Darina İbrahimova, Trend - un Fars redaksiyasının icmalçısı
Amerika administrasiyasının İrana qarşı "Nə etməli?" sualına cavab axtarışları getdikcə daha çətin olur. Bu ölkə ətrafında ajiotajın qeyri-şüuri və ya bilərəkdən yaradılması artıq praktili olaraq anlaşılmaz olur. Son bəyanatlara əsasən, elə görünür ki, ABŞ - ın özü gələcək hərəkətləri ilə bağlı, yumşaq desək, çaşqınlıqdadır.
Politoloqlar və ekspertlər Ağ Evin demokratlar və ya respublikaçıların hakimiyyətə gəlməsi ilə güclü şəkildə dəyişməyəcək siyasi xəttinin olması barədə tez-tez danışırdılar. Lakin son hadisələr göstərir ki, Ağ evin İrana qarşı dəqiq işlənilmiş xətti yoxdur. Prezident vəzifəsində olduğu son günlərdə Corc Buşun hərəkətləri və yeni vəzifənin icrasına başlamağa hazırlaşan Barak Obamanın bəyanatları çox fərqlənir.
Corc Buşun prezidentlik müddətinin sonuna təxminən iki ay qalır və yanvarın 20-də yeni demokrat prezident Barak Obama səlahiyyətlərinin icrasına başlayacaq. Yeni seçilmiş prezidentin İrana qarşı çıxış edəcəyi siyasi xətt, hələ ki, çox dağınıqdır. Obama seçkiqabağı kampaniyası ərzində heç bir ilkin şərt olmadan İranla danışıqlara hazır olması barədə bəyanatlar versə də, sonralar İran prezidenti Əhmədjinejadla danışıqlara başlamağa dair qeyri-əminlik ifadə edib. Hətta İranla danışıqlar prosesi Birləşmiş Ştatlar tərəfindən daha sərt sanksiyaların qəbuluna imkan kimi nəzərdən keçirilməyə başlayıb.
ABŞ - ın eyni zamanda danışıqlar prosesini genişləndirməyi və sanksiyaları gücləndirməyi istəməsi, cavabı tezliklə olmayacaq tapmacadır; xüsusilə də, ABŞ və İranın son bir neçə ildə danışıqlara başlamaq cəhdlərini nəzərə alsaq. Lakin bu cəhdlər aydın bir nəticə verməyib. Hər bir dövlət danışıqlar prosesindən maksimum nəticə əldə etmək istəyir. Lakin tərəflərin bu maksimum haqqında təsəvvürləri müxtəlifdir - hətta bir-birinə ziddir.
ABŞ - ın siyasətində çox məsələ kimin Birləşmiş Ştatların Dövlət Katibi təyin ediləcəyindən asılı olacaq. Bir müddət əvvələdək bu vəzifəyə ən ağlabatan namizəd Senatın xarici işlər komitəsinin sədr müavini respublikaçı Riçard Luqar olub. Lakin bir həftə əvvəl o bildirib ki, bu vəzifə ona təklif edilərsə, imtina edəcək. Namizədlər arasında Nyu - Meksikonun qubernatoru Bill Riçardson, demokrat senator Con Kerri, ABŞ-ın BMT-dəki keçmiş daimi nümayəndəsi Riçard Holbruk, respublikaçı senator Çak Xeqel və Obamanın milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Syuzan Rays var, - RİA Novosti yazır.
Obama İrana qarşı siyasətin kursunu dəyişə biləcəkmi və bu ona lazımdırmı? ABŞ-ın bundan başqa da həll edilməli çox sayda problemi var. İrana qarşı siyasətin də sabitləşdiyi görünür. Bütün bunlara əlavə olaraq, 2007- ci ildə ABŞ - ın İrana qarşı siyasətinin əsasına konkret nəzəri baza - daha dəqiqliklə, Kayl-Liberman düzəlişləri yerləşdirilib. Bu düzəliş İslam İnqilab Keşikçiləri Korpusunu terrorçu təşkilat elan edir, İranı iraqlı terrorçuları fəal dəstəkləməkdə ittiham edir. Yəni, bu düzəlişin qəbulundan sonra ABŞ və İran arasında diplomatik münasibətlər qeyri-mümkün olur.
Birləşmiş Ştatların hazırki prezidenti Corc Buş bu günlərdə İranla münasibətlərdə fövqəladə vəziyyətin müddətinin uzadılması haqqında fərman imzalayıb. O, bu qərarını, "İranla münasibətlərin hələ də normallaşmaması" ilə izah edib.
Fərman 1980-ci ildə - ABŞ İranla diplomatik münasibətləri kəsəndə imzalanıb. Bu, Amerika səfirliyi əməkdaşlarının girov götürülməsindən sonra baş verib.
Bir neçə gündən sonra İrana təsirlərin müzakirəsi üçün "5+1" qrupunun (Böyük Britaniya, ABŞ, Rusiya, Çin, Fransa və Almaniya) yeni iclası planlaşdırılır. "Altılığın" hər iclası İranın heç də sevinc ifadə edən reaksiyasına səbəb olmayıb və İranın bu dəfə də narazı olacağını anlamaq üçün peyğəmbər olmaq lazım deyil.
Bu hadisələri nə ilə izah etmək olar? Hakimiyyətdən gedən Ağ Ev administrasiyasinin son günlərinədək İrana qarşı barışmaz mövqeyini nümayiş etdirmək istəyi ilə? Bəlkə bu, İrana qarşı siyasətin gələcəkdə çətin ki, dəyişəcəyinə müqəddimədir?
Obama administrasiyasının ABŞ - ın Əfqanıstanla bağlı olaraq İranla əməkdaşlıqda maraqlı olması bəyanatı olmasaydı, cavabı tapmaq mümkün olardı. Bir tərəfdən, İran ABŞ-a lazımdır, digər tərəfdən isə, ilk baxışdan Əfqanıstanda terrorla mübarizə üçün kifayət qədər qəribə "müttəfiqdir". Lakin İran bu problemin həllində o qədər də gözlənilməz köməkçi deyil.
İran özü taliblərə düşməni kimi baxır və onların güclənməsini istəmir;heç bir ölkə belə "radikal əhvallı qonşusunu" istəməz. Xüsusən, İran əhalisinin bir hissəsi sünnilərdir və İran radikal sünni hərəkatın əhalisinin sünni hissəsinə göstərdiyi təsirdən tamamilə əsaslı olaraq ehtiyat edə bilər.
İran çətin seçim qarşısında qalacaq - taliblərin zəiflədilməsi üçün ABŞ- la əməkdaşlığa başlamaq və ya bu əməkdaşlıqdan imtina etmək. Corc Buşun çıxışı və "altılığın" tezliklə keçiriləcək iclası ikinci variantın daha ağlabatan olmasına gətirə bilər.
Corc Buş bir müddət əvvəl CNN-ə verdiyi müsahibədə etiraf edib ki, bəzən son dərəcə düşünmədən hərəkət edib və tələsik bəyanatlar verib. Bəlkə bu müqavilənin imzalanmasını da "düşünülməmiş qərarlar" sırasına aid etmək olar?
Buşun apardığı siyasətin İranla gələcək münasibətlərə necə təsir edəcəyini zaman göstərəcək. Obama üçün İranla danışıqlara başlamaq yalnız seçkiqabağı kampaniya zamanı verilmiş vədlərə əməl etmək deyil. Bu, Ağ Evin təxminən 30 il ərzində apardığı və Buş administrasiyasının son günlər diqqətlə dəstəklədiyi siyasətin əleyhinə çıxmaq deməkdir. Məhz bu, İrana qarşı başlıca qərar olacaq - öz mövqeyini dəyişdirmək və İranla danışıqlara girmək yaxud özünə ziyan olsa da, bundan sonra da bunu etməmək.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan - [email protected]