Bakı. Trend:
Hər şey gecə baş verdi - bu da illərlə kilsə, kapital, hakimiyyət və yeraltı energetika ilə sıx əlaqədə gizli şəkildə çiçəklənən bir fiqur üçün rəmzi səhnədir.
Rusiyada yaşayan erməni milyarder, “Taşir” şirkətlər qrupunun sahibi, Ermənistanın elektrik şəbəkələrinə, daşınmaz əmlakına, kölgə maliyyə axınlarına və media resurslarına nəzarət edən Samvel Karapetyan güc strukturlarının müşayiəti ilə İrəvandakı villasından çıxarıldı. Axtarışlar, saxlanma, bir qurumdan digərinə ötürülmə... Bütün bunlar baş nazir Nikol Paşinyanla uzun illərdir Karapetyanın açıq şəkildə dəstəklədiyi Ermənistan Apostol Kilsəsi arasında artan gərginliyin fonunda baş verir.
Amma məsələ nə imandadır, nə də elektrikdə.
Bu, hakimiyyət uğrunda döyüşdür. Və belə döyüşlərdə birinci söndürülən məhz işıq olur.
Samvel Karapetyanın həbsi təkcə siyasi deyil, sistemli hadisədir. Bunu anlamaq üçün onun kim olduğuna diqqətlə baxmaq lazımdır.
“Taşir” şirkətlər qrupu sadəcə tikinti şirkəti və ya energetika operatoru deyildi. Bu, İrəvan və Moskva ilə yanaşı, faktların heç vaxt geri dönmədiyi boz zonaları da əhatə edən maliyyə-siyasi təsir sistemiydi. “Ermənistanın Elektrik Şəbəkələri”nin özəlləşdirilməsindən sonra Karapetyan ölkənin milli suverenliyinin əsas rıçaqlarından birinə - enerji nəzarətinə sahib oldu.
Onun rəhbərliyi dövründə ölkədə tariflər kəskin artdı. İnsanlar bunu “enerji reketi” adlandırırdı.
Müstəqil mediada (senzura dalğasından əvvəl) aparılan araşdırmalar, müəmmalı mülkiyyət strukturlarını, ofşorları və milyardlarla vəsaitin ölkədən çıxarılmasını ortaya qoyurdu.
Tariflər azalmırdı, halbuki BVF və AİYB-nin kreditləri ilə bütün energetika sektorunu modernləşdirmək mümkün olardı. “Elektrik şəbəkələri vasitəsilə ofşorlara pul çıxarılırdı, dövlət isə bu itkiləri büdcə hesabına örtürdü”, - adının çəkilməsini istəməyən sabiq Energetika Nazirliyinin məmuru hələ 2019-cu ildə demişdi. O vaxtdan belə mənbələr ya ölkəni tərk edib, ya da ümumiyyətlə itib.
2018-ci ildə Nikol Paşinyan küçə etirazlarının dalğasında hakimiyyətə gəldikdən sonra Ermənistanda “korrupsiyaya qarşı mübarizə” kimi təqdim olunan proses başladı.
Fəqət bu, əslində daha dərinə gedən, məqsədli bir proses idi: köhnə elitaların sökülməsi və təsir rıçaqlarının yenidən bölüşdürülməsi. Bu təmizləmənin əsas hədəflərindən biri sadəcə oliqarx Qaqik Tsarukyan deyil, həm də Ermənistan Apostol Kilsəsi ilə sıx əlaqəsi olan iş adamı və xeyriyyəçi Samvel Karapetyan idi. Apostol Kilsəsi Ermənistan siyasətində hüquqi çərçivədən kənarda olan ən nüfuzlu oyunçulardan biridir. Bu, yalnız dini qurum deyil - İrəvandan Los-Ancelesə, kənd kilsələrindən diaspor elitalarına qədər uzanan maliyyə-sosial-siyasi vertikaldır. Post-sovet məkanında dinin araşdırılması mərkəzinin məlumatına görə, kilsənin illik qeyri-rəsmi dövriyyəsi 70 milyon dollaradək çatır - bu, ianələr, icarələr, qrantlar və qeyri-şəffaf maliyyə axınlarından ibarətdir.
Forbes-in 2023-cü il məlumatına görə 3,5 milyard dollardan artıq aktivə sahib “Taşir” holdinqinin sahibi Karapetyan kilsənin ən böyük donorlarından biri idi. 2005–2018-ci illərdə o, aşağıdakılara vəsait yönəltmişdi: 11 yeni kilsənin inşası, Eçmiədzinin əsaslı təmiri (25 milyon dollardan çox), üç ruhani seminariyanın açılması, 100-dən çox keşişin saxlanması, ruhani akademiya tələbələri üçün aylıq 500 dollaradək təqaüdlər.
Bu investisiyalar ona təkcə xeyriyyəçi obrazı qazandırmadı. O, cəmiyyətin dərin qatlarında, xüsusilə kənd və ənənəçi bölgələrdə mənəvi legitimlik və təsir əldə etdi. Siyasətdə görünməz idi, amma məhz bu onu kölgədə, qeyri-rəsmi arbitra kimi daha güclü edirdi.
Nikol Paşinyan üçün kilsə sadəcə köhnə rejimin rudimenti yox, həm də institutlaşdırılmış rəqib idi.
Birincisi, o, əvvəlki hakimiyyətlə açıq bağlarını saxlayırdı. Katolikos II Qaregin dəfələrlə Serj Sarqsyanı açıq şəkildə dəstəkləmiş, 2016-cı ildə isə onun yenidən seçilməsini xeyir-dua ilə qarşılamışdı. Bu isə müxalifətin sərt etirazına səbəb olmuşdu.
İkincisi, kilsə Paşinyanın dövlət ideologiyasını reformalaşdırmaq cəhdlərinə qarşı çıxırdı: dünyəvi təhsil proqramları, gender mövzuları, dini təşkilatların qeydiyyatı, büdcə subsidiyalarının azaldılması - bütün bunlar Eçmiədzin tərəfindən mövqelərinə hücum kimi qəbul olunurdu. 2021-ci ildə 2-ci Qaregin II demişdi: “Kilsənin xalqın tərbiyəsindəki rolu siyasi sövdələşmə mövzusu ola bilməz” (Azg Daily, 3 aprel 2021).
2022-ci ildə Karapetyan “kilsəyə qarşı kampaniyanı” tənqid edərək hökuməti “milli əsasların” dağıdılmasında ittiham etdikdə, əslində öz təsir arxitekturasını qoruyurdu. 2020-ci ildən “Taşir” fondu 60 milyon dollarlıq “Mənəvi Ermənistanın dirçəlişi” proqramını həyata keçirirdi: 20-dən çox paroxiyanın təmiri, yaşlı ruhani şəxslərə pensiyalar, “Şirak TV” kanalına dəstək, vətənpərvər-dini ədəbiyyat nəşr edən “Luys” nəşriyyatının maliyyələşdirilməsi.
Ermənistan Elitasının Təhlili Mərkəzinin (2023-cü ilin noyabrında sızdırılan daxili hesabatına görə) Karapetyan kilsə şəbəkəsi vasitəsilə xüsusən Sünik, Geğarkunik və Şirakda əhalinin 22 faizədək sədaqətli hissəsinə nəzarət edirdi. Belə şəraitdə kilsəyə dəstəyin azaldılması onun siyasi və iqtisadi oyunçu kimi mövcudluğuna birbaşa təhdid demək idi.
Hər şey 2025-ci il iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə kulminasiyaya çatdı. “Hraparak” qəzeti və “Hetq” bunu təsdiqlədi: Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Armen Abazyan istefaya göndərildi. O, köhnə məktəb güc strukturu nümayəndəsi idi, hakim dairələrlə sıx bağları vardı. İçəridən sızan məlumata görə, o, Karapetyanın vəkilinin saxlanmasına imza atmaqdan imtina etmiş və hüquqi əsasların zəif olduğunu bildirmişdi.
Paşinyan tərəddüd etmədi: yeni rəhbər kimi MTX-nin başına hökumət aparatından gələn, heç bir güc qrupu ilə bağlılığı olmayan, sadiq texnokrat Andranik Simonyanı gətirdi.
İndi DİN, MTX, İstintaq Komitəsi və prokurorluq birbaşa Paşinyanın nəzarətindədir. Son aylar aparılan “təmizləmə” çərçivəsində bu addımlar atılıb: Sünikin sabiq qubernatoru, Karapetyana yaxın Vahan Abramyan həbs olunub, “Taşir” fondunda vergi reydləri keçirilib, kilsə layihələrinin podratçısı “ArmStroyPlus”un rəhbəri saxlanılıb, 2025-ci il mayın 3-də kilsə fondları vasitəsilə çirkli pulların yuyulması ilə bağlı cinayət işi açılıb. Bu artıq tək bir aksiya deyil - bu, Karapetyanın qurduğu dini, regional və media strukturları vasitəsilə təsir vertikalının planlı şəkildə ləğvidir.
Rəsmi izahat dəyişməz qalır: "korrupsiyaya qarşı mübarizə və kilsənin siyasətdən uzaqlaşdırılması".
Baş nazir müavini Mher Qriqoryan 5 iyun tarixində ArmNews kanalına verdiyi müsahibədə bildirdi: “Ermənistanda heç kimin paralel hakimiyyət vertikali qurmağa ixtiyarı yoxdur - nə kilsənin, nə biznesin”. Amma cəzaların seçiciliyi göz qabağındadır: hədəf yalnız keçmiş elita ilə bağlı fiqurlar olub, müdafiə naziri Suren Papikyanın çevrəsi kimi “yeni yaxınlar” isə toxunulmaz qalıb. Post-Sovet Studies Journal-un 2025-ci ilin may buraxılışına əsasən, 2022-ci ildən bəri Antikorrupsiya İdarəsinin başladığı işlərin 85 faizi əvvəlki hakimiyyətlə bağlı fiqurları əhatə edir, onların yalnız 6 faizində real hökm çıxarılıb. Əsas məqsəd cəzalandırmaq yox, təsiri neytrallaşdırmaqdır.
Bir daha yazaq: Samvel Karapetyan - dünyanın ən varlı ermənilərindən biri, “Taşir” korporasiyasının yaradıcısı, Rusiya pasportu daşıyan milyarder və nüfuzlu dostlara malik oliqarxdır. Hazırda o, “siyasi təzyiqin qurbanı” olduğunu bəyan edir. Ancaq “qisas” ritorikasının arxasında istənilən hüquqi yurisdiksiyada genişmiqyaslı antikorrupsiya istintaqına - hətta cinayət təqibinə əsas ola biləcək onlarla fakt dayanır. Biz öz araşdırmamızı açıq mənbələrə, xarici mətbuatın məlumatlarına, ofşor reyestrlərinin sənədlərinə, daxili hesabatlara, sızmalar və siyasətçilərin açıqlamalarına əsaslanaraq apardıq. Ortaya çıxan Karapetyan portreti təkcə bir iş adamının bioqrafiyası deyil, həm də Ermənistanda ictimai funksiyaların sistemli şəkildə özəl kapital tərəfindən ələ keçirilməsi haqda təkzibolunmaz hekayədir.
2010-cu illərdən etibarən Samvel Karapetyan “Taşir Kapital” şirkəti vasitəsilə Ermənistanın enerji infrastrukturunun əsas obyektlərini mərhələli şəkildə almağa başladı. 2015-ci ildə o, Rusiya şirkəti “İnter RAO”dan “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri”nin 100 faiz səhm paketini 25 milyon dollara satın aldı. Ermənistan mətbuatının həmin dövrdə yazdığına görə, bu sövdələşmə “rekord müddətdə və minimal rəqabət şəraitində” baş tutmuşdu.
"Transparency International Armenia"nın hesabatına əsasən, məzkur prosesdə bir dənə də olsun tamhüquqlu tender keçirilməyib, alternativ təkliflər isə ilkin mərhələdə bloklanıb. Üstəlik, 2017-ci ildə “Taşir” ölkənin enerji balansı üçün həyati əhəmiyyət daşıyan Razdan İES-ə nəzarəti əldə etdi. Formal olaraq bu obyekt 31 milyon dollara satılmışdı, lakin “Hetq”in Energetika Nazirliyinin daxili sənədlərinə istinadla verdiyi məlumata görə, dövlət bu sövdələşmədə ən azı 19 milyon dollar dəyərində zərərə uğrayıb.
İrəvan Enerji İslahatları Mərkəzinin 2020-ci il hesabatından sitat: “Əsas obyektlərin nəzarətinin ötürülməsi “razılaşdırılmış özəlləşdirmə” modeli ilə aparılıb - yəni bazar mexanizmi olmadan. Bəzi hallarda alıcılar ofşor strukturlar vasitəsilə birbaşa satıcılarla əlaqəli olublar.”
2021-ci ilin aprelində Fransanın “Le Monde” qəzeti Kipr və Lixtenşteynin ofşor reyestrlərindən sızan sənədlərə əsaslanan araşdırma dərc etdi. Burada Karapetyanla əlaqəli "Lentoso Holdings Ltd" (Kipr) və "Tashir Finance Corp" (Britaniya Vircin Adaları) kimi şirkətlər qeyd olunmuşdu.
2020–2021-ci illərdə bu qurumlar vasitəsilə 148 milyon dollardan artıq vəsait hərəkət etmişdi, tranzaksiyaların böyük hissəsinin isə müşayiətedici müqavilələri yox idi.
“Le Monde” bu sızmanın Kiprin “Harris Kyriakides” hüquq firması vasitəsilə baş verdiyini və bəzi köçürmələrin Karapetyan ailəsi ilə bağlı anonim trestlər üzərindən həyata keçirildiyini bildirirdi.
Fransız jurnalistlərinin iddiasına görə, vəsaitlər Ermənistan, Rusiya və Gürcüstandan daxil olurdu və daha sonra Avstriyanın “Raiffeisen Bank”ı və Latviyanın “Rietumu Banka”sı vasitəsilə nağdlaşdırılırdı.
Fransız hüquqşünas Kristof Meyer deyir: “Təsvir olunan sxem, yerli tənzimləyici orqanların nəzarətindən yayınmaq və vergidən qaçmaq üçün istifadə olunan klassik modelə çox bənzəyir. Belə mexanizmlər, xüsusilə maliyyə şəffaflığı zəif olan ölkələrdə geniş yayılıb”.
2021-ci ildə Samvel Karapetyan açıq şəkildə eks-prezident Robert Köçəryanın hakimiyyətə qayıdış cəhdini dəstəklədi və hazırkı baş nazir Nikol Paşinyanı “iqtisadiyyatı məhv etməkdə” ittiham etdi.
“Armtimes”in məlumatına görə, Karapetyan Koçaryanın seçki qərargahına 4,3 milyard dram (təxminən 9 milyon dollar) vəsait ayırmışdı. Bundan başqa, qərargahlara ofis sahəsi, logistika, reklam lövhələri və mühafizə xidməti təqdim olunmuşdu.
“CivilNet” yazırdı ki, Robert Köçəryanın “Ermənistan” blokunun bütün seçki xərclərinin 40 faizə qədəri “Taşir”lə əlaqəli strukturlar tərəfindən qarşılanmışdı. Karapetyan bu dəstəyi “vətəndaş mövqeyi” adlandırsa da, politoloq Sarkis Qriqoryanın sözlərinə görə, bu, sadəcə öz maraqlarını qoruyacaq sadiq hökumət qurmaq cəhdi idi.
Qriqoryanın 5TV kanalındakı çıxışından sitat: “Karapetyan əslində siyasi revanşa investisiya qoyurdu. Burada ideologiyadan yox, iqtisadi maraqlardan və toxunulmazlıq təminatından söhbət gedir.”
2017-ci ildən bəri İrəvanın kommunal sektoru – binaların istismarı, lift təsərrüfatı, küçə işıqlandırması - əsasən “Taşir” qrupunun tərkibində olan subpodratçı şirkətlərin nəzarətindədir.
Ermənistan paytaxtının Açapnyak, Nork-Maraş və Şenqavit rayonlarının sakinləri dəfələrlə formal təmir işlərindən, liftlərin 5–10 gün işləməməsindən və xidmət keyfiyyətinə uyğun gəlməyən yüksək tariflərdən şikayətləniblər. İrəvan meriyasının 2022-ci il hesabatına (səh. 19) görə, liftlərin texniki xidməti üçün 1,2 milyard dramdan (2,5 milyon dollar) çox vəsait xərclənib.
Ermənistan Nəzarət Palatasının yoxlaması zamanı məlum olub ki, təmir işləri yalnız qeyd olunan obyektlərin 38 faizində aparılıb, qalanı isə saxta aktlarla rəsmiləşdirilib.
2023-cü ildə Araratyan küçəsinin sakininin merə yazdığı məktubdan sitat: “Bizdən VIP xidmət üçün pul alırlar, amma lift həftələrlə işləmir, lampaları isə sakinlər öz cibindən dəyişir.”
2016-cı ildən etibarən “Taşir”in tikinti sektoru faktiki olaraq İrəvanın mərkəzində layihələrin həyata keçirilməsi üzərində inhisara sahib olub. Söhbət “Köhnə İrəvan” mikrorayonundan, Argişti küçəsindəki kvartaldan, Abovyan küçəsinin yenidən qurulmasından və digər ərazilərdən gedir. “Hetq"in apardığı araşdırmaya görə, İrəvan meriyası “Taşir”lə əlaqəli şirkətlərlə açıq müsabiqələr olmadan torpaqdan istifadə hüququ barədə 22 müqavilə imzalayıb.
Şəhər prokurorluğunun sənədlərində isə göstərilir ki, tikinti tenderləri daxilində “otkat” sxemləri fəaliyyət göstərib - meriya əməkdaşları layihələrin ümumi dəyərindən 12 faizə qədər rüşvət alıblar. Bu faktlar 2023-cü ilin fevralında baş nazirin administrasiyasına göndərilmiş qapalı hesabatın mövzusu olmuşdu, lakin bu günədək heç bir cinayət işi açılmayıb.
Meriyanın keçmiş məmuru “ArmInfo”ya anonim olaraq bildirib: “Taşir” sadəcə bir şirkət deyil. Bu - dövlət içində dövlətdir. Onların razılığı olmadan şəhərdə bir dənə də daş düzəltmək mümkün deyil. Əgər sual versən - səni işdən atacaqlar.”
Samvel Karapetyan ətrafında yaranmış vəziyyət siyasi böhrana çevrilə bilər. O, sadəcə iş adamı deyil, “köhnə Ermənistan”ın simvoludur - orada qanunlar yox, əlaqələr hakimiyyət demək idi. Onun həbsi, artıq çox müstəqil olmuş elitalara açıq çağırışdır. Paşinyan bankrot riskinə girən oyunçu kimi hərəkət edir: eyni vaxtda meydanı təmizləyir, köhnə əlaqələri qırır və beynəlxalq səfərlər ərəfəsində güc nümayiş etdirməyə çalışır.
Əgər Karapetyan barəsində doğrudan da cinayət işi açılarsa, bu, digər klanlara açıq mesaj olacaq: artıq heç kimlə razılaşmaq mümkün deyil. Amma bu addım risklidir. Qarşısında sadəcə bir oliqarx yox, həm də media fiquru, Rusiyada əlaqələri, kilsə və siyasi elita daxilində himayədarları olan güclü aktor var.
Bu gün Paşinyan hökuməti ilə Karapetyan və Ermənistan Apostol Kilsəsi arasında baş verənlər - sistemin təmizlənməsi uğrunda mübarizə deyil, hakimiyyətin yenidən qurulması prosesidir. Antikorrupsiya şüarı altında gedən kampaniya əslində köhnə legitimliyin sökülməsi və yeni - mərkəzləşdirilmiş, şəxsiyyətə bağlı, loyal kadrlarla idarə olunan - sistemin qurulması üçün vasitədir. Ermənistan yeni mərhələyə qədəm qoyur: bu, Paşinyanın hakimiyyətə gəlişindən sonrakı "növbəti yenilənmə" yox, fərdi konsolidasiyadır.
Burada hakimiyyət vertikali artıq avtonom aktorları qəbul etmir. Sual köhnə təsir arxitekturasının çöküb-çökməyəcəyində deyil - o artıq dağılır. Əsas sual budur: onun yerində Paşinyan hansı sistemi quracaq?
Bu suala hələ cavab yoxdur. Amma bir şey aydındır: kilsə-oliqarx konsensusunun dövrü başa çatıb. Ermənistanın mənəvi və siyasi gündəmini bundan sonra kim yazacaq - bunu zaman göstərəcək. Samvel Karapetyan iddia edir ki, siyasi sifarişin qurbanıdır.
Amma onun fəaliyyəti göstərir ki, o, on ildən artıq müddətdə Ermənistanda istənilən hakimiyyətlə xüsusi imtiyazlı vəziyyətdə olub. Əvvəlki rejimlə sıx əlaqələri, milyonlarla dollarlıq kölgə sxemləri, ofşor şəbəkələri və kommunal təsərrüfatla şəhərsalma sahəsində inhisarçı mövqeyi onu siyasi məhbus yox, sistemin əsas faydalanıcısı kimi tanıdır.
Onun işi “siyasi” adlanırsa, bu, ona görə deyil ki, o təqib olunur - əksinə, uzun müddət siyasi himayə ilə toxunulmaz qalıb. Sual yalnız burasındadır: hazırkı hakimiyyət bu işi axıra çatdırmağa, gurultulu ittihamları real cinayət işlərinə çevirməyə iradə göstərə biləcəkmi?
Bu gün Karapetyan iman, xalq və kilsədən danışır. Amma bu pafosun arxasında gizlənən reallıq - nəzarətin itirilməsi, imperiyasına görə duyduğu qorxu və onun özü tərəfindən qurulmuş sistemin dağılmasıdır.
Samvel Karapetyanın hekayəsi post-sovet oliqarxiyasının bütöv bir dövrünün hekayəsidir - orada enerji naqillərlə yox, korrupsiya sxemləri ilə ötürülürdü.
Və ola bilsin ki, Paşinyan bu dəfə həqiqətən o sxemləri dağıtmağa qərar verib.