Azərbaycan, Bakı, 1 aprel /Trend, müxbir K.Zərbalıyeva/
Azərbaycan məhkəmələri tərəfindən ötən il girovla bağlı qətimkan tədbiri seçilməyib.
2000-ci ildə qüvvəyə minmiş Cinayət-Prosessual Məcəlləsində girov qətimkan tədbiri kimi nəzərdə tutulsa da, bu tədbir praktikada tətbiq olunmur.
Məhkəmələr bir qayda olaraq, həbs qətimkan tədbirinə üstünlük verirlər. Məlumat üçün qeyd edək ki, ötən il həbs qətimkan tədbiri ilə bağlı (hərbi cinayətlər istisna olmaqla) Bakı və Sumqayıt məhkəmələrinə 3529, həbs müddətinin uzadılması ilə bağlı 1311 təqdimat verilib. Hər iki məsələ ilə bağlı təqdimatların 98 faizi təmin olunub.
Məlum olub ki, həbs qətimkan tədbiri seçilən şəxslərdən 99-u böyük ictimai təhlükə törətməyən, 2193-ü az ağır, 1337-si ağır və xüsusilə ağır cinayət törədənlərdir.
Məhkəmələr tərəfindən ev dustaqlığı ilə əvəzetmə ilə bağlı təqdimatlaın 49 faizi təmin olunub, 51 faizi rədd edilib.
Bakı Apelyasiya Məhkəməsindən Trend-ə bildirilib ki, məhkəmədə ötən il ərzində girov qətimkan tədbiri ilə bağlı heç bir işə baxılmayıb.
Ədliyyə Nazirliyinin Təşkilat-Nəzarət Baş İdarəsindən ötən il məhkəmələrdə girovla bağlı statistik məlumatları almaq mümkün olmayıb. İdarədən bu barədə sorğumuza cavab verilməyib.
Cinayət-Prosessual Məcəlləyə görə, girov həbsə alternativ qətimkan tədbiridir və təqsirləndirilən şəxsin həbsə alınması barədə məhkəmənin qərarı alındıqdan sonra onun əvəzinə seçilə bilər.
Qanunun tələbinə görə, girov qismində qətimkan tədbiri böyük ictimai təhlükə törətməyən və ya az ağır, habelə ehtiyatsızlıq üzündən ağır cinayətləri törətməkdə ittiham olunan şəxsin həbsdən azad edilməsi, lakin onun cinayət prosesini həyata keçirən orqanın sərəncamında qalmasını təmin etmək məqsədilə məhkəmə tərəfindən müəyyən edilmiş pul məbləğini (qiymətli kağız) və ya digər qiymətli əşyaları dövlət bankında məhkəmənin depozitinə qoymaqdan ibarətdir. Məhkəmənin qərarı ilə girov qismində daşınmaz əmlak da qəbul edilə bilər.
Girovun qətimkan tədbiri qismində seçilməsi məsələsinə məhkəmə tərəfindən yalnız müdafiə tərəfinin vəsatəti əsasında həbs qətimkan tədbirinin seçilməsi haqqında qəbul olunmuş qərarın əvəz edilməsi kimi baxıla bilər. Girovun qoyulması həm təqsirləndirilən şəxsin əmlakı və vəsaiti, həm də onun yaxın qohumlarının və ya digər fiziki və hüquqi şəxslərin əmlakı və vəsaiti hesabına həyata keçirilə bilər.
Məhkəmə girovun məbləğini həddən artıq yüksək təyin etməməlidir. Belə ki, qanunvericilik böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törədilməsinə görə verilmiş ittiham üzrə girovun məbləğini beş min, az ağır və ya ehtiyatsızlıq üzündən ağır cinayət törədilməsinə görə verilmiş ittiham üzrə isə on min manat az olmamaq şərti ilə müəyyən edib.
Girov qətimkan tədbirinin seçilməsi barədə məhkəmənin qərarı yalnız apelyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra qanuni qüvvəyə minir.
Təqsirləndirilən şəxs cinayət prosesini həyata keçirən orqandan gizləndiyi, onun icazəsi olmadan başqa yerə getdiyi və ya digər yolla cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməkdən və cəza çəkməkdən boyun qaçırdığı halda prokuror girovun dövlət nəfinə keçirilməsi barədə təqdimatla məhkəməyə müraciət edir.
Təqsirləndirilən barəsində həbs qətimkan tədbiri dəyişdirilmədiyi bütün hallarda girov onu qoymuş şəxsə qaytarılmalıdır.
Azərbaycanda praktikada girovun tətbiq olunmamasını ekspertlər, hakimlər və vəkillər müxtəlif səbəblərlə əlaqələndirirlər.
Azərbaycan qanunvericiliyində 10 növ qətimkan tədbirinin olduğunu deyən Ali Məhkəmənin hakimi Müzəffər Ağazadə təcrübədə onlardan əsasən ikisi - həbs və başqa yerə getməmək haqqında iltizam qətimkan tədbirinə üstünlük verildiyini bildirib.
Ağazadə Trend-ə bildirib ki, girovun məbləği yüksək həddə müəyyən olunduğundan, təqsirləndirilən şəxs və ya onun vəkili bu qətimkan tədbirinin seçilməsində maraqlı olmur.
"Bu qədər məbləği verib istintaq müddətində həbsdən azad olmağa və sonradan məhkəmənin hökmü ilə cəzalandırılmağa heç kim razı olmaz. Hansısa cinayətdə təqsirləndirilən, şübhələnən şəxs həmin məbləği ödəməkdənsə, həbsdə qalmağı üstün tutur", - Ali Məhkəmənin hakimi deyib.
Ağazadənin sözlərinə görə, əmək haqqının, şəxsin əmlak vəziyyəti aşağı olması təqsirləndirilənlər və onların vəkillərinin girovla bağlı məhkəməyə vəsatət verməsinə təsir göstərir.
"Əhalidə nə zaman çoxlu pul olarsa, bu, institutun tətbiqində maraqlı olacaqlar", - Ali Məhkəmə rəsmisi vurğulayıb.
Hakim girov qətimkan tədbirinin tətbiq olunmamasının bir səbəbini isə hüquqi maarifləndirmənin aşağı olması, vəkillərin və təqsirləndirilənlərin maraqlı olmaması ilə əlaqələndirir.
Ağazadə girov məbləğinin azaldılmasının tərəfdarıdır və hesab edir ki, qanunverici orqan bu məsələyə baxmalıdır.
İnsan Hüquqları Üzrə Hüquqşünaslar Komitəsinin rəhbəri, vəkil Akif Əlizadə bildirib ki, "Ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun monitorinqi" layihəsi çərçivəsində 2008 və 2009-cu illərdə məhkəmələrin monitorinqi zamanı girovun tətbiqi ilə bağlı bir hala belə rast gəlinməyib.
Vəkil İsaxan Aşurov isə Ağazadənin girovun tətbiq olunmaması ilə bağlı qeyd etdiyi əsaslarla razı deyil. Vəkilin fikrincə, girovun seçilməsində məhkəmələr maraqlı deyil.
"Dəfələrlə mən və təqsirləndirilənlər girovla bağlı məsələ qaldırmışıq. Ötən il girovla bağlı məhkəmələrə 3 müraciət etmişəm. Hətta qanunda göstəriləndən artıq məbləğdə girov təklif etmişik. Məhkəmələr vəsatəti müzakirə etmədən, heç bir əsaslandırma olmadan rədd edib. Bu, ədalətli məhkəmə araşdırmasının pozuntusudur", - Aşurov vurğulayıb.
Vəkil deyir ki, bu institutun tətbiqində dövlət maraqlı olmalıdır.
"Girov qoyulan məbləğ dövlət büdcəsinə gedir, müəyyən müddət dövriyyədə olur. Büdcə siyasətinin, maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsində iştirak edir", - Aşurov deyib.
Aşurov hesab edir ki, girov qətimkan tədbirinin tətbiqi ilə bağlı Ədliyyə Nazirliyi, Ali Məhkəmə tərəfindən məhkəmələrə göstəriş verilərsə, bu qətimkan tədbiri tətbiq oluna bilər.
Vəkil Muxtar Mustafayev isə deyir ki, girovla bağlı vəkillər təşəbbüs göstərmirlər. O, bu institutun tətbiqi ilə bağlı qanunvericilikdə problemlər olduğu qənaətindədir.
Mustafayev girovun tətbiq olunmamasının əsas səbəbini ədalətli məhkəmə sisteminin olmaması və maarifləndirmənin aşağı olması ilə əlaqələndirir.
"Vəkillər həbslə bağlı məhkəmə qərarlarını mübahisələndirməlidirlər. Bizdə belə bir fikir formalaşıb ki, prokuror nə deyir, o da olmalıdır. Vəkillər əsassız qəbul edilən həbslə bağlı qərarları mübahisələndirməlidirlər, Avropa Məhkəməsinə müraciət etməlidirlər. Bununla bağlı Avropa Məhkəməsinin Azərbaycana qarşı qərarı olarsa, məhkəmələrin işinə müsbət təsir göstərəcək, normal təcrübə formalaşacaq", - Mustafayev deyib.
Vəkil Fuad Ağayev isə girovla bağlı müddəanın "ölü norma"ya çevrilməsini qanunvericilikdəki çatışmazlıq ilə əlaqələndirir.
Onun fikrincə, Cinayət-Prosessual Məcəllədə az hallarda girovun tətbiq edilməsi mümkündür. "Başqa dövlətlərdə olduğu kimi, Azərbaycanda da girovun tətbiq dairəsi genişləndirilməli və Cinayət-Prosessual Məcəlləyə dəyişikliklər edilməlidir. İqtisadi sahədə cinayətlər üzrə girov daha geniş tətbiq olunmalıdır", - Ağayev vurğulayıb.
Bakı Apelyasiya Məhkəməsinin hakimi Qayıl Məmmədov deyir ki, hakim fəaliyyəti dövründə girov qətimkan tədbirinin seçilməsi ilə bağlı hala rast gəlməyib.
Konstitusiya Məhkəməsinin vətəndaşların qəbulu və şikayətlər şöbəsinin müdiri Anar Cəfərov girov institutunun Azərbaycanda yeni olduğunu, hakimlərin bu qətimkan tədbirini tətbiq etməkdən çəkindiyini deyir.
Onun sözlərinə görə, girovun tətbiq mexanizmi yoxdur.
"Girov nağd pulla verilməli, ya da depozitlə ödənməlidir. Bu məsələ həll olunmamış qalır. Məsələni tənzimləyən norma, qaydalar qəbul edilməlidir. Girov qətimkan tədbirinin seçilməsi ilə bağlı məhkəmə təcrübəsi ümumiləşdirilməli və onun tətbiqi mexanizmi hazırlanmalıdır", - Cəfərov vurğulayıb.