İsrail, Qüds, 28 aprel / Trend , müxbir Arye Qut/ İsraildə daha çox Colan yüksəkliklərinə qəfil hücumdan və ya hətta danışıqlar yolu ilə onun Suriyaya qaytarılmasından qorxurlar. Colan təpələri mühüm strateji əhəmiyyətə malikdir. Çünki bu ərazilər İsrailə məhsuldar Xula vadisi üzərində nəzarət imkanı verir. Hətta uzaq perspektivdə belə onların Suriyaya qaytarılması bir çox israilliləri qorxudur, çünki Colan yüksəkliklərində yerləşdirilmiş tank və artileriyalar asanlıqla İsrail məskənlərinə atəş aça bilər. Lakin mütəxəssislər qeyd edirlər ki, yüksəkliklərin işğalı İsraili Suriya ərazilərindən gözlənilə bilən artileriya atəşlərindən sığortalamır.
Dəməşq Colan yüksəklikləri üzərində suverenliyini 1967-ci ildə İsrailin Suriya, Misir və İordaniyaya qalib gəldiyi altıgünlük müharibə zamanı itirib. O vaxtdan İsrail və Suriya formal olaraq müharibə vəziyyətindədir. Suriya beynəlxalq ictimaiyyət kimi İsrailin Colan üzərində suverenliyini heç bir vaxt tanımayıb. Rəsmi Dəməşq dəfələrlə bəyan edib ki, münasibətlərin normallaşdırılması və İsrailin tanınmasına dair söhbət yalnız Qüdsün bu torpaqları qaytarmasından sonra gedə bilər. 1973-cü ildə Məhşər günləri müharibəsi zamanı Suriya Silahlı Qüvvələri qəfil hücum sayəsində Colan yüksəkliklərinin cənub hissəsini geri qaytara bildi, lakin sonradan İsrailin əks hücumu nəticəsində suriyalılar bu mövqelərdən çıxarıldılar. 1981-ci ilin noyabrında İsrail yüksəklik ərazilərinə dair qanun qəbul edib. Əslində formal olaraq bu torpaqlar qəsb olunmamış hesab olunur.
Suriyanın Colan yüksəkliklərini geri qaytarmaq cəhdləri və İsrailin onlara güzəştə getməmək istəyinin bir sıra - geosiyasi, hərbi-siyasi, iqtisadi mahiyyətli səbəbləri var. Birincisi, yüksəkliklərdən Təl-Əviv tərəfindən həm Dəməşq, həm də Qüds yaxşı görünür, eşidilir və nişana gəlir (Ağır silahlarla). Hərbi nöqteyi-nəzərdən Colan yüksəklikləri bütün Yaxın Şərq regionu üçün son dərəcə mühüm strateji əhəmiyyətə malikdir. Hər iki dövlət bu üstünlüyü əlində saxlamaq istəyir. İkincisi, həm İsrail, həm də onun ərab qonşuları üçün mühüm su mənbəyi olan İordan çayı öz başlanğıcını bu mübahisəli yüksəkliklərdən götürür. İordan çayına nəzarət edən tərəf həmişə qonşularına təzyiq göstərə bilər: onsuz da onlar susuz yaşaya bilməyəcəklər.
Bundan əlavə, Colan yüksəkliklərindən daha bir neçə çay və qolları axır ki, onların yerli quraq mühit üçün əhəmiyyətini qiymətləndirmək mümkün deyil. Belə ki, həm Suriya, həm də İsrail münasibətlər dərinləşəcəyi təqdirdə "Sudan məhrum olmaq"dan ehtiyatlanır. İsrail İordan çayının üç əsas mənbəyindən biri olan Bənias üzərində nəzarət (digəri İsraildə, üçüncüsü isə Livandadır); İordan çayının yuxarı axarı, Tiveriad gölü və bu su hövzəsinin ətrafından keçən yol üzərində İsrailin nəzarəti ələ keçirməsi məsələsini öz qarşısına məqsəd qoyacaq. Suriya çətin ki, hətta qarşılığında Tiveriad gölünün cənubundakı Əl-Həmmada mənbələrini əldə etsə belə, Baniası verməyə razı olmaz.
İsraildə Suriya-İsrail münasibətləri üzrə əksər ekspertlərin qarşısında sual yaranır ki, əgər hətta ərəb dünyasının aparıcı ölkələrinin liderləri İran ilə birliyə malik olan və "Hizbullah"ı dəstəkləyən Suriyaya etibar etmirlərsə, ölkələr arasında sülh münasibətlərinin tərəfdarı olan Amerika İsrail ilə Əsədin danışıqlarına qarşı zidd olacaq dərəcədə Suriyaya etibar etmirsə, nə üçün Olmertin rəhbərlik etdiyi İsrail hökuməti Bəşər Əsəd hökumətinə qarşı münasibətdə "çəhrayı" ümidlərlə doludur.
Bununla yanaşı, Dəməşq İranı öz strateji tərəfdaşı kimi qəbul edirsə, bu hadisə Bəşər Əsədin Suriya-İsrail probleminin həllinə sülhsevər yanaşmasına ciddi şübhələrin yaranmasına əsas verir.
Təcrid vəziyyətdə olan iqtisadi cəhətdən zəif Suriya İsrailə qarşı pereventiv zərbə vurmağa deyil, yalnız müdafiə tədbirləri görməyə qadirdir. Rəsmi Qüds Şimal sərhədlərində baş verənləri, Dəməşqin dəstəklədiyi "Hizbullahı"ın artan gücünü və Suriya sərhədlərindən kənarda baş verən hadisələri diqqətlə izləyəcək. İsrail regionda daha güclü dövlətdir. Məhz bu amil ona müdafiə mövqeyində durmağa və eyni zamanda sülh yolları axtarmağa cəhd göstərməyə imkan verir. Lakin İsraildə bir çoxları başa düşürlər ki, sülh çox uzaqdadır, çünki Suriya Tehranın tam siyasi və maliyyə himayəsi altında İsrailə qarşı olan "Hizbullah" və "Həmas" kimi radikal hərəkatları dəstəkləyir. Suriya tez-tez İsrail ilə sülhə nail olmaq istəyi baradə bəyanatlar verir. Lakin reallıqda rəsmi Dəməşq üçün İran ilə sıx hərbi-siyasi əlaqələrə malik olmaqla İsrail ilə danışıqlara başlamaq olduqca çətindir.