Azərbaycan, Bakı, 4 oktyabr /Trend, müxbir Т.Konyayeva/
Rəsmi Tehranın ölkədə istehsal olunan benzinin ixracına başlamaq haqqında bəyanatına baxmayaraq, ekspertlər belə hesab edirlər ki, İran hələ də bunun üçün kifayət qədər gücə malik deyil.
"İranın hələ də benzin və digər neft məhsullarının istehsalında ciddi problemləri var, - bu barədə Trend-ə telefonla Moskvadan İctimai və Siyasi Tədqiqatlar Mərkəzinin direktoru Vladimir Yevseyev deyib. - Mən inanmıram ki, İran bu vaxta qədər problemi həll etmiş olsun. Yenilərini inşa etmək və mövcud zavodları bərpa etmək üçün bir neçə il lazımdır".
İran yerli neft emalı zavodlarında benzinin birinci növünün ixracını bəyan edib. Bu barədə SHANA agentliyi İran Milli Neft Şirkətinin beynəlxalq məsələlər üzrə departamentinin direktoru Əli Əsgər Arşiyə istinadən xəbər verib.
Onun sözlərinə görə, benzin istehsalının həcmi İrana bu sahədə özünə kifayət edəcək səviyyəyə qalxmağa imkan verib. Tezliklə yeni ixracatın həyata keçirilməsi başlayacaq. Bununla yanaşı, Arşi ixrac üçün göndərilən neft məhsullarının keyfiyyətini dəqiqləşdirməyib.
Yevseyevin sözlərinə görə, problemin digər tərəfi ondan ibarətdir ki, İranda benzin ucuzlaşdığına görə (ölkədə benzinin dəyəri 10 faiz təşkil edir) qonşu ölkələr, xüsusilə də Türkiyəyə qaçaqmalçılıqla aparılır.
"Qaçaqmalçılığın sayı azalmayana qədər İranın neft məhsulları ilə təminatı məsələsində özünə kifayət edəcək səviyyədən danışmaq olmaz", - o deyib.
"Görünür ki, benzinin ixracına başlamaq haqqında bəyanat İran tərəfindən növbəti PR aksiyadır", - Yevseyev hesab edir.
Bununla yanaşı, İranın özünəkifayət haqqında bütün bəyanatları, Yevseyevin fikrincə, uydurmadır.
Professor Rza Təqizadə də İranın ixrac üçün benzin istehsalına lazım olan gücü artıra bildiyinə inanmır.
"Yanacağın ucuz qiymətinə görə əvvəlki kimi qaçaqmalçılıqla xaricə göndərilməsinə baxmayaraq, İran heç vaxt qanuni benzin ixracatçısı olmayıb, - bu barədə Trend-ə elektron poçtla Ekspert Şurasının üzvü Təqizadə deyib. - Benzin istehsalını indiki həcmdən 40%-ə qədər artırmaq üçün İrana neft emalı zavodlarına investisiyalar üçün milyard dollarlar lazımdır".
İrana yeni neft emalı zavodlarının inşası və müvafiq olaraq neft məhsulları istehsalını artırmaq üçün 46,5 milyard dollar həcmində investisiya lazımdır.
İndiyədək İran dördüncü inkişaf proqramı çərçivəsində bu sahəyə cəmi 8,2 milyard dollar sərmayə qoyub. Mövcud istehsalın saxlanması və genişləndirilməsi üçün 6,3 milyard dollar lazımdır ki, bu gün yalnız 2,1 milyard dollar sərmayə qoyulub.
Bu gün İran NEZ sutkada 44,7 milyon litr benzin istehsal edir. Bunlar Bəndər-Abbas (ölkədə istehsal olunan benzinin cəmi 21 faizi), Abadan (20,2 faiz), İsfahan (18,2 faiz), Tehran NEZ (15 faiz), Əraq (10,4 faiz), Təbriz (6,2 faiz), Şiraz (3,8 faiz), Lavan (2,4 faiz) və Kirmanşahdakı (1,7 faiz) NEZ-lərdir.
Bir az əvvəl, iyulda İranın neft naziri Seyid Məsud Mirkazımi bəyan edib ki, İran 2010-cu ilin sonunadək bir neçə neft emalı zavodunu (NEZ) işə salmağı planlaşdırır və iki-üç il ərzində ölkə regionda və dünyada ən iri benzin ixracatçısı olacaq. Sentyabrın əvvəllərində Mirkazımi bildirib ki, İran NEZ-ləri benzin istehsalı həcmlərini sutkada 66,5 milyon litrədək artırıblar ki, bu da ölkənin bu yanacaq növünə olan tələbatını ödəyir.
Təqizadənin sözlərinə görə, köhnə zavodlar öz istehsal güclərinin ən son həddində işləyirlər.
Neft-kimya zavodları və fabriklərinin profilini dəyişərək onlarda avtomobillər üçün yanacaq istehsal etmək kifayət deyil. O bildirib ki, bu, çox baha başa gələn prosesdir.
"Bu şəkildə istehsal olunan yanacaq idxal olunan benzindən baha olacaq, - o deyib. - Bununla yanaşı, onun keyfiyyəti NEZ-də istehsal olunan yanacaqdan fərqlənəcək, istifadə zamanı isə avtomobillərə ziyan vura bilər ".
Əgər İranda yanacağa olan gündəlik tələbatın həcmi əvvəlki səviyyədə saxlanarsa, ölkə yenə də 22-dən 25 milyon littrədək benzin idxal etməli olacaq. Təqizadə belə hesab edir.
Hazırda İranda benzinə sutka ərzində tələbat orta hesabla 65 milyon litrə yaxın təşkil edir. Yerli müəssisələrin sutkada 44 milyon litrdən artıq benzin istehsal etdiklərini nəzərə almaqla, İran sutka ərzində xaricdən (əsasən Avropa ölkələrindən) 21 milyon litrə yaxın benzin idxal etməyə məcburdur. İran dünyada beşinci ən iri xam neft ixracatçısı olsa da, o hələ də benzinin 40 faizini idxal etməyə məcburdur. Bu məhsul ölkədə idxal olunan malların siyahısına başçılıq edir.
Lakin İranın rəsmi şəxslərinin bəyanatlarına görə, son aylar NEZ-lərdə görülən işlər nəticəsində benzin istehsalı sutkada 66 milyon litrdən çox artıb.
"Ölkədə istehsal olunan benzin həcmlərinin balanslaşdırılmasının yeganə üsulu ona olan gündəlik tələbatı 40 faizədək azaltmaqdır, - o deyib. - Qiymətlərin artması və yanacaq üzrə subsidiyalardan imtina İran hökuməti ilə pis oyun oynaya bilər".
İyunun 9-da BMT Təhlükəsizlik Şurası ABŞ-ın təklif etdiyi İrana qarşı yeni beynəlxalq sanksiyaların tətbiqi haqqında qətnamə qəbul edib. Daha sonra ABŞ administrasiyası İslam Respublikasına münasibətdə birtərəfli əlavə sanksiyalar tətbiq edib; iyulun 26-da isə Aİ-nin xarici işlər nazirləri İran əleyhinə birtərəfli sanksiyalar paketini təsdiqləyiblər ki, onların arasında benzin ixracının azaldılması barədə qərar da var.
Fransanın "Total" neft-qaz qrupu ABŞ-ın bu ölkəyə qarşı birtərəfli sanksiyalar tətbiq etməsindən sonra İrana neft məhsullarının, eləcə də benzinin satışını dayandıran sonuncu qərb şirkəti olub. Bundan əvvəl İrana benzin satışını İngiltərə-Hollandiya "Royal Dutch Shell PLC" konserni, "British Petroleum", Hollandiya-İsveçrə "Vitol Holding BV" və "Trafigura Beheer BV" treyderləri, İsveçrənin "Glencore International AG" xammal treyderi, eləcə də Rusiyanın "LUKoyl", Malayziyanın "Petroliam Nasional Bhd" (Petronas) dövlət şirkəti və Hindistanın "Reliance Industries" şirkəti dayandırıb.