Azərbaycan, Bakı, 29 oktyabr / Trend , müxbir K.Zərbalıyeva/ Azərbaycan Konstitusiyasında hər kəsin keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ nəzərdə tutulub. (Maddə 61). Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. Qanuna görə, dövlət hesabına hüquqi yardım imkansız şəxslərə, aztəminatlı vətəndaşlara göstərilməlidir.
"Ünvanli dövlət sosial yardimi haqqinda" qanundaaztəminatlı ailələrin dairəsi göstərilib. Qanunda qeyd olunub ki, aztəminatlı ailə - orta aylıq gəlirləri hər bir ailə üzvü üçün ehtiyac meyarının məcmusundan aşağı olan ailə nəzərdə tutulur. Ehtiyac meyarı- ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin edilməsi məqsədilə dövlət büdcəsi ilə birgə hər il üçün təsdiq olunan həddir. Hazırda Azərbaycanda ehtiyac meyarının həddi 55 manatdır.
Aztəminatlı şəxslərin sırasına şəhid ailələri, əlillər, minimum əmək haqqından (minimum əmək haqqı 75 manatdı) aşağı məbləğə əmək haqqı alanlar daxildir.
Bir qism ekspertlərin fikrincə, aylıq gəliri 300 manat olan şəxs belə, özünə vəkil tutmaq gücündə deyil. Vəkil Adil İsmayılov deyir ki, aylıq gəliri ən azı 500 manat olan şəxs keyfiyyətli hüquqi yardım almaq üçün vəkill tuta bilər.
Vəkillər Kollegiyasının sədr müavini Fərhad Nəcəfov isə 500 manat məbləğində aylıq gəliri olan şəxsə dövlət hesabına vəkilin verilməsini absurd sayır.
Vəkillər Kollegiyasından verilən məlumata görə, 2007-ci ildə ibtidai araşdırmalarda 5914, məhkəmələrdə isə 5658, ümumilikdə 11572 aztəminatlı şəxsə dövlət hesabına ödənişsiz hüquqi yardım göstərilib.
Sorğu apardığımız hakimlər və vəkillərin böyük əksəriyyəti təqsirləndirilən şəxsə dövlət hesabına vəkil təyin edilərkən həmin şəxsin maddi durumunun araşdırılmadığını bildirib.
Vəkil İsmayılov hesab edir ki, qanunvericiliyin bu müddəası yanlış tətbiq olunur. "Bizdə kimisə həbs etmək istəyəndə istintaq istədiyi vəkili əvvəlcədən dəvət edir. Şəxsin özünün maddi imkanları nəzərə alınmır. Bəzən həddən artıq imkanı olan şəxslərə dövlət hesabına vəkil təyin olunur. Bu, qanunsuzluqdur.
Sumqayıt şəhər Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi Həmid Həmidovun sözlərinə görə, maddi imkanı olmayan şəxs məhkəməyə ərizə ilə müraciət edərək dövlət hesabına vəkillə təmin olunmasını xahiş edir. Hakim bununla bağlı qərar qəbul edərək məhkəmənin yerləşdiyi ərazidəki hüquq məsləhətxanasına göndərir. Hakim bildirir ki, praktikada həmin şəxsin maddi imkanının olub-olmaması yoxlanılmır: "Bu həmin şəxsin vicdanına buraxılır".
Ali Məhkəmənin hakimi Şahin Yusifov bildirib ki, cinayət işlərində bu məsələ asan həll olunur. "Əgər vətəndaş istintaq orqanına və ya məhkəməyə vəkillə təmin olunmaq üçün müraciət edirsə, ona vəkil verilməsi üçün qərar çıxarılır. Həmin şəxsin maddi imkanı olsa belə, ona vəkil verilməlidir. Mülki işlərdə kassasiya instansiyasında işə mütləq vəkil çıxmalıdır. Mülki işlərdə şəxsin maddi imkanının olmaması mütləq sübut olunmalıdır. Həmin şəxsin dövlət hesabına vəkillə təmin olunması barədə qərarın hansı qurum tərəfindən verilməsi hazırda mübahisəlidir", - Yusifov bildirib.
Dövlət hesabına göstərilən hüquqi yardımın keyfiyyəti heç də həmişə yüksək səviyyədə olmur. Cəmiyyətdə belə bir fikir formalaşıb ki, təyinatla işə çıxan vəkillər təqsirləndirilən, habsə alınan şəxsin hüquqlarını deyil, istintaqın, prokurorun mövqeyini müdafiə edir. Hüquqşünaslar, vəkillər bunun səbəbini vəkillərə verilən qonararın az olması ilə əlaqələndirirlər.
Məlumat üçün qeyd edim ki, dövlət hesabına göstərilən hüquqi yadımın hər saatı üçün vəkilə 99 qəpik qonarar verilir.
Cinayət-Prosessual Məcəllədə (Maddə 92) qeyd olunur ki, təhqiqatçı, müstəntiq, prokuror və ya məhkəmə şübhəli, yaxud təqsirləndirilən şəxsə müəyyən müdafiəçinin dəvət edilməsini təklif etməyə haqlı deyil.
Vəkil İsmayılov deyir ki, qanunda da nəzərdə tutulub ki, şəxs istədiyi vəkili dəvət edə bilər və bunun üçün ona siyahı təqdim olunmalıdır: "Şəxs vəkili həmin siyahıdan seçə bilər, yaxud tanıdığı hər hansı vəkili dəvət edə bilər. Təcrübədə buna rast gəlməmişəm və tətbiq olunmur. Nəticədə o alinir ki, müstəntiq, hakim kimi istəyirsə, onu da şübhəli şəxsə və təqsirləndirilənə vəkil kimi verir. Belə olan halda vəkil pulu verən adama qulluq etməlidir".
Vəkil deyir ki, yalnız təyinatla işə çıxan bir qrup vəkil var. Bu vəkillər istintaqda yalnız hansısa sənədlərə imza atmaqla müdafiəni həyata keçirmiş olurlar.
Vəkil Kamandar Nəsibovun fikrincə, təyinatla işə çıxan vəkillər adətən işsiz vəkillərdir və onlar o qədər də təcrübəli, peşəkar deyillər.
Vəkil Rəşid Hacılı da hesab edir ki, vəkillərə verilən qonararın az olması peşəkar vəkillərin dövlət hesabına hüquqi yardım göstərmək istəyindən daşınması ilə nəticələnir.
Hakimlər Həmidov, İsmayılov bu qənaətdədir ki, vəkilə verilən qonararın az olması hüquqi yardımın keyfiyyətinə təsir göstərməməlidir. Bu məsələnin vəkilin vicdanından asılı olduğunu vurğulayan hakimlər deyir ki, təyinatla işə çıxan vəkillər arasında işinə vicdanla yanaşanlar, yüksək hüquqi yardım göstərənlər də az deyil
Vəkillər Kollegiyasının sədr müavini Nəcəfov da təyinatlı vəkillərə verilən qonararın az olması ilə razıdır. Amma o, qonararın azlığı səbəbindən vəkilin işinə ötəri yanaşması ilə də razılaşmır.
Vəkil İsmayılov deyir ki, Avropa dövlətlərində dövlət hesabına hüquqi yardım müvafiq qurum tərəfindən göstərilir. Həmin qurumda fəaliyyət göstərən vəkillər dövlət ittihamçıları ilə eyni məbləğdə əmək haqqı alır: "Əgər bizdə də bu təcrübə tətbiq olunarsa, tərəflər arasında bərabərlik prinsipi də qorunmuş olar. Bizdə dövlət ittihamçısının maaşı 1000 manatdan az deyil. 2000 manata yaxın alanlar da var. Bu ən yaxşı çıxış yoludur ".
İsmayılovun fikrincə, dövlət hesabına hüquqi yardım üçün vəkilə saatına ən azı 10 manat müəyyən olunmalıdır. Vəkillər Nəsibov və Hacılı da hesab edir ki, təyinatla işə çıxan vəkillərə verilən haqq ən azı 10 dəfə artırılmalıdır. "Əgər güclü vəkillərin təyinatla işə çıxmaq marağı olmasa, bu sahədə dönüş yaranmayacaq".
Hakim Yusifov isə bu qənaətdədir ki, qonar artırılsa belə, hüquqi yardımın yüksək səviyyədə olması şübhə doğurur. "Cünki vəkillərin bir qismi savadsız, qeyri-peşəkardır". Dövlət hesabına göstərilən hüquqi yardımın keyfiyyətini artırmaq üçün "Aztəminatlı vətəndaşlara ödənişsiz hüquqi yardım göstərilməsi haqqında" qanun layihəsi hazırlanıb. Layihənin müəlliflərindən olan Yusifov deyir ki, layihədə Nazirlər Kabineti nəzdində "Aztəminatlı vətəndaşlara ödənişsiz hüquqi yardım göstərilməsi Mərkəzi"nin yaradılması nəzərdə tutulub.
Vəkil tutmaq imkanı olmayan vətəndaşlar həmin mərkəzə və onun bölmələrinə istədikləri vəkillə təmin olunmaq üçün ərizə ilə müraciət edəcəklər.
Layihədə aztəminatlı şəxslər üçün müəyyən olunan meyarlar "Ünvanli dövlət sosial yardimi haqqinda" qanundakı meyarlarla eynidir.
Sənəddə nəzərdə tutulub ki, vəkil üçün müraciət edən vətəndaşlar sosial təminat şöbələrindən aztəminatlı olmalarını sübut edən arayış təqdim etməlidir. Onların sənədləri və ərizələri həmin mərkəzlər tərəfindən yoxlanıldıqdan sonra onlara vəkil verilməsi üçün qərar qəbul olunacaq. Hakim deyir ki, layihədə yüksək hüquqi yardım göstərilməsi məsələsi nəzərdə tutulub və buna təminat verən hallar göstərilib: "Müqavilə mərkəzlə vəkil arasında imzalanacaq. Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi tarif normalarına uyğun olaraq müavinət ödəniləcək. Müavinətin məbləği bazar qiymətlərinə uyğun olacaq".
Yusifov deyir ki, yeni qanunda şəxsə istədiyi vəkili seçmək imkanı verəcək. Hakimin qənaətincə, bu qanunun tətbiqindən sonra ölkədə peşəkar vəkillər də dövlət hesabına hüquqi yardım göstərməyə maraqlı olacaqlar.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan- [email protected]