Azərbaycan, Bakı, 24 noyabr / Trend , müxbir K.Zərbalıyeva/ Konstitusiya Məhkəməsinin (KM) 2002 -ci ildə Cinayət-Prosessual Məcəllənin 87.6.14, 89.4.12, 422.3 və 420.3-cü maddələri ilə qanunvericilik arasında yaranmış ziddiyyətin aradan qasldırılması ilə bağlı qəbul etdiyi qərar Milli Məclis tərəfindən indiyədək icra olunmayıb.
Cinayət-Prosessual qanunvericilik zərər çəkmişin, mülki iddiaçının və onların qanuni nümayəndələrinin əlavə kassasiya qaydasında işə baxılmasında, işin materiallarının tədqiqində iştirak etmək hüququnu nəzərdə tutur. Həmin müddəalar zərərçəkmiş şəxsə məhkəmə hökmündən Ali Məhkəmənin Plenumuna şikayət vermək hüququ versə də, 420.3-cü maddə bu hüququ məhdudlaşdırır. Həmin maddənin tələbinə görə, Ali Məhkəmə hökmdən Baş Prokurorluğun protesti olmazsa, şikayətə baxa bilməz.
KM-nin qeyd olunan qərarında göstərilir ki, qanunvericilik zərərçəkmişin hüquqlarının təmin olunmasını dövlət ittihamçısının mövqeyindən asılı vəziyyətə salır. Bu isə cinayət prosesində müstəqil tərəf olan zərər çəkmiş şəxsin hüquqlarını məhdudlaşdırır.
Bunları nəzərə alan Konstitusiya Məhkəməsi belə nəticəyə gəlib ki, zərər çəkmiş şəxsin cəzanın ağırlaşdırılmasına dair yuxarı məhkəmə instansiyalarına şikayət vermək hüququ Konstitusiya tələblərindən irəli gəldiyindən, Cinayət-Prosessual Məcəllədə öz əksini tapmalıdır.
Zərər çəkmişin, mülki iddiaçının və onların qanuni nümayəndələrinin əlavə kassasiya qaydasında işə baxılmasında, işin materiallarının tədqiqində iştirak etmək hüququnun hansı qaydada və necə həyata keçirilməsi CPM-də əksini tapmayıb.
KM hesab edir ki, əlavə kassasiya qaydasında baxılan iş üzrə Ali Məhkəmənin Plenumunun qəbul etdiyi qərar zərər çəkmişin və mülki iddiaçının qanuni mənafelərinə toxuna bilər.
Ali Məhkəmənin Plenumunda işə baxılarkən zərər çəkmişin və mülki iddiaçının da iştirak etməsi məhkəmə icraatının çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilməsini təmin edir.
Konstitusiya Məhkəməsi hesab edir ki, zərər çəkmişin, mülki iddiaçının əlavə kassasiya qaydasında şikayət vermək və həmin işə baxılarkən onların iştrakının təmin edilməsi hüququ Konstitusiyanın tələblərindən irəli gəldiyindən bu hüquq CPM-də öz əksini tapmalıdır.
Qeyd olunan boşluqların və məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması qanunverici hakimiyyətə tapşırılıb. Lakin indiyədək qanunverici orqan qeyd olunan qərarları icra etməyib.
KM-nin məhkəmə qərarlarının icrasına nəzarət sektorunun müdiri Anar Babayev bildirib ki, indiyədək KM tərəfindən Milli Məclisə 18, Nazirlər Kabinetinə 5, Baş Prokurorluğa bir tövsiyə edilib.
Nazirlər Kabineti həmin qərarlardan iksini icra etməyib. MM isə qərarların 60 faizini (30 faizi tam, 20 faizi qismən, 10 faizi dolayı) icra edib.
Sektor müdirinin sözlərinə görə, MM-in icra etmədiyi son qərarlar sırasında "Cinayət Məcəlləsinin 75-ci maddəsinin şərh olunmasına dair" 27 dekabr 2006-cı il, "Mülki Məcəllənin 1079.2-ci maddəsinin və "Notariat haqqında" qanunun 15 və 18/1 maddəsinə dair 29 iyul 2007, Baş Prokurorluğun sorğusu əsasında "Cinayət-Prosessual Məcəllənin 43.1.1, 314.2 maddələrində nəzərdə tutulan "dövlət ittihamçısı və xüsusi ittihamçı cinayət təqibindən imtina etdikdə" müddəasının şərhi ilə bağlı"15 fevral 2008, "Mülki Məcəllənin 228.5-ci maddəsinin şərhi ilə bağlı" 27 may 2008-ci il, "Həqiqi hərbi xidmətə çağırışın əsasları haqqında" qanunun 21-ci maddəsi və Cəzaların İcrası Məcəlləsinin 180.3-cü maddəsinin şərh edilməsinə dair" 22 sentyabr 2008-ci il tarixli KM-nin qərarlarları yer alır.
Konstitutsiyada qeyd olunub ki, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu tərəfindən qəbul edilmiş qərarlar Azərbaycan Respublikası adından çıxarılır. Bu qərarlar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.
Konstitutsiyanın 130-cu maddəsinin IX hissəsinə görə, Konstitusiya Məhkəməsinin qərarları Azərbaycan ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. Qərarlar qüvvəyə mindikdən sonra şərtsiz icra olunmalıdır. Konstitusiya Məhkəməsinin qərarlarını icra etməyən vəzifəli şəxslər qanunvericilik ilə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.
Ali Məhkəmənin hakimi Müzəffər Ağazadə deyir ki, KM-nin yuxarıda qeyd olunmuş iki qərarının Milli Məclis tərəfindən icra edilməməsi məhkəmənin işində ciddi problemlər yaradır və zərərçəkmiş və mülki iddiaçının hüquqlarının pozulmasına səbəb olur. Hakimin sözlərinə görə, KM qərarlarının səlahiyyətli qurumlar tərəfindən icra olunmaması vətəndaşların məhkəmələrdən şikayətlərinin artmasına səbəb olur.
Ağazadənin fikrincə, KM qərarlarının icrasının yubadılması və ya icra olunmaması məmurlarda məsuliyyət hissinin olmamasından irəli gəlir.
KM-nin sektor müdirinin bildirdiyinə görə, rəhbərlik etdiyi sektorun məhkəmənin qərarlarını icra etməyən subyektlərin barəsində hansısa cəza tədbirləri görmək səlahiyyəti yoxdur.
Onun sözlərinə görə, "Konstitutsiya Məhkəməsi haqqında" qanunda KM-nin qərarlarının icra olunmaması ilə bağlı cəza tədbirləri müəyyən edilməyib. Qanunda qərarların icrasına nəzarət mexanizmi müəyyən edilmədiyindən Konstitutsiya Məhkəməsinin qərarlarının icrasına nəzarəti həyata keçirmək mümkün deyil", - deyə Babayev bildirib.
Sektor müdiri KM-nin fərdi şikayətlərlə bağlı qərarlarının icrası ilə bağlı problemlərin olduğunu qeyd edib. O bildirib ki, KM-nin fərdi şikayətlərlə bağlı qəbul etdiyi elə qərarlar var ki, məhkəmələr tərəfindən KM-nin hüquqi mövqeyi nəzərə alınmır.
KM-nin sədri Fərhad Abdullayev bildirib ki, KM-nin qərarlarının icra olunmaması ciddi problemlər yaradır, ilk növbədə məhkəmə hakimiyyətinin nüfuzuna kölgə salır. Abdullayev bildirir ki, məhkəmə qərarını icra etməyənlər cinayət məsuliyyətindən basqa, mənəvi məsuliyyət də daşımalıdırlar.
"Qərarı icra etməmək məhkəmə hakimiyyətinin qərarını tanımamaq deməkdir. Təcrübədə məhkəmə qərarlarını icra etməyən şəxslər barəsində cinayət işləri açılsa da, icra olunmayan qərarlarla cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə barədə qərarları müqayisə edəndə kəskin şəkildə fərq olduğu aydın görünür. Üzürsüz səbəbdən qətnamə qəsdən icra olunmursa, bu, hər bir halda müzakirə predmeti olmalıdır",-deyə sədr vurğulayıb.
KM qərarının icra edilməməsini hüquqi mədəniyyətsizliyin təzahürü kimi qiymətləndirən Abdullayev bildirib ki, KM qərarlarının icrasına nəzarəti həyata keçirmir.
"Qərar icra olunmadığı halda, hansısa sanksiyalar tətbiq etmək, təsir göstərmək imkanımız yoxdur. Biz yalnız həmin qərarın icrası ilə bağlı təkrar qərar qəbul edə bilərik", - deyə KM sədri bildirib.
Sədr hesab edir ki, KM qərarlarının icrasına nəzarəti həyata keçirəcək bir quruma ehtiyac yoxdur və belə bir qurumun yaradılması KM-yə hörmət gətirməz.
"Birmənalı olaraq hər kəs bilməlidir ki, Konstitutsiya Məhkəməsinin qərarı sözsüz icra olunmalıdır. Bunun üçün hüquq mədəniyyəti formalaşmalıdır. Hesab edirəm ki, müəyyən zamandan sonra Konstitutsiya Məhkəməsinin qərarlarının icrası ilə bağlı yaranan problemlər aradan qalxacaq", - deyə sədr bildirib.
Azərbaycanın Avropa Məhkəməsindəki hakimi, KM-nin ilk sədri Xanlar Hacıyev hüquqi dövlətdə KM qərarlarının icrasına nəzarət edəcək bir qurumun yaradılmasına ehtiyac görmür.
Hacıyevin sözlərinə görə, keçmiş sovet ölkələrində Konstitutsiya Məhkəməsinin yaradılmasında əsas məqsəd Konstitusiyanın mövcudluğunu təmin etməkdir.
Hacıyevin fikrincə, hüquqi və siyasi dövlət institutlarının fəaliyyəti demokratiyadan və qanunun aliliyindən, hüquqi-siyasi mədəniyyətdən asılıdır.
"Azərbaycanı Böyük Britaniya ilə müqayisə etmək çətindi. Orada məhkəmə qərarlarının nüfuzu yüksəkdir. Buna nəzarət etməyə ehtiyac da yoxdur. Məhkəmə qərarlarına hörmət və onların icrası səviyyəsi demokratik mədəniyyətin göstəricisidr. Azərbaycanın Avropanın demokratik və hüquq məkanına inteqrasiyası gedişində bu problemlər həllini tapacaq", - deyə Avropa Məhkəməsinin hakimi vurğulayıb.
KM-nin qərarlarının Milli Məclis tərəfindən icra olunmaması məsələsinə toxunan Hacıyev bu sahədə problemlərin olması ilə razıdır. Amma o hesab edir ki, parlament KM qərarlarının icrasından imtina etmir, sadəcə həmin qərarların qəbulunu yubadır.
Onun fikrincə, qanunvericilikdəki boşluqlar KM-nin müvafiq qərarları ilə tənzimlənə bilər. "Belə məhkəmə yaradıcılığına münasibət birmənalı deyil, xüsusən də qanunverici orqanının nümayəndələri tərəfindən", - deyə Avropa Məhkəməsinin hakimi bildirib.
Hacıyev hesab edir ki, hüquqi dövlətdə KM qərarlarının icra olunmaması ciddi böhran yarada bilər. Azərbaycanda KM qərarlarının icrası ilə bağlı vəziyyətin bu səviyyədə olmasına inanmayan Hacıyevin sözlərinə görə, belə bir böhran yaranarsa, şəxsin imkanı var ki, qərarın məcburi icrası ilə bağlı məhkəməyə müraciət etsin.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı:[email protected]