Trend -un Avropa redaksiyasının icmalçısı Elmira Tarıverdiyeva
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi artıq uzun müddətdir ki, Yerevanın daimi ambisiya bayrağı və Bakının ərazi bütövlüyünün bərpası üzrə ədalətli istəyinin mövzusu olaraq iki dövlət üçün əsas maneə olub.
Lakin Cənubi Qafqaz regionunda geosiyasi vəziyyətin sürətlə dəyişdiyi bir vaxtda Dağlıq Qarabağ haqqında indiyə kimi hərbi əməliyyatların nəticələrini yaşayan ərazi kimi düşünmək lazımdır.
Dağlıq Qarabağın maliyyələşməyə ehtiyacı var. Enerji ehtiyatlarına malik olmayan kiçik ərazi müharibənin dağıtdığı infrastrukturun bərpası və əhalinin normal həyatının təmin edilməsi üçün böyük yatırımlar tələb edir.
Azərbaycan artıq hazırdır və əsas odur ki, bu torpaq üçün bir çox şeylər etməyə qadirdir. İş onda deyil ki, Ermənistan hazırda Dağlıq Qarabağa kömək etmək istəmir, o, sadəcə bunu edə bilmir.
Ermənistan iqtisadi cəhətdən qeyri-stabildir, onun nə enerji ehtiyatları, nə faydalı qazıntıları, nə də inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı kompleksi var. Qonşu ölkələrlə mürəkkəb münasibətləri səbəbindən o, özünün coğrafi mövqeyindən istifadə edə və Xəzər hövzəsində Türkiyəyə və sonra da Avropaya enerji tədarüklərinin ötürülməsi üçün tranzit ərazi ola bilmir.
Maliyyə böhranı Azərbaycan və Ermənistan iqtisadiyyatı üçün "lakmus kağızı" oldu və mövcud fərqi Ermənistanın əleyhinə açıb göstərdi. Azərbaycanın milli valyutası - manat ölkənin Mərkəzi Bankın güclü dəstəyi nəticəsində dollara nisbətdə böhranaqədərki səviyyədə saxlanılır, Yerevan isə bu zaman 2009-cu ilin aprel ayında dramın misli görünməmiş tənəzzülünü yaşadı.
Burada müharibə və 16 illik iqtisadi blokada zamanı zərər çəkmiş ərazilərin bərpası layihəsinə maddi yardım etməyə qadir olan beynəlxalq maliyyə institutlarının münasibəti də böyük rol oynayır.
"Fitch Ratings" beynəlxalq reytinq agentliyi iyunun 2-də Azərbaycanın cari uzunmüddətli reytinqini yerli və xarici valyutada BB+ səviyyəsində təsdiq etdi. Reytinq üzrə proqnoz "stabildir". "Fitch Ratings"-dən bildirilib ki, Azərbaycan 2009-cu ildə iqtisadi artımı və möhkəmləndirilmiş büdcəni qalıqsız saxlaya bildi.
Ermənistan üçün isə "Fitch" avqustun 12-də reytinq göstəricilərini BB səviyyəsindən BB- səviyyəsinə salıb. Reytinqin azalmasını Baş nazir Tiqran Sarqsyan Ermənistanda tikinti həcmlərinin azalması və dollarizasiya səviyyəsinin artırılması ilə izah edib. Onun fikrincə, bu ölkəni daha da zəiflədir.
Ölkənin kredit reytinqi bu və ya digər ölkəyə maliyyə subsidiyalarının təqdim edilməsi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yuxarıda qeyd olunan məlumatlardan da bəlli olur ki, Azərbaycan üçün kredit almaq Ermənistana nisbətdə daha asandır.
Dünya erməni diasporunun pulu hesabına yaşayan ölkə Dağlıq Qarabağ ərazisinin bərpasına görə maddi məsuliyyəti öz üzərinə götürə bilməz. Əks təqdirdə, Ermənistan artıq çoxdan Azərbaycanın işğal edilmiş regionlarında öz investisiyasını bütün dünya erməniləri üçün cəlbedici etməyə çalışardı. Lakin artıq 16 il öyüb, yaxşı həyat axtarışında olan əhali isə Dağlıq Qarabağı tərk edir.
Azərbaycan XİN-in rəsmi nümayəndəsi Elxan Poluxovun sözlərinə görə, Ermənistan rəhbərliyi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması məsələsində öz destruktiv siyasəti ilə istər öz xüsusi vətəndaşlarını, istərsə də Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin erməni əhalisini "vəziyyətin əsiri etməklə" onları yoxsulluğa gətirib.
Həqiqətən də, Dağlıq Qarabağın "yaşaması" məsələsi birbaşa mövcud vəziyyətlə bağlıdır. Hətta Qərb sərmayədarlarının Dağlıq Qarabağ ərazisində istənilən biznes təşkil etmək marağında olacaqları təqdirdə də bunun qarşısını alan faktor rəhbərliyin legitimliyi məsələsi olacaq. Heç bir səhmdar mübahisəli hüquqi statusda olan torpaqlarda kapital qoyuluşuna risk etmək istəməz.
Ambisiyaları və "böyük tarixi ədalətsizliyi" unudaraq, erməni liderlərinin Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ üçün nə etməyə hazır olduğunu düşünmələrinin vaxtıdır.
Artıq indi rəsmi Bakı Dağlıq Qarabağa bitişik yeddi rayonun ərazisindən erməni silahlı qüvvələrinin çıxarılmasının ardınca Azərbaycanı Ermənistanla bağlayan bütün kommunikasiyanın da blokadadan çıxarılmasını, Dağlıq Qarabağ və yeddi rayonun boşaldılmasına investisiya təklif edir.
Azərbaycan bunun üçün kifayət qədər daxili resurslara malikdir, lakin lazım olarsa, müxtəlif beynəlxalq təşkilatların təkliflərindən də istifadə edilə bilər.
Azərbaycan Dağlıq Qarabağ ərazisinin bərpasına yalnız daxili ehtiyatları deyil, Aİ-nin köməyini də cəlb etməyə hazırdır.
Söhbət Azərbaycanın ilkin olaraq 60 milyard dollarla qiymətləndirilən "Böyük qayıdış" layihəsindən gedir.
Azərbaycan hökumətinin beynəlxalq maliyyə strukturları, BMT agentlikləri, beynəlxalq və yerli təşkilatlarla birgə hazırladığı proqramın həyata keçirilməsinin daha dəqiq məbləği hələ dəqiqləşdirilir.
Aydındır ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü sözsüz tanıyan dünya ictimaiyyəti Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın qanunlarına və qərarlarına uyğun olaraq statusa nail olmayanadək heç bir addım atmayacaq.
Ermənistan Dağlıq Qarabağ və onun əhalisinin əmin-amanlığı üçün belə həvəslə çalışırsa, Azərbaycan tərəfinin şərtləri ilə razılaşmaq və erməni liderlərinin iradəli qərarları ilə bu ərazilərdə yaşayan əhalinin həyatının asanlaşdırılması məntiqəuyğun olardı.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]