Azərbaycan, Bakı, 07 iyul / Trend , müxbir D.Xatınoğlu/ İyulun 1 - də yüksəkvəzifəli iki İran rəsmisi qeyri-adi bəyanatla çıxış edərək, dünya mediasını rəsmi Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı tutduğu siyasətini dəyişməsi xəbərilə şoka saldı. Ali dini rəhbər Əli Xameneinin baş müşaviri Əli Əkbər Vilayəti (Ali Akbar Velayəti) ölkədə nəşr olunan "Cümhuri-İslami" qəzetinə verdiyi müsahibədə, İran rəsmilərinin Qərbi qıcıqlandıracaq, müharibəyə təhrik edəcək hər hansı bəyanat bəyanat verməkdən daşınmağa çağırdı.
1981- 1997-ci illərdə ölkənin xarici işlər naziri olmuş Vilayəti bildirib ki, belə bəyanatlar İrana problem yarada bilər. Eyni zamanda, İran XİN sədri Mənuçöhr Müttəki (Mənuchehr Mottaki) İranın BMT-dəki nümayəndəliyində mətbuata açıqlamasında rəsmi Tehranın Qərbin İrana təqdim etdiyi təkliflər zərfini ciddi və müsbət yöndən araşdıracağını bildirib. Jurnalistlərin İranın nüvə proqramı ilə bağlı təkidli suallarına Müttəki: "Yaza bilərsiz ki, İran XİN sədri bu barədə verilən sualları cavablandırmadı"-deyə, çox yumşaq cavab verib. O, əvvəllər qətiyyətlə İranın nüvə proqramının davam etdiriləcəyini bildirirdi.
"Nyu-York Tayms" iyulun 3 - də ABŞ rəsmilərinin birinin bu bəyanatdan şoka düşdüyünü yazıb. Ancaq bunlar - şoklar təzə xəbər deyil. MAQATE sədri Məhəmməd əl-Bəradei və Avropa Birliyinin xarici siyasət üzrə Baş komissari Xavyer Solana dəfələrlə İran rəsmilərinin ikibaşlı və bir-birinə zidd bəyanatlar verdiklərini bildiriblər. Qərb qəzetlərində İranla bağlıdərc edilən etdiyi müsbət təhlillərin mürəkkəbi qurumamış, İran hökümətinin sözçüsu Qulamhüseyn İlham şənbə günü bildirib ki, rəsmi Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı tutduğu siyasət dəyişilməzdir.
İran rəsmilərinin təzadlı bəyanatı haradan qaynaqlanır?
1979- cu ildə baş vermiş islam inqilabından sonra, İranın siyasi güc strukturunda iki əsaslı dəyişiklik baş verdi: birincisi, İran hakimiyyətində ən yüksək vəzifə dini rəhbərə verildi. İkincisi isə, Inqilab keşikçiləri Korpusu (Sepah) adlı hərbi qüvvə yarandı. Bu qüvvənin vəzifəsi ölkənin sərhədlərini və inqilabı qorumaq dı və onun siyasətə müdaxiləsinə qəti qadağa qoyulmuşdu. 1988 - ci ildə İraq - İran müharibəsindən, xüsusilə də ölkənin birinci lideri İmam Xomeyninin vəfatından sonra, Sepah ölkənin müxtəlif iqtisadi layihələrində iştirak etməyə başladı. Xameneinin ən çox güvəndiyi qüvvəyə çevrilən Sepah islahatçı sabiq prezident Məhəmməd Xatəminin dövründə fəal siyasətə qoşuldu .Hətta Sepahın hazırkı sədri Məhəmmədəli Cəfəri Xatəmini ölkədə dövlət çevrilişilə hədələdi. Hazırda bu hərbi qüvvənin sabiq üzvlərini hakimiyyətin bütün sahələrində görmək olar: Prezident Mahmud Əhmədinejad, spiker Əli Laricani bəzi nazirlər, Parlamentin əksəriyyəti, və s.
Sepahın yaradıcılarından biri, Vaşinqtonda fəaliyyət göstərən Möhsün Sazegara Trend -a bildirib ki, hazırda Sepah İranın şah damarını ələ keçirib və bir çox politoloqlar, o cümlədən, Fransada fəaliyyət göstərən İranlı polotoloq Hüseyn Lacevərdi, Əhmədinejadın 2005-ci ildə prezident seçilməsini Sepahın ölkədə sakit dövlət çevrilişi etməsi kimi dəyərləndiriblər.
LondonunWall Street Journal nəşri keçən ilin oktyabrında yazmışdı ki, Əhmədinejadın 4 ilə yaxın prezidentlik dövründə Sepah neft, qaz, tikinti və digər sahələrinə təxminən 12 milyard dollar sərmayə qoyaraq, böyük bir gücə çevrilib. Nəşrin yazdığına görə, nüvə stansiyalarının bir çox layihələri Sepahındır və bu qüvvənin xaricdə fəaliyyət göstərən Qüds şəbəkəsi regionda İranın təhlükəsizlik maraqlarını qoruyur və nüfuzunu artırır.
Əslində, İranda rəsmən elan olunmamış militarist hakimiyyət formalaşmadadır.Sepahın təmsilçisi olan Əhmədinejadın uğursuz xarici və daxili siyasəti bu prosesi tamamlanmasına imkan verməyəcək nəticədə, hakimiyyətin yenidən ruhanı və mühafizəkar təbəqəyə verilməsi ehtimalını artırır.
Hazırda mühafizəkar ruhani və radikal Sepah arasında ölkə daxilində qızğın rəqabət gedir. Hakimiyyətdə əsas rol oynayan bu iki cinahın rəqabəti təzadlı bəyanatın verilməsinin birinci səbəbidir. Hər iki tərəf öz mənafeyinə uyğun siyasət yürüdür.
İran Tədqiqatçılar Assosiasiyasının sədri Lacevərdi mayda Trend -a bildirib ki, müharibə variantı Sepaha hər mənada xeyrlidir: "Müharibə Sepahın ölkəyə nə dərəcədə vacib və lazım olması faktını bir daha gündəmə gətirərəcək və ölkə daxilində təhlükəsiz atmosferin yaranması, onun təmin olunması naminə müxalifəti zərərsizləşdirmək və hətta dövlət çevrilişi edib, hakimiyyəti ələ keçirmək Sepahın mənafeyinə xidmət edir".
Sepahın yüksəkrütbəli generalları son bir ildə dəfələrlə İsrail və Amerikanın müharibə ilə bağlı hədələrinə qarşı sərt və təhdid xarakterli bəyanatla çıxış ediblər. Son günlərdə Cəfəri də, müharibə baş verərsə, "Hormüz boğazını bağlayacağını", "regionda düşmən mövqelərinə od qoyacağını" və " xaricdəki hərbi təşkilatlarını fəallaşdıracağını" bildirib.
Amerikanın İranda rəngli inqılab planı
İyulun əvvəlində ABŞ -ın Dovlət Katibi Kondoliza Rays bildirib ki, rəsmi Vaşinqton Tehranda mənafeyini qoruyan ofis açmağa hazırdır. Eyni zamanda, Nyu-York Tayms qəzetində Seymur Herşin imzasıyla dərc olunmuş məqalədə bildirilib ki, ABŞ Konqresi İranda hakimiyyətin dayaqlarını sarsıtmaq məqsədilə 400 milyon dollar vəsait ayırıb. İran rəsmiləri dəfələrlə ABŞ -ın İranda rəngli inqilab hazırlamasını elan edərək, ölkə müxalifətini ABŞ -ın himayəsi ilə bağlı ittiham ediblər. İran tərəfi ABŞ-ın Tehranda ofisinin açıqlmasını ölkədəki müxalifətin birbaşa Vaşinqtondan dəstək alması kimi proqnozlaşdırır. Laricanı son bəyanatında ABŞ-ın bu addımını "şübhəli və çaşdırıcı" adlandırıb.
Bu gümanlar və şübhələrin bir çoxunun iyulun sonunda başlayacaq İran - Qərb birbaşa müzakirələrindən sonra aydınlaşacağına ümid etmək olar.