Könül Zərbalıyeva - Trend-in icmalçısı
Azərbaycan, Bakı, 25 oktyabr /Trend/ Beynəlxalq və yerli ekspertlər hesab edirlər ki, Azərbaycanda qadın polis əməkdaşlarının sayının artırılmasına, onların qərar qəbuletmə prosesinə cəlb olunmasına zərurət var.
Qadın hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan hüquq müdafiəçiləri bu fikirdədirlər ki, Azərbaycanda qadınlara qarşı daha çox hüquq-mühafizə orqanlarında diskriminasiya var. Onların qənaətincə, mövcud mentalitet qadınların hüquq-mühafizə orqanlarında çalışmasına əngəl yaradır.
"Azərbaycan qadını hara, polis hara?"
Ərazi polis orqanlarının böyük qismində qadınlar çalışmır. Cinayət törətməkdə şübhəli bilinən qadın prokurorluğa, polis bölməsinə gətirilirsə, onun üstündə axtarış aparılmalıdır. Amma bunu etməyə qadın-polis yoxdursa, qadın hüquqlarının pozulması istiqamətində ilk addım polis orqanlarında atılmış olur.
Bir müddət əvvəl qadınların hüquq-mühafizə orqanlarında işə cəlb olunması fikri irəli sürüləndə, cəmiyyət bunu birmənalı qarşılamadı. "Azərbaycan qadını hara, polis hara?" fikrində olan böyük əksəriyyət qadınların polisdə işləməsinin əleyhinə çıxdı.
Unutmayaq ki, bir neçə on il əvvəl qadınların gömrükdə, hərbdə, eləcə də, idmanın ayrı-ayrı sahələrində təmsil olunmaları da qəbul edilmirdi. Lakin illər keçdikcə qadınların bu sahələrdə qazandıqları nailiyyətlər formalaşmış yanlış fikri darmadağın etdi.
Qadının polisdə çalışmasının əleyhinə olanların düşüncəsinə görə, polis deyəndə, əlidəyənəkli, kobudrəftarlı, günün bütün qismini küçələrdə keçirən xidmət əməkdaşı başa düşülür. Onlar bu fikirdədirlər ki, qadın zərif məxluqdur və qadınların belə gərgin bir işdə çalışmaları mentalitetimizə uyğun deyil. Avropanın ailə dəyərləri, qadına münasibəti bizdən fərqli olduğundan, bu ölkələrin təcrübəsi bizim üçün nümunə ola bilməz.
Əslində, bu fikrin sahibləri polisin şərəfli və çətin fəaliyyətini, ictimai asayişin, təhlükəsizliyin qorunmasında əvəzsiz xidmətlərini görməyən və ya görmək istəməyənlərdir.
Müasir sivil cəmiyyət polisi ictimai asayişi qoruyan, insanların təhlükəsizliyini təmin edən bir qurum kimi qəbul edir. Bu baxımdan, cinayətkarlıqla mübarizə, cinayətlərin qarşısının alınması, profilaktikası, hüquqi maarifləndirmənin artırılmasında qadınların iştirakı zəruridir.
Bu fikirdə olanlar hesab edirlər ki, qadınların qanunlara hörmətlə yanaşmaları, sui-istifadə hallarına yol verməmələri, kobud davranışdan uzaq olmaları, onlarda humanizm, ədalətlilik, qanunlara hörmət hisslərinin prioritet olması bu sahədə qadınların böyük nailiyyətlər əldə edəcəklərinə əminliyi artırır. Bu səbəbdən, polisdə, istintaqda, təhqiqatda, növbətçi hissələrdə, polis idarələrinin rəhbərliyində, Daxili İşlər Nazirliyinin kollegiyasında qadınlar təmsil olunmalıdırlar.
ATƏT polis orqanlarında çalışan qadınlara geniş səlahiyyətlər verilməsini tövsiyə edir
ATƏT-in gender məsələləri üzrə baş müşaviri Cəmilə Seftavi bir neçə gün öncə Bakıya səfəri çərçivəsində keçirdiyi mətbuat konfransında bildirmişdi ki, polis orqanlarında qadın polis əməkdaşlarının sayının artırılmasına ehtiyac var.
ATƏT rəsmisi bu işin icrasında müəyyən çətinliklər olduğunu desə də, bunun qeyri-mümkün olmadığı fikrindədir. Seftavi deyir ki, bu işdə müsbət nəticəyə nail olmaq üçün, ilk növbədə, polisdə çalışan qadın əməkdaşlara qanunun icra edilməsi səlahiyyətlərini vermək lazımdır.
"Yəni polis orqanlarında katiblikdə, kadrlar şöbəsində işləyən qadın polisləri qanunun icrasına cəlb etmək lazımdır. İkinci yol - gənc qadınları polisdə işləməyə cəlb etmək lazımdır. Onların polis əməkdaşı olmalarından şərəf duymaları üçün əlverişli iş şəraiti yaradılmalıdır. Əgər əlverişli şərait yaradılarsa, qadınların polisdə işləməyə marağı artacaq. Polis sıralarında işləyən qadınların ayrı-seçkiliyə məruz qalmamaları üçün Davranış Məcəlləsi qəbul edilməlidir", - Seftavi vurğulayıb.
Polisdə qadın əməkdaşların olmaması zorakılığa məruz qalmış qadınların polisə müraciət etməsini əngəlləyir
ATƏT rəsmisi hesab edir ki, Azərbaycanda "Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında" qanunun qəbulu polis orqanlarında qadınların sayının artırılmasını zəruri edir.
O bu fikirdədir ki, nə qədər ki polisdə qadınlar çalışmır, zorakılığa məruz qalan qadınlar polisə müraciət etməyəcəklər.
UNİCEF-in zorakılığa məruz qalan uşaq və qadınlara aid 2009-cu il hesabatına görə, Azərbaycanda 15-49 yaş arasındakı hər 10 kişidən 6-sı qadınlara əl qaldırılmasına haqq qazandırır.
BMT-nin hesablamaları göstərir ki, nəinki Azərbaycanda, ümumiyyətlə, dünyada hər 3 qadından biri fiziki zorakılığa məruz qalır. Azərbaycanda qadının zorakılığına əsas verən amillər sırasında köhnəlmiş adətlər, mentalitet xüsusi yer tutur.
Əksər hallarda qadınlara qarşı zorakılıq olduqda belə, onlar polis orqanlarına müraciət etməkdən qorxurlar və yaxud, bir kişidən digərinə şikayət etməyin düzgün qəbul olunmayacağından çəkinirlər.
Polisdə qadın əməkdaşların olmaması zorakılığa, qanunsuzluğa məruz qalmış qadınların hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etməsini əngəlləyir. Bu səbəbdən, ailə-məişət zəminində baş verən cinayətlərin böyük qismi gizli qalır.
Əks-cinsin nümayəndələri isə bu haldan arxayınlaşaraq, qadınlara qarşı daha çox zorakılıq nümayiş etdirirlər.
İranın qadın polisləri hər növ silahdan atəş açır, Almaniyada polislərin 10 faizi qadındır
Nəinki Avropa ölkələrində, müsəlman ölkələrinin əksəriyyətində dövlət qadın polislərin xidmətindən yararlanır.
Qadın hüquqlarının ən çox pozulduğu iddia olunan İranda polis orqanlarında qadınlar təmsil olunublar. İranda xanımların da iştirak etdiyi aksiyalara ictimai asayişi bərpa etmək məqsədilə qadın polislər cəlb edilir. İstər icazəsiz, istərsə də razılaşdırılmış aksiyalarda qadınların hadisə yerindən aparılması, saxlanılması, yaxud təhlükəsizliyinin qorunması eyni cinsə mənsub olan asayiş keşikçiləri tərəfindən həyata keçirilir. Hansısa təxribatçı, yaxud terrora cəhd etmək istəyən qadın xanım polislər tərəfindən zərərsizləşdirilir, qanun çərçivəsində ona güc tətbiq edilir. Bu, bir norma kimi əksər ölkələrdə tətbiq olunur.
Azərbaycan Gender İnformasiya Mərkəzinin məlumatına görə, Tehranda Polis Akademiyasında qadınlar bölməsi fəaliyyət göstərir. Akademiya məzunları təkcə dəftərxana işlərində çalışmır. Onlar İranda xüsusi xidmət orqanlarında da fəaliyyət göstərir və qadın cinayətkarlara qarşı mübarizə aparırlar. Şəriət qanunları onlara həbs edilən qadınların üstünü axtarmağı və onların qollarına qandal keçirməyi qadağan edir. 4-cü kursu bitirən qadın məzunlar hər şeyə hazır olurlar. Onlar xüsusi xidmət orqanlarının təşkil etdiyi təlimlərdən keçir, atəş açmağı, döyüşməyi, cinayətkarı avtomobillə izləmək, pulemyot və minaatandan başqa, hətta partlayıcı qurğulardan istifadə etməyi də öyrənirlər. Onlar öz qabiliyyətlərini akademiyanı bitirən zaman təşkil olunan mərasimlərdə də nümayiş etdirirlər. Onlar İslam polisinin qadın taborunda xidmət göstərmək üçün tam hazır olurlar. İranlı qadın polislər İslam normalarına riayət edərək, qara uzun formada və hicabda olurlar.
İranın Baş Polis İdarəsinin rəsmi məlumatına görə, polis tərbiyə mərkəzlərində 5 300 qadın polis təlim keçir. Bu ölkədə qadın polislər tibbi ekspertiza, kriminalistika, qadınların üstünün, əşyalarının yoxlanmasında, əxlaqsızlıq yuvalarının aşkarlanması və əxlaqsızlıqla mayor rütbəsinədək yüksəliblər.
Türkiyədə qadınlardan ibarət xüsusi çevik polis dəstələri var. Onlar qadın cinayətkarların yaxalanması, onlarla mübarizə, saxlanılan zaman üstlərinin yoxlanılmasında iştirak edirlər.
Kütləvi aksiyalarda və digər tədbirlərdə qadın iştirakçıların saxlanılmasında və yoxlanılmasında qadın polislər bilavasitə iştirak edirlər.
Türkiyənin 54-cü hökumətində daxili işlər naziri xanım olub. Akşener Meral 1996-cı ildən 1997-ci ilədək daxili işlər orqanlarına rəhbərlik edib.
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində ilk qadın polislər 2007-ci ildən etibarən hazırlanıb. 2007-ci ildə ilk dəfə Hindistanda 125 nəfərlik qadın polisdən ibarət tabor yaradılıb.
Avropa ölkələrində qadın polis qüvvələrinin potensialından daha çox istifadə edilir. Almaniyada 20 min qadın polis sıralarındadır. Bu, alman hüquq mühafizəçilərinin 10 faizini təşkil edir.
Xanım polislərin xarici görkəmləri ilə bağlı müxtəlif ölkələrdə fərqli qərarlar var. Məsələn, Honkonqda qadın polislərə saçlarını rəngləməyi qadağan ediblər. Qadın polis əməkdaşları növbətçi qalan zaman zinət əşyaları taxmamalıdır. Bu da onunla izah olunur ki, polis qadın görkəmi ilə vətəndaşlara sakitlik, cinayətkarlara isə qorxu hiss etdirməlidir. Dəbdəbəli saç düzümü və zinət əşyaları onları işindən ayıra bilər.
Azərbaycan daxili işlər orqanlarında xidmətdə olanların 3,5 faizini qadınlar təşkil edir
Dünyanın əksər ölkələrində xanımların da iştirak etdiyi etiraz aksiyalarında ictimai asayişi qorumağa qadın polislər cəlb edildiyi halda, Azərbaycanda hələ də bu təcrübə tətbiq olunmur. Qadınların hadisə yerindən aparılması, saxlanılması, yaxud təhlükəsizliyinin qorunmasının eyni cinsə mənsub olan asayiş keşikçiləri tərəfindən həyata keçirilməsi, bir norma kimi, əksər ölkələrdə tətbiq olunduğu halda, Azərbaycanda aksiyalar zamanı qadınların kişi polis əməkdaşları tərəfindən tutulub-aparılmasını, bəzən isə onlara qarşı kobud rəftarın dəfələrlə şahidi oluruq.
Qadınların polisdə işləməsini mentalitetə uyğun bilməyən kişilərimiz (bəzən qadınlarımız da) qadınların kişi polislər tərəfindən saxlanılmasını, üst-başlarının yoxlanılmasını, onlara qarşı zor tətbiq olunmasını mentalitetə necə uyğun bilirlər?
Azərbaycan qanunvericiliyi qadınların polisdə işləməsinə heç bir qadağa qoymur. Daxili işlər orqanlarında xidmətkeçmə haqqında Əsasnamədə qeyd olunur ki, daxili işlər orqanlarında xidmətə könüllülük əsasında, şəxsi keyfiyyətlərinə, fiziki və peşə hazırlığına, sağlamlıq vəziyyətinə və təhsil səviyyəsinə görə, bu orqanlarda xidmətə yararlı olan, habelə hərbi xidmət keçmiş və hərbi mükəlləfiyyətli (qadınlar istisna olmaqla), Azərbaycan Respublikasının dövlət dilini bilən, yaşı 20-dən aşağı və bir qayda olaraq, 30-dan yuxarı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları qəbul olunurlar.
Daxili İşlər Nazirliyi mətbuat xidmətindən Trend-ə verilən məlumata görə, Azərbaycan daxili işlər orqanlarında xidmət edən əməkdaşların 3,5 faizini qadın əməkdaşlar təşkil edir.
Daxili işlər orqanlarının xanım əməkdaşları, əsasən, katiblik, kadr, pasport, maliyyə, tibb, statistik informasiya, informasiya kommunikasiyası, mətbuat təhqiqatı, yetkinlik yaşına çatmayanlarla profilaktiki işin təşkili, "102" və "təhlükəsiz şəhər" xidmətləri istiqamətində xidmət aparırlar.
Bu sistemdə pasport, maliyyə, tibb, statistika, kadr, mətbuat xidmətləri və təhsil sahəsi üzrə rəhbər vəzifələrdə, ümumilikdə, 22 xanım əməkdaş xidmət edir.
Daxili işlər orqanlarında xidmət edən qadın əməkdaşlar tutduqları vəzifələr üzrə müəyyən edilmiş funksional vəzifə bölgüsünə əsasən, qərar qəbulu prosesində iştirak etmək, təkliflər vermək səlahiyyətlərinə malikdirlər.
Nazirlikdən bildirilib ki, daxili işlər orqanlarında gender bərabərliyinin təmin olunması istiqamətində "Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında" Fərmanı rəhbər tutaraq, DİN sistemində qadın məsələləri üzrə rəis köməkçisi vəzifəsi fəaliyyət göstərir.
Bu orqanlarda xidmətə qəbul cinsi əlamətlərə fərq qoyulmadan müvafiq normativ hüquqi aktların tələblərinə əsasən müsabiqə yolu ilə həyata keçirilir.
Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsi mətbuat xidmətinin rəhbəri Qalib Arif ötən il KİV-dən birinə açıqlamasında bildirib ki, iki polis qarnizonunda 231 qadın əməkdaş çalışır.
Onların 35-i polis zabiti, 20-si sıravi və kiçik rəis heyəti, 176 nəfəri isə mülki əməkdaşdır. Onlar istintaq, ictimai təhlükəsizlik, kriminalistika, qeydiyyat, mühafizə kimi məsuliyyətli sahələrdə çalışırlar.
Məlumata görə, SSRİ dövründə Azərbaycanda 15 nəfər polis qadın olub. Onlardan ikisi azərbaycanlı, digərləri isə rus və tatar olublar.
Ekspertlər hesab edirlər ki, bu diskriminasiyanın aradan qaldırılması üçün hüquq-mühafizə orqanları strukturun kvotasını hazırlamalı və hər bir strukturda qadınların çalışmasına imkan verilməlidir. Hüquq-mühafizə orqanları rəhbərlərindən xanımların şöbə və idarələrə rəhbər təyin etmələri tələb olunmalı, hər polis idarəsində, şöbəsində, prokurorluqda, ən azı, bir xanım işləməlidir. Polis orqanlarına işləməyə qadınların marağının artması üçün təbliğat aparılmalı, cəmiyyətdə polislə bağlı formalaşmış yanlış ictimai fikrin dəyişdirilməsinə nail olunmalıdır.