...

Türkiyənin 2009 - cu ildə xarici siyasət planları -- The Heritage Foundation-nin aparıcı analitiki Ariel Koen

Dünya xəbərləri Materials 8 Yanvar 2009 20:43 (UTC +04:00)

The Heritage Foundation - nin (ABŞ) Baş elmi əməkdaşı, politoloq Ariel Koen,

 xüsusi olaraq Trend üçün

2009 - cu ildə Türkiyənin daha fəal görünəcəyi gözlənilir.

Türkiyə Qafqazda, Yaxın Şərqdə, Avropa və Aralıq dənizi bölgəsində xarici siyasi iştirakını artırmağı planlaşdırır, - aparıcı türkiyəli diplomatlar Trend -a bildiriblər.

Bu, ABŞ - ın İraqdakı rolunun azalması, Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı istəklərinin artması, İranın nüvə proqramı ilə bağlı qarşıdakı ağır danışıqların vacibliyini Türkiyənin qəbul etdiyindən xəbər verir. Ankara şimalda, cənubda, şərqdə və qərbdə öz maraqlarını təmin etməyə can ataraq, bütün bu hadisələrdə fəal rol oynayacaq.

O, müasirləşdirməyə də can atır. Bu, Aİ-yə üzvlük səyləri ilə izah olunur ki, bu da çətin vəzifədir.

Hakim AK partiyasının bir qrup siması hesab edir ki, Aİ-yə inteqrasiyanın nəzərdə tutduğu liberallaşdırma islamçıların hakimiyyətə doğru yolunda ənənəvi istinadgah olan hərbçilərin də səlahiyyətini zəiflədir. Eyni zamanda, liberallar Türkiyəni xarici dünya ilə daha çox uyğunlaşdıran Avropa üslublu qanunları dəstəkləyirlər.

Ankaranın Avropa İttifaqına tamhüquqlu üzvlüyünün əleyhdarları Türkiyə üçün Avropa ilə qarşılıqlı əlaqə yolu qismində, Fransa prezidenti Nikolya Sarkozinin övladı olan Aralıq Dənizi İttifaqını göstərirlər. Buna baxmayaraq, anonimlik şərtilə danışan aparıcı türkiyəli diplomatlar Aralıq Dənizi İttifaqını alternativ kimi görmürlər. Onların dediklərinə görə, Ittifaq, NATO və Qərbin digər beynəlxalq təşkilatları kimi, Türkiyənin iştirak edəcəyi forum olmalıdır.

"Türkiyə, NATO - nun qlobal baxımdan səmərəliliyini, Türkiyə - Amerika əməkdaşlığının möhkəmlənməsini, eləcə də Türkiyənin Avropa İttifaqına daxil olmasını istəyir. Bu, sülh, sabitlik və əməkdaşlıq üçün həyati vacibdir", - ötən ay Vaşinqtonda olmuş aparıcı türkiyəli diplomat bildirib.
  Türkiyənin Vaşinqtonla əlaqələri necə möhkəmləndirəcəyini hələ aydınlaşdırmaq lazımdır. Buradan hakim partiyanın "Qurdlar vadisi" kimi təbliğat filmlərində sükutla təşviq etdikləri və islamyönlü KİV tərəfindən təhrik edilən antiamerika əhval-ruhiyyəsi artır.
  Bu gün Türkiyə cəmiyyəti ən antiamerika müsəlman cəmiyyətlərindəndir. "Əl - Qaidə" ilə əlaqədə olan Sələfi terrorçularının İstanbulda sinaqoqlara iki hücumu nəzərə alınsa, atatürkçü qüvvələr tərəfindən idarə olunan dünyəvi dövlətin vaxtında çox zəif olan anti-semit əhval-ruhiyyə artmaqdadır.
 Qəzzə münaqişəsinədək Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğanın hökuməti qeyri-birbaşa Suriya - İsrail sülh danışıqlarını başladı və dəstəklədi, baxmayaraq ki, xüsusilə də Buş administrasiyası bu danışıqlara çox soyuq yanaşdığından, əvvəlcədən onların heç bir şansının olmaması aydın idi. Vaşinqton Ələvini, Bəşər Əsədin zəif birpartiyalı Suriya rejimini siyasi və psixoloji baxımdan İsraillə həqiqi sülhə qadir olmayan və belə sülhü istəməyən İranın regiondakı tərəfdaşı kimi nəzərdən keçirirdi.

Türkiyə, ərəblərə iş yerləri təmin edən və qarşılıqlı işgüzar münasibətləri asanlaşdıran İsrail - Fələstin sənaye zonalarının təşkili yolu ilə, ərəb - İsrail münasibətlərini yaxşılaşdırmağa çalışır. Aydındır ki, Fələstinin təhsil sistemində və kütləvi informasiya vasitələrində, anti-İsrail və anti-yəhudi təhrikçiliyi də daxil olmaqla, ərəb və yəhudilər arasında Müqəddəs Torpaqdakı onillik düşmənçiliyi geriyə çevrimək üçün hələ çox şey etmək lazımdır.  Burada Türkiyə daha nəzərəçarpacaq rol oynaya bilərdi. Lakin əksinə, Baş nazir Ərdoğan özünü HƏMAS - ın tərəfdarı kimi təqdim edərək, İsrailin Qəzzə Zolağındakı əməliyyatını "vəhşilik" adlandırdı. Keçmişdə Türkiyə HƏMAS - ın terrorçu rəhbərliyini Ankarada qəbul edərək, Avropa və ABŞ - la münasibətləri pisləşdirmişdi.
Geosiyasi yaxşılaşmaların əlamətləri arasında Türkiyə və Ermənistan arasında yüksək səviyyədə əlaqələri qeyd etmək olar. Türkiyə Baş nazirinin ötən ilin avqustunda Rusiya-Gürcüstan hərbi əməliyyatları zamanı təqdim etdiyi Qafqazda Sabitlik və Əməkdaşlıq Paktının struktur çatışmazlıqları var. Pakt üç Cənubi Qafqaz ölkəsi (Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan) ilə yanaşı, Rusiya və Türkiyəni özündə birləşdirsə də, ABŞ və Aİ, eləcə də İran ona daxil deyil.

Yüksək vəzifəli türkiyəli diplomat ABŞ və Aİ-nin Qafqaz təşəbbüsünə gələcək inteqrasiyası və ya qoşulmasını təklif edəndə Ankara, Vaşinqtonun bu məsələdə maraqlı olması barədə düşünməyə cəhd göstərdi.

"Qafqaz regionunun Amerika və Avropa ölkələrinin böyük iştirakına ehtiyacı var, - yüksək vəzifəli tükiyəli diplomat bildirib. -Trükiyə Abxaziya və Cənubi Osetiyanı Gürcüstanın bir hissəsi kimi nəzərdə tutaraq, onun ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir".

Buna baxmayarq, Qafqazı ayıran xətlər dərinləşir, suallar qalır. Rusiyalı liderlər Gürcüstan prezidenti Mixail Saakaşviliyə  qəlbən nifrət edirlər və bu iki ölkə ötən ilin avqustunda qarşıdurmaya gəldilər. Azərbaycanın hərbi büdcəsi Ermənistanın bütün dövlət büdcəsini ötür və Dmitri Medvedyevin vasitəçiliyi Dağlıq Qarabağ məsələsi üzrə irəliləyişə gətirib. Ermənistanla sərhədlərin açılması, İrəvan Azərbaycanın torpaqlarını Ermənistanın işğal etməsini tanımaqdan imtina edənədək, Ankaranın əlində kozırdır.
 Türkiyə enerji daşıyıcılarının tranzitində vacib ölkədir. Üç prezidentin - Abdullah Gül, İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun Xəzər sahilində, Türkmənbaşı limanında keçirilən sammitində iştirak etməklə, Ankara mühüm rol oynadı.

Sammit nəzərdə tutulan "Nabukko" layihəsinə qoşulacaq və Xəzər qazını Avropa bazarlarına tədarük edəcək TransXəzər qaz kəməri məsələsində irəliləyişə gətirməsə də, belə boru kəmərinin yaradılması mümkünlüyünü qeyd edib. O həm də göstərib ki, Türkiyə kəmərin həyata keçirilməsində vacib rol oynaya bilər.

Türkiyə Əfqanıstanda, Kabil və İslamabad arasında münasibətlərin yaxşılaşdırması üçün keçirilən, Pakistan və Əfqanıstan liderlərinin iştirak etdiyi danışıqlarda müsbət rol oynayıb. Türkiyəli diplomatların dediklərinə görə, Pakistanın sabitliyi "Taliban"a qarşı mübarizə ilə bağlıdır. Eyni zamanda, sabitliyin möhkəmləndirilməsi və hazırki vəziyyətdən çıxış üçün Əfqanıstan daxilində güclü birlik lazımdır.

Yekunda, Türkiyə erməni lobbisi və onun tərəfdarlarının hər il ABŞ hökumətinə təqdim etdikləri "erməni soyqırımı"   məsələ ilə yeni Obama administrasiyasının necə məşğul olacağını diqqətlə izləyəcək.

Lobbi ikipartiyalı olsa da, onun müttəfiqlərinin əksəriyyəti ABŞ - ın hər iki Palatasında üstünlüyü olan Demokratlar Partiyasının üzvləridir. Türkiyəli diplomat xəbərdar edib ki, Konqres gələcəkdə "soyqırım" qətnaməsini təsdiqləməklə, Amerika-Türkiyə münasibətlərini kəskin şəkildə pisləşdirə bilər -  bir çox səbəblərə görə, arzuedilməz hadisədir. Öz tərəfindən, Türkiyə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının sanksiyaları qəbul edilərsə, İrana qarşı sanksiyaların sərtləşdirilməsində iştirak etməyə hazırdır.  Moskva və Pekin Tehran rejimini dəstəklədiyindən, BMT TŞ - nin belə addım atacağı ehtimalı azdır.

Gələcəkdə ABŞ və Türkiyə arasında münasibətlər çətin, bəzən isə gərgin olaraq qalacaq. Lakin Qafqazdan İraq, İran və Əfqanıstanadək çox sayda ümumi regional maraqlar mövcuddur. Bu maraqlar isə, dialoq və Ankara ilə Vaşinqton arasında mümkün qədər əməkdaşlıq tələb edir.

Müəllifin rəyi Trend İnformasiya Agentliyi redaksiyasının rəyi ilə üst-üstə düşməyə bilər.

Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan:  [email protected]

Xəbər lenti

Xəbər lenti