NATO-nun Brüssel qərargahında keçirilmiş görüşlər Ermənistanın geosiyasi kursunda yeni və təhlükəli mərhələyə qədəm qoyduğunu göstərir. Bu görüşlərdə Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan NATO-nun Hərbi Komitəsi ilə ciddi strateji razılaşmalara imza atdı. Bu görüş, 5 aprel tarixində Ermənistanın qərb müttəfiqləri ilə keçirdiyi mühüm görüşlərin məntiqi davamı idi. Həmin görüşlərdə əldə olunan nəticələr Ermənistanın Qərb ilə strateji əlaqələrinin daha da möhkəmlənməsi istiqamətində atılan addımların əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyirdi.
A.Qriqoryan NATO-nun "yeni cənub qanadı" kimi Ermənistanın yerləşdirilməsinə dair təkliflər irəli sürdü. Bu təkliflər sırasında Ermənistan ərazisində NATO hərbi bazalarının qurulması və raket əleyhinə müdafiə sistemlərinin yerləşdirilməsi xüsusi yer alırdı. O bildirdi ki, bu bazalar NATO-nun sürətli reaksiya qüvvələrini qəbul etməyə hazır olacaq. Bu təkliflərin ardınca ABŞ və Fransa açıq dəstək göstərdi, lakin Almaniya, ölkədə geniş Rusiya hərbi mövcudluğuna və İranın təsir agenturasına görə ehtiyatla yanaşdı.
Ermənistanın belə strateji dönüşü NATO üçün Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı təsirinə qarşı balans yaratmaq baxımından əhəmiyyətli bir addım olaraq qiymətləndirildi. Qriqoryan bu baxımdan Ermənistanın mövqeyini Çin və ABŞ-nin hərbi bazalarının yerləşdirildiyi Cibuti ilə müqayisə etdi. Əldə olunan nəticələr əsasında Ermənistanın cənubunda NATO-nun təlim mərkəzinin yaradılması barədə razılığa gəlinmişdir.
A.Qriqoryan Ermənistanın NATO inteqrasiyasına qərarlı olduğunu vurğulayaraq, müttəfiqlərindən Azərbaycanı Ermənistanın şərtlərinə uyğun sülhə məcbur etmək üçün maksimum təzyiq göstərmələrini tələb etdi. O, xüsusilə COP29 konfransı öncəsi Azərbaycanın "zəif nöqtə" olduğunu və bu fürsətin itirilməməli olduğunu bildirdi. Ermənistanın diasporu, ABŞ və Fransa tərəfindən dəstəklənən informasiya kampaniyaları isə hələlik geniş miqyasda effekt verməmişdir. Buna görə də Qriqoryan bu kampaniyaların qlobal səviyyədə gücləndirilməsini təklif etdi. Onun sözlərinə görə, Ermənistanın təklif etdiyi yarımçıq sülh müqaviləsi imzalanan kimi Ermənistan KTMT-dən çıxmaq və NATO ilə sıx əməkdaşlığa başlamaq niyyətindədir.
Görüş zamanı A.Qriqoryan Ermənistanın sərhəd bölgələrində Azərbaycan ordusunun mövqeləri işğal etdiyini iddia edərək, bu ərazilərin dinc yollarla geri alınmasının mümkün olmadığını söylədi. Bununla belə, o, Ermənistan ordusunun yeni müharibə başlatmaqla Azərbaycandan bərabər və ya daha böyük əraziləri işğal etməsi planını təklif etdi. O, bu "qələbə"nin Ermənistanın hərbi və ictimai ruhunu gücləndirəcəyini, eyni zamanda Azərbaycan cəmiyyətini zəiflədəcəyini və onların ordusunun üstünlüyü ilə bağlı inamını sarsıdacağını iddia etdi. Bu addım həmçinin Ermənistanın Qərbdən aldığı hərbi texnikanın real döyüş şəraitində sınaqdan keçirilməsinə xidmət edəcək.
Ermənistanın planları NATO tərəfindən ehtiyatla qarşılanırdı. Bəzi NATO üzvləri, yeni bir müharibənin başlamasının Ermənistan üçün əlavə torpaq itkisinə səbəb olacağına dair narahatlıqlarını ifadə etdilər. Lakin Qriqoryan Ermənistan ordusunun sərhəd boyunca möhkəm istehkamlar qurduğunu və Qərbdən alınan təlimlər əsasında müdafiə xətlərini gücləndirdiyini qeyd etdi.
Gürcüstandakı vəziyyət də bu müzakirələrin vacib mövzusu oldu. A.Qriqoryan bildirib ki, Gürcüstan hökuməti Azərbaycan ilə yaxın əlaqələrə malikdir və bu vəziyyət Qərbin regiona tam nəzarətini çətinləşdirir. Buna görə də Ermənistan, Gürcüstanda etnik ermənilərin sıx yaşadığı bölgələrdə keçiriləcək seçkilərin nəticələrinə təsir etməyi müzakirə etdi. Eyni zamanda, Ermənistanın Qərblə xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşlığı da yüksək qiymətləndirildi.
Bəhs etdiyimiz kontekstdə Ermənistan, Gürcüstanda baş verə biləcək etiraz hərəkatlarına hazırlıqlarını sürətləndirir. Planlara görə, Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili tərəfindən dəstəklənən antinövbəti siyasi koalisiya hakimiyyətə gəldiyi təqdirdə, Rusiya ilə yeni münaqişənin baş verəcəyi gözlənilir. Ermənistanda yerləşən rus hərbi bazalarının blokadası da nəzərdən keçirilir ki, bu da Rusiya üçün əlavə hərbi çətinliklər yaradacaq.
Bütün bu strateji gedişlər fonunda Ermənistanın təhlükəsizlik strukturlarında Rusiya təsirinin hələ də yüksək olduğu və Qərbin bu amildən narahatlıq keçirdiyi açıqlandı. Ermənistanın qərb müttəfiqləri təhlükəsizlik xidmətlərindəki Rusiya agenturasının təmizlənməsi işində onlara ekspert və kəşfiyyat dəstəyi göstərilməsini istədilər. Bununla yanaşı, Rusiya hərbi qüvvələrinə dair kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi də müzakirə edildi.
Görüş bir daha təsdiqlədi ki, Ermənistanın NATO ilə yaxınlaşması Cənubi Qafqazda gərginliyi daha da artıracaq potensiala malikdir. Ermənistanın bu hərbi və geosiyasi addımları, bölgənin təhlükəsizliyinə ciddi təhdidlər törədə bilər. Azərbaycanın sözügedən proseslərdən xəbərdar olması və öz milli maraqlarını qorumaq üçün adekvat addımlar atmağa hazır olduğu açıq şəkildə ifadə olunur. Azərbaycanın əlində mövcud olan resurslar, Ermənistan və onun Qərb müttəfiqlərinin yaratdığı hər hansı bir təhdidə qarşı mübarizə aparmağa imkan verir.
Xatırladaq ki, Nikol Paşinyan 2024-cü ilin əvvəlindən başlayaraq Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını (KTMT) kəskin şəkildə tənqid etməyə başlamışdı. Fevral ayında Ermənistanın bu təşkilatda üzvlüyünü dondurduğunu elan etdi və daha sonra rəsmi İrəvan KTMT-nin büdcəsinə üzvlük haqlarını ödəməkdən imtina etdi. Hökumət rəhbəri bu addımı təşkilatı "sabun köpüyü" adlandıraraq əsaslandırdı, iddia etdi ki, KTMT-nin üzvləri, o cümlədən Azərbaycan, guya Ermənistana qarşı müharibə planlaşdırıblar. İyunda parlamentdə çıxış edərkən Paşinyan Ermənistanın KTMT-dən çıxacağını bildirdi, lakin bunu öz istəyinə uyğun zamanda edəcəyini vurğuladı.
Paşinyanın tənqidləri yalnız KTMT ilə məhdudlaşmadı, o, eyni zamanda Rusiyaya qarşı da sərt bəyanatlar verdi. Keçən il Ermənistanın Rusiyadan asılılığını "strateji səhv" adlandıran Paşinyan, ölkəsinin geosiyasi kursunu Qərbə tərəf dəyişməyə başladı. Bu kontekstdə Ermənistan Qərb, xüsusilə ABŞ və Fransa ilə hərbi əməkdaşlığı sürətləndirdi. ABŞ və Fransa Ermənistanı öz təsir dairəsinə çəkmək üçün ciddi müdafiə yardımı göstərirlər, bu isə Ermənistanın Rusiyadan uzaqlaşma prosesini daha da gücləndirir.
Paşinyanın Ermənistanı Qərbə doğru yönəltməsi, hərbi sahədə də özünü göstərir. Kaspian Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru İqor Korotçenko bildirir ki, Paşinyan Avropa İttifaqı və ABŞ-la Ermənistanın Qərb təhlükəsizlik sisteminə inteqrasiyası ilə bağlı bir yol xəritəsi imzalayıb. Bu inteqrasiya prosesində Ermənistanın KTMT-dən çıxması, Rusiya sərhədçilərinin ölkədən çıxarılması və Gümrüdəki Rusiya hərbi bazasının bağlanması kimi addımlar gözlənilir. Bunun əvəzində isə Fransa və ya ABŞ hərbi qüvvələrinin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Bu strategiya ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Agentliyinin elektron kəşfiyyat mərkəzinin və Amerika hərbi-hava bazasının Ermənistanda açılması ilə davam edə bilər.
Ermənistanın bu yeni kursu Rusiyadan uzaqlaşma yolunda ciddi dönüş nöqtəsi hesab olunsa da, keçid asan olmayacaq. Ermənistanın hərbi arsenalında Rusiya istehsalı olan silah və texnika üstünlük təşkil edir. Ölkə ordusu əsasən Rusiyadan aldığı C-300 zenit-raket kompleksləri, “İskəndər” raket sistemləri və digər ağır texnika ilə təchiz edilib. Amma Ermənistan Qərbdən aldığı hərbi texnika ilə öz müdafiə qabiliyyətini artırmağa çalışır. Misal üçün, Fransa ilə imzalanan müqavilə çərçivəsində İrəvan "Caesar" özüyeriyən artilleriya qurğuları və raketlər əldə etməyə başlayıb.
Bu yolla Ermənistan ordusunu Qərb standartlarına uyğunlaşdırmaq istəyir. ABŞ Ermənistanı NATO standartlarına keçirmək üçün məsləhətçilər göndərir və bu proses artıq Vaşinqton tərəfindən maliyyələşdirilir. ABŞ Dövlət Departamenti rəsmilərinin İrəvana səfəri zamanı bu dəyişikliklər "tarixi hadisə" kimi təqdim olundu. Fəqət Rusiyadan asılı hərbi sistemlərdən imtina etmək Ermənistan üçün çətin bir tapşırıqdır, çünki Ermənistan ordusu hələ də əsasən Rusiya istehsalı olan texnika və silahlardan asılıdır.
Ermənistanın Qərblə bu qədər yaxınlaşması, xüsusilə Fransa və Hindistanla hərbi əməkdaşlığı gücləndirməsi regionda yeni gərginliklərin yaranmasına səbəb ola bilər. Hindistanla Ermənistanın hərbi sahədə sıx əməkdaşlığı, Ermənistanın Azərbaycanla əlaqələri olan Pakistanla qarşıdurma vəziyyətinə girməsi fonunda inkişaf edir. Hindistan, Azərbaycanın Pakistanla sıx əlaqələrinə cavab olaraq Ermənistana silah tədarük edir və İrəvanı yeni geosiyasi oxun mərkəzinə çevirməyə çalışır.
Bu, Ermənistanın Qərbə doğru sürətlə yönəlməsinin bir hissəsidir və Ermənistanın gələcəkdə KTMT-dən çıxması və Rusiya ilə hərbi əlaqələri tamamilə kəsməsi qaçılmaz görünür.
NATO ilə görüşü də nəzərə alsaq, İrəvan bölgədə yeni gərginliyin formalaşması prosesində "əsas müəlliflər"in marionetkası rolunu oynayır.