ABŞ, Vaşinqton, 29 iyun / Trend , müxbir N.Boqdanova /
Trend -un Stenford Universitetinin İranın öyrənilməsi üzrə proqramının direktoru və İranda demokratiyanın inkişafı üzrə layihənin rəhbəri, yazıçı Abbas Milani ilə müsahibəsi
- Hazırda İrandakı proseslər sürətlə inkişaf edir. Bəzi ekspertlərin fikrincə, güc strukturları ilə molla rejimi arasında parçalanma baş verib. Dəyişən vəziyyətin İranda hərbi rejimin qurulmasına gətirib çıxarması mümkündürmü?
- Gəlin, əvvəlcə bu gün İranda yaranan vəziyyətə nəzər yetirək. Belə bir təəssürat yaranır ki, hökumət tərəfindən təzyiq və təhlükəsizlik tədbirləri - bütün bunlar elə bil hazırkı etiraz aksiyalarına qarşı əks qüvvə kimi fəaliyyət göstərir - nəzarətdədir. Ancaq bu, yalnız təəssüratdır, əslində isə belə deyil. Mən hətta düşünürəm ki, xalqın hökumətə qarşı nifrəti getdikcə daha çox artır. Aksiyaların səngiməsinə gəldikdə isə, sadəcə, mitinqçilərə qarşı silah və başqa vasitələrin tətbiqi kütlənin seyrəlməsinə və onun kiçik hissələrə bölünməsinə gətirib çıxartdı. Belə hallarda polisin xalqı nəzarətə alma və sakitləşdirmə işi asanlaşır.
Əlbəttə, bunu da nəzərə almalıyıq ki, İranın siyasi sistemində, həmçinin yerli əhali arasında hazırkı proseslərə ümumiyyətlə qarışmayanlar da var. Məsələn, dindar insanlar aksiyaların gedişində görünmədilər, lakin onlar İran xalqının böyük hissəsini təşkil edir.
- Dini lider Ayətulla Xameneyinin xalqı sakitliyə çağırmasına baxmayaraq, aksiyaların davamını necə dəyərləndirisiniz?
- İnsanların hələ də Xameneyini dinləməkdə davam etdiyini düşünmürəm. Əskinə, hesab edirəm ki, Xameneyi (cinahlar arasında) siyasi tərəfdarlığını nümayiş etdirməklə ilə çox şeyi itirdi. Məncə, onun cümə namazındakı çıxışında yaddaqalan müraciəti siyasi həyatının ən böyük səhvi idi. Bu onun sonu ola bilər. "Dini lider"in nüfuzu zədələndi. O, hakimiyyətdə qala bilər, ancaq insanlar onun qərarlarına və ona qarşı müxalif mövqedən çıxış edirlərsə, o, daha dini lider ola bilməz. Sizin hərbi rejimin qurulması barədə sualınıza gəlincə, hazırda İranda siyasi səhnə dəyişir. Diqqət yetirin, hazırda müxalifətə nəzarət və rəhbərlik Əhmədinejadın əsas rəqibi Musəvidən sabiq prezident Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncaniyə keçir. Belə bölünmə İranda dəyişiklik imkanlarını asanlaşdırır. Ona görə də indi siz dediyiniz hərbi rejimin qurulmasına ehtiyac qalmır. İranda isə siyasi sistem hələ bu dəfə olduğu kimi bölünməmişdi.
- Siz Şah rejimi dövründəki aksiyalar zamanı hazırda ölkəni idarə edən mollalarla birlikdə həbsdə olmusunuz. Yeni nəslin "küçələri ələ keçirməsini" görmək necə hisslərdir?
- Bu çox sevindirici məqamdır və demokratiyaya yüzillik ehtiyacın və hətta özünügücləndirmə xüsusiyyətinin olduğunu göstərir. Çünki bu nəsil daha çox sağlam düşüncə və təcrübəyə malikdir, o, nisbətən az doqmatik və daha çox kosmopolitikdir. Və nəhayət, bu nəsil 1979-cu ilin inqilabını həyata keçirib.
- İran teokratiyası üçün təhlükə hazırda nə dərəcədə ciddidir?
- Hesab edirəm ki, İran teokratiyası hazırda dəyişikliklər astanasındadır. Dediyim kimi, Xameneyi öz nüfuzunu itirib. İran kimi teokratik ölkə üçün bu dəyişikliklər köklü xarakter daşıyır. Məncə, "kvo-ante" statusu etibarlı deyildi. Ona görə də hazırkı hadisələr İran teokratiyası üçün çox böyük təhlükədir.
- Qərb ölkələrinin liderləri və İran ruhaniləri Əhmədinejadı yenidən prezident seçilməsi münasibətilə təbrik etmədilər. Bu, Əhmədinejadın həm ölkə, həm də beynəlxalq ictimaiyyət dairələrindəki nüfuzuna necə təsir edəcək?
- Qərb ölkələrinin və Obama Administrasiyasının hazırkı duruma münasibəti İrana dialoq təklifinin davam etdirilməsi kimi qəbul edilməlidir. Mən İrandakı Böyük Britaniya səfirliyinin səkkiz yerli əməkdaşının həbs edilməsi ilə bağlı hadisəni bura daxil etmirəm. Məncə, Obamanın İranla bağlı bəyanatının bu qədər loyal olmasının səbəbi budur. Onun İran xalqını Novruz bayramı münasibətilə təbrik etməsi və əvvəlki çıxışları da bu qəbildəndir. Hesab edirəm ki, onlar İrandakı reallığı çox yaxşı başa düşüblər və bilirlər ki, sadəcə Vaşinqtonda oturmaqla İranda hansısa dəyişiklik etmək olmaz.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]