The Heritage Foundation - nin (ABŞ) Baş elmi əməkdaşı, politoloq Ariel Koen,
xüsusi olaraq Trend üçün
2009 - cu ildə Türkiyənin daha fəal görünəcəyi gözlənilir.
Türkiyə Qafqazda, Yaxın Şərqdə, Avropa və Aralıq dənizi bölgəsində xarici siyasi iştirakını artırmağı planlaşdırır, - aparıcı türkiyəli diplomatlar Trend -a bildiriblər.
Bu, ABŞ - ın İraqdakı rolunun azalması, Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı istəklərinin artması, İranın nüvə proqramı ilə bağlı qarşıdakı ağır danışıqların vacibliyini Türkiyənin qəbul etdiyindən xəbər verir. Ankara şimalda, cənubda, şərqdə və qərbdə öz maraqlarını təmin etməyə can ataraq, bütün bu hadisələrdə fəal rol oynayacaq.
O, müasirləşdirməyə də can atır. Bu, Aİ-yə üzvlük səyləri ilə izah olunur ki, bu da çətin vəzifədir.
Hakim AK partiyasının bir qrup siması hesab edir ki, Aİ-yə inteqrasiyanın nəzərdə tutduğu liberallaşdırma islamçıların hakimiyyətə doğru yolunda ənənəvi istinadgah olan hərbçilərin də səlahiyyətini zəiflədir. Eyni zamanda, liberallar Türkiyəni xarici dünya ilə daha çox uyğunlaşdıran Avropa üslublu qanunları dəstəkləyirlər.
Ankaranın Avropa İttifaqına tamhüquqlu üzvlüyünün əleyhdarları Türkiyə üçün Avropa ilə qarşılıqlı əlaqə yolu qismində, Fransa prezidenti Nikolya Sarkozinin övladı olan Aralıq Dənizi İttifaqını göstərirlər. Buna baxmayaraq, anonimlik şərtilə danışan aparıcı türkiyəli diplomatlar Aralıq Dənizi İttifaqını alternativ kimi görmürlər. Onların dediklərinə görə, Ittifaq, NATO və Qərbin digər beynəlxalq təşkilatları kimi, Türkiyənin iştirak edəcəyi forum olmalıdır.
"Türkiyə, NATO - nun qlobal
baxımdan səmərəliliyini, Türkiyə - Amerika
əməkdaşlığının
möhkəmlənməsini, eləcə də
Türkiyənin Avropa İttifaqına daxil olmasını
istəyir. Bu, sülh, sabitlik və əməkdaşlıq
üçün həyati vacibdir", - ötən ay
Vaşinqtonda olmuş aparıcı türkiyəli diplomat
bildirib.
Türkiyənin Vaşinqtonla əlaqələri necə
möhkəmləndirəcəyini hələ
aydınlaşdırmaq lazımdır. Buradan hakim partiyanın
"Qurdlar vadisi" kimi təbliğat filmlərində sükutla
təşviq etdikləri və islamyönlü KİV
tərəfindən təhrik edilən antiamerika əhval-ruhiyyəsi
artır.
Bu gün Türkiyə cəmiyyəti ən antiamerika müsəlman
cəmiyyətlərindəndir. "Əl - Qaidə" ilə
əlaqədə olan Sələfi terrorçularının
İstanbulda sinaqoqlara iki hücumu nəzərə alınsa,
atatürkçü qüvvələr tərəfindən
idarə olunan dünyəvi dövlətin vaxtında çox
zəif olan anti-semit əhval-ruhiyyə artmaqdadır.
Qəzzə münaqişəsinədək Baş nazir
Rəcəb Tayyib Ərdoğanın hökuməti qeyri-birbaşa
Suriya - İsrail sülh danışıqlarını
başladı və dəstəklədi, baxmayaraq ki,
xüsusilə də Buş administrasiyası bu
danışıqlara çox soyuq yanaşdığından, əvvəlcədən
onların heç bir şansının olmaması aydın
idi. Vaşinqton Ələvini, Bəşər Əsədin
zəif birpartiyalı Suriya rejimini siyasi və psixoloji
baxımdan İsraillə həqiqi sülhə qadir olmayan
və belə sülhü istəməyən İranın
regiondakı tərəfdaşı kimi nəzərdən
keçirirdi.
Türkiyə,
ərəblərə iş yerləri təmin edən və
qarşılıqlı işgüzar münasibətləri
asanlaşdıran İsrail - Fələstin sənaye
zonalarının təşkili yolu ilə, ərəb - İsrail
münasibətlərini yaxşılaşdırmağa
çalışır. Aydındır ki, Fələstinin
təhsil sistemində və kütləvi informasiya
vasitələrində, anti-İsrail və anti-yəhudi
təhrikçiliyi də daxil olmaqla, ərəb və yəhudilər
arasında Müqəddəs Torpaqdakı onillik
düşmənçiliyi geriyə çevrimək
üçün hələ çox şey etmək
lazımdır. Burada Türkiyə daha
nəzərəçarpacaq rol oynaya bilərdi. Lakin
əksinə, Baş nazir Ərdoğan özünü
HƏMAS - ın tərəfdarı kimi təqdim
edərək, İsrailin Qəzzə Zolağındakı
əməliyyatını "vəhşilik" adlandırdı.
Keçmişdə Türkiyə HƏMAS - ın
terrorçu rəhbərliyini Ankarada qəbul edərək,
Avropa və ABŞ - la münasibətləri
pisləşdirmişdi.
Geosiyasi yaxşılaşmaların əlamətləri arasında
Türkiyə və Ermənistan arasında yüksək
səviyyədə əlaqələri qeyd etmək olar.
Türkiyə Baş nazirinin ötən ilin avqustunda
Rusiya-Gürcüstan hərbi əməliyyatları zamanı
təqdim etdiyi Qafqazda Sabitlik və Əməkdaşlıq
Paktının struktur çatışmazlıqları var. Pakt
üç Cənubi Qafqaz ölkəsi (Gürcüstan,
Ermənistan və Azərbaycan) ilə yanaşı, Rusiya
və Türkiyəni özündə birləşdirsə
də, ABŞ və Aİ, eləcə də İran ona daxil
deyil.
Yüksək vəzifəli türkiyəli diplomat ABŞ və Aİ-nin Qafqaz təşəbbüsünə gələcək inteqrasiyası və ya qoşulmasını təklif edəndə Ankara, Vaşinqtonun bu məsələdə maraqlı olması barədə düşünməyə cəhd göstərdi.
"Qafqaz regionunun Amerika və Avropa ölkələrinin böyük iştirakına ehtiyacı var, - yüksək vəzifəli tükiyəli diplomat bildirib. -Trükiyə Abxaziya və Cənubi Osetiyanı Gürcüstanın bir hissəsi kimi nəzərdə tutaraq, onun ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir".
Buna baxmayarq, Qafqazı
ayıran xətlər dərinləşir, suallar qalır.
Rusiyalı liderlər Gürcüstan prezidenti Mixail
Saakaşviliyə qəlbən nifrət edirlər və bu iki
ölkə ötən ilin avqustunda qarşıdurmaya
gəldilər. Azərbaycanın hərbi büdcəsi
Ermənistanın bütün dövlət büdcəsini
ötür və Dmitri Medvedyevin vasitəçiliyi
Dağlıq Qarabağ məsələsi üzrə
irəliləyişə gətirib. Ermənistanla
sərhədlərin açılması, İrəvan
Azərbaycanın torpaqlarını Ermənistanın
işğal etməsini tanımaqdan imtina edənədək,
Ankaranın əlində kozırdır.
Türkiyə enerji daşıyıcılarının
tranzitində vacib ölkədir. Üç prezidentin - Abdullah
Gül, İlham Əliyev və Qurbanqulu
Berdiməhəmmədovun Xəzər sahilində, Türkmənbaşı
limanında keçirilən sammitində iştirak etməklə,
Ankara mühüm rol oynadı.
Sammit nəzərdə tutulan "Nabukko" layihəsinə qoşulacaq və Xəzər qazını Avropa bazarlarına tədarük edəcək TransXəzər qaz kəməri məsələsində irəliləyişə gətirməsə də, belə boru kəmərinin yaradılması mümkünlüyünü qeyd edib. O həm də göstərib ki, Türkiyə kəmərin həyata keçirilməsində vacib rol oynaya bilər.
Türkiyə Əfqanıstanda, Kabil və İslamabad arasında münasibətlərin yaxşılaşdırması üçün keçirilən, Pakistan və Əfqanıstan liderlərinin iştirak etdiyi danışıqlarda müsbət rol oynayıb. Türkiyəli diplomatların dediklərinə görə, Pakistanın sabitliyi "Taliban"a qarşı mübarizə ilə bağlıdır. Eyni zamanda, sabitliyin möhkəmləndirilməsi və hazırki vəziyyətdən çıxış üçün Əfqanıstan daxilində güclü birlik lazımdır.
Yekunda, Türkiyə erməni lobbisi və onun tərəfdarlarının hər il ABŞ hökumətinə təqdim etdikləri "erməni soyqırımı" məsələ ilə yeni Obama administrasiyasının necə məşğul olacağını diqqətlə izləyəcək.
Lobbi ikipartiyalı olsa da, onun müttəfiqlərinin əksəriyyəti ABŞ - ın hər iki Palatasında üstünlüyü olan Demokratlar Partiyasının üzvləridir. Türkiyəli diplomat xəbərdar edib ki, Konqres gələcəkdə "soyqırım" qətnaməsini təsdiqləməklə, Amerika-Türkiyə münasibətlərini kəskin şəkildə pisləşdirə bilər - bir çox səbəblərə görə, arzuedilməz hadisədir. Öz tərəfindən, Türkiyə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının sanksiyaları qəbul edilərsə, İrana qarşı sanksiyaların sərtləşdirilməsində iştirak etməyə hazırdır. Moskva və Pekin Tehran rejimini dəstəklədiyindən, BMT TŞ - nin belə addım atacağı ehtimalı azdır.
Gələcəkdə ABŞ və Türkiyə arasında münasibətlər çətin, bəzən isə gərgin olaraq qalacaq. Lakin Qafqazdan İraq, İran və Əfqanıstanadək çox sayda ümumi regional maraqlar mövcuddur. Bu maraqlar isə, dialoq və Ankara ilə Vaşinqton arasında mümkün qədər əməkdaşlıq tələb edir.
Müəllifin rəyi Trend İnformasiya Agentliyi redaksiyasının rəyi ilə üst-üstə düşməyə bilər.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]