Azərbaycan, Bakı, 24 noyabr/ Trend , müxbir İ.Xəlilova/ G20 sammitinin Vaşinqtonda keçirilən son görüşündə qəbul olunan maliyyə bazarları və dünya iqtisadiyyatı üzrə bəyannamə xarici bazarlarda likvidliklə bağlı problemlərin sərtliyini yumşalda bilər.
Dünya iqtisadiyyatının vəziyyətinin pisləşdiyi bir vaxtda G20ölkələri hazırkı çətin maliyyə şəraitində likvidliyin təminatı və yardım proqramlarına dəstək vasitəsilə bazar iqtisadiyyatı inkişaf edən ölkələrin maliyyə vəsaitlərinə çıxış əldə etməsinə yardım göstərmək haqqında razılığa gəliblər.
Hələ də yaxşı iqtisadi artım nümayiş etdirən digər bütün inkişaf etməkdə olan ölkələr kimi, Azərbaycan da qlobal inkişaf tempinin aşağı düşməsinin mənfi təsirini özündə hiss edir. Əsas təsir xarici bazarlarda likvidliklə bağlı problemlərin güclənməsi olub ki, bu da Azərbaycan Milli Bankını dünya maliyyə bazarlarının pis vəziyyətinə hazırlığın zəruriliyini bir daha nümayiş etdirərək, ciddi tədbirlərə əl atmağa məcbur edib. Dövlət orqanları maliyyə sektoruna yardım göstərmək məqsədi ilə məcburi rezervlər üzrə tələbləri sadələşdirərək və banklar tərəfindən kapitallaşmaya yönəldilən mənfəətlərin orta müddətli əsasda mənfəət vergisindən azad edilməsi (2009-cu il yanvarın 1-dən) üzrə vergi güzəştləri təqdim edərək pul-kredit vasitələrinə və fiskal siyasətə düzəlişlər ediblər ki, bu da nəticədə bazarın bu seqmentində stabilliyi və əlavə likvidliyi təmin edəcək.
AMB İdarə Heyətinin qərarı ilə təkrarmaliyyələşdirmə dərəcəsi 15 faizdən 10 faizədək, faiz dəhlizinin yuxarı həddi 19 faizdən 15 faizədək, aşağı həddi isə 5 faizdən 1 faizədək endirilib. Bank öhdəlikləri üzrə məcburi rezervləşdirmə normaları həm milli, həm də xarici valyutada 12 faizdən 9 faizdək, xarici öhdəliklər üzrə məcburi rezervləşdirmə normaları isə 5 faizdən 0-dək endirilib.
Rezervləşdirmə normalarının endirilməsi bank sektoruna 22 mln. manatlıq əlavə likvidlik gətirəcək ki, bu da bank aktivlərindən 20 faiz artıqdır. Hökumət bank sektoru likvidliyini təmin etmək üçün 2009-cu ilin dövlət büdcəsinə 50 mln. manat həcmində vəsait yatırıb.
Lakin banklar yenidən verilən kreditlər üzrə faiz dərəcəsini yüksək səviyyədə saxlamağı davam etdirirlər ki, bu da vəsaitlərin cəlb edilməsi üzrə xərclərin artımını kompensasiya etməyə imkan verir. Son ildə hüquqi şəxslər üçün milli valyutada bank kreditləri üzrə dərəcə 2008-ci il oktyabrın 1-i üçün illik 15,33 faizdən 16,10 faizdək artıb. Eyni zamanda, fiziki şəxslər üçün manat borclanması illik 19,98 faizdən 21,21 faizədək bahalaşıb. Ölkə bankları xarici valyutada ev təsərrüfatının borclanması üzrə dərəcələri 21,78 faizdən 21,5 faizədək endiriblər, bu halda 2008-ci il oktyabrın 1-i üçün hüquqi şəxslər üçün xarici valyuta ilə kreditlər il ərzində illik 14,64 faizdən 11,98 faizədək düşüb. Yekunda manatla kredit üzrə dərəcə artımı orta hesabla 1,19 faiz bəndi səviyyəsində, xarici valyutada ehtiyat dəyərinin azalması isə 2,45 faiz bəndi səviyyəsində qiymətləndirilib.
Əgər iqtisadiyyatın kreditləşdirilməsi zamanı ölkədə inflyasiyanın yüksək olması səbəbindən banklar itkilərə məruz qalırsa, depozit bazarında əhali əmanətlərinin real alıcılıq qabiliyyətinin düşməsi müşahidə olunur. Belə ki, bank depozitləri üzrə faiz dərəcələri hazırkı inflyasiyadan aşağıdır.
Manatda bank depozitləri üzrə oktyabrın 1-i üçün orta faiz dərəcəsi 12,3 faiz, inflyasiyanın səviyyəsi isə 21,5 faiz təşkil edir. Bununla belə bu disbalans artıq iki ildir ki, davam edir.
2007-ci ildən (enerjidaşıyıcılarının qiymətlərinin və digər tariflərin qaldırılmasından sonra) Azərbaycanda inflyasiyanın kəskin artım tempi müşahidə olunur, amma dünyəvi proseslər çərçivəsində, inflyasiyanın idxalının azalması səbəbindən ölkədə istehlakçı qiymətlərinin indeksinin artım tempi azalacaq.
Yaranmış vəziyyətə baxmayaraq, il ərzində depozit həcminin əhəmiyyətli dərəcədə azalmaması müsbət amildir, başqa sözlə, inflyasiya artımının depozitlərin gəlirliliyini üstələməsi banklardan əmanət axınına səbəb olmayıb. Əksinə, 2008-ci ilin yanvar-sentyabrı ərzində bank əmanətlərinin həcmi illik hesablamaya görə 38,5 faiz və 9 ay ərzində 26,2 faiz artmışdısa, ötən ilin analoji mərhəsində bu göstəricilər müvafiq olaraq 60,6 faiz və 36,2 faiz təşkil edib ki, bu da həcmin deyil, depozit bazasında artım tempinin azalmasından xəbər verir.
İnflaysiyanın depozit gəlirliliyini üstələdiyi bir vaxtda bank əmanətlərinin həcminin artımının səbəbi maliyyə bazarında sərbəst vəsaitlərin qoyulması üçün alternativ maliyyə alətlərinin çatışmaması ilə bağlıdır.
Düzdür, 2008-ci ilin sentyabrında Azərbaycan banklarında depozit bazasının 1,7 faiz azalması müşahidə edilib ki, bu, fiziki şəxslərin əmanətlərinin 1,5 faiz (yanvar-sentyabr ərzində +26,3 faiz) artımı və hüquqi şəxslərin depozitlərinin həcminin 4,3 faiz (+26,2) azalması fonunda baş verib. Eyni zamanda, banklar kredit sövdələşmələrilə bağlı təklifləri xeyli azaldıblar və sentyabrda bankların kreditləşmə əməliyyatlarının artımı cəmi 2,3 faiz təşkil edib. Bir il əvvəl bu göstərici 5,5 faiz idi.
Kreditləşmənin həcminin azalması həm də bankların daha mühafizəkar iş üsuluna keçmələrilə bağlıdır.
Bununla yanaşı, bankların milli valyutada vəsait cəlbetmə tarifləri hüquqi şəxslər üçün keçən ilin oktyabr ayının əvvəllərində 9,28 faizdən - 2008-ci ildə 10,93 faiz, fiziki şəxslər üçün isə 12,39 faizdən - illik 12,87 faizədək artıb. Eyni zamanda, əcnəbi valyutada depozitlər üzrə tariflər fiziki şəxslər üçün son ildə 12,82 faizdən 12,53 faizədək azalıbsa, hüquqi şəxslər üçün eyni mərhələ üzrə bu göstəricilər 9,47 faizdən 5,13 faizədək aşağı düşüb. Banklar gələcək il üçün büdcələrinin formalaşması prosesində tarif siyasətlərində dəyişikliklər etməyi planlaşdırırlar. Banklar öz risklərini yenidən qiymətləndirmək və ortamüddətli perspektivdə inkişaf strategiyalarına yenidən baxmaq məcburiyyətindədirlər, çünki iqtisadi enməyə keçməkdə olan dünya maliyyə böhranı gələcəkdə maliyyə böhranının yeni dalğasını yaradacaq. Bu səbəbdən - mürəkkəb bazar şərtlərindən asılı olaraq, Azərbaycan banklarının gəlirlərinin və biznesin artım tempinin sürəti qonşu ölkələrin bank sistemlərində olduğu kimi azala bilər.
Hələlik, AMB-nin məlumatına görə, 2008-ci ilin sentyabrında gəlirlə işləyən bankların sayı 36-dan 38-dək artıb, amma ötən ilin sentyabrı ilə müqayisədə onların sayı dəyişməz qalıb. Bank sisteminin ümumi gəliri 2007-ci ilin oktyabrına nisbətdə 62,8 faiz artaraq, 179,62 mln. manat olub. Sentyabrda gəlirli bankların sayı artıb, lakin gəlirlərin ümumi həcmi 9,2 faiz artıb.
Zərərlə işləyən bankların sayı avqustla müqayisədə iki, ilin əvvəli ilə müqayisədə üç bank azalıb. Nəticədə 7 bankın itkiləri 12,33 mln. manat təşkil edib ki, bu da ilin əvvəli ilə müqayisədə 2 dəfə çoxdur.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə unvanı - [email protected]