enerji obyektlərinin inşasını təhlükəyə atır", - ekspert qeyd edib.
O qeyd edib ki, TDT sammiti bu çağırışların dəf edilməsi üçün xarici təzyiqləri minimuma endirmək və daxili iqtisadi dayanıqlılığı artırmaq üçün birgə siyasətin işlənib hazırlanması baxımından əhəmiyyətli bir platforma ola bilər.
"Buna misal olaraq, TDT ölkələrinin ticarət və logistika sahələrində alternativ kanalların yaradılması, xarici amillərdən asılılığı minimuma endirərək ticarət axınlarını diversifikasiya etməyə imkan verəcək", - J.Nuraliyeva qeyd edib.
Politoloqun fikrincə, Qazaxıstanın sammitdə iştirakı isə, strateji əhəmiyyət daşıyır.
"Qazaxıstan, Mərkəzi Asiyanın ən böyük ölkəsi olaraq və 2013-cü ildən TDT-nin üzvü kimi, TDT daxilində inteqrasiya layihələrinin təşkilində və həyata keçirilməsində əsas rol oynayır", - o vurğulayıb.
Qazaxıstan, Şərq və Qərb arasında körpü rolunu oynayır və nəqliyyat və enerji infrastrukturunun inkişafı da daxil olmaqla, iqtisadi maraqlarını fəal şəkildə irəliləyir.
"Qazaxıstanın əhəmiyyətinə bir misal, Çin-Qazaxıstan qaz kəmərinin inşasında iştirakıdır, bu layihə Qazaxıstan və Türkmənistanın enerji strategiyasının mühüm bir hissəsinə çevrilmişdir", - ekspert əlavə edib.
J.Nuraliyeva həmçinin Qazaxıstan ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinin əhəmiyyətini qeyd edib.
"Qazaxıstan-Azərbaycan münasibətləri strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqaviləyə əsaslanır", - o xatırladıb.
Ekspert əlavə edib ki, əməkdaşlıq illəri ərzində bütün sahələrdə təxminən 70 sənəd imzalanıb ki, bu da strateji tərəfdaşlığın hər iki ölkə üçün əhəmiyyətini təsdiqləyir.
"Qazaxıstan və Azərbaycan xüsusilə nəqliyyat və enerji sahələrində ikitərəfli əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdirir", - o qeyd edib.
Qazaxıstan, Azərbaycan limanları vasitəsilə Xəzər dənizinə neft ixrac edir və 2021-ci ildə Azərbaycan üzərindən neft daşımalarının həcminin artırılması ilə bağlı saziş imzalanıb.
Bundan əlavə, innovasiyalar və yüksək texnologiyalar sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün potensial mövcuddur.
"Qazaxıstan və Azərbaycan, rəqəmsallaşma, ağıllı şəhərlərin yaradılması və süni intellektin tətbiqi sahələrində birgə layihələr inkişaf etdirə bilərlər", - J.Nuraliyeva qeyd edib.
Bu cür layihələrdən biri "Rəqəmsal İpək Yolu"dur ki, bu layihə Asiya və Avropa arasında rəqəmsal telekommunikasiya dəhlizinin yaradılmasını nəzərdə tutur.