Azərbaycan, Bakı, 08 fevral/ Trend , müxbir K.Ramazanova/ NATO Parlament Assambleyasının prezidenti Joze Lellonun Trend Agentliyinə müsahibəsi
- Gürcüstandakı prezident seçkilərinin yekunlarına necə qiymət verirsiniz? Bu seçkilər və Mixail Saakaşvilinin qələbəsi Gürcüstandakı ictimai-siyasi vəziyyətin stabilləşməsinə nə dərəcədə yardım edəcək?
--Beynəlxalq müşahidəçilərin əksəriyyəti, 2008-ci ildə Gürcüstanda növbədənkənar seçkilərin ümumilikdə demokratik seçkilərin universal prinspilərinə uyğun olduğu, seçkilərin nəticələsinin isə, gürcü xalqının xeyirxah iradəsi olduğu ilə razılaşıblar. Bu, Gürcüstanda demokratiyanın inkişafı üçün irəli atılan vacib addımdır. Lakin ölkə liderinin götürülən öhdəlikləri yerinə yetirməsi, parlament seçkiləri ərəfəsində beynəlxalq müşahidəçilər tərəfindən aşkar edilən bütün çatışmazlıqları və nöqsanları dərindən öyrənməsi vacibdir. Prezident Saakaşvilinin dövründə Gürcüstan iqtisadi və siyasi islahatların keçirilməsi sahəsində böyük uğurlara nail olub. Faktiki olaraq, qısa müddətdə Gürcüstan iqtisadiyyatı sürətli templərlə inkişaf etməyə başlayıb. Lakin bu halda da çoxlu çatışmazlıqlar var və Gürcüstanın azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi üçün şərait yaratması vacibdir. Əlbəttə, Gürcüstan, bəzi fövqəladə şəkildə çətin daxili siyasi problemlər qarşısındadır. NATO-nun Parlament Assambleyası Cənubi Osetiya və Abxaziyadakı dondurulmuş münaqişələrin həllinin ləngidilməsi ilə bağlı dəfələrlə öz narahatlığını ifadə edib. Lakin biz Tbilisinin bu münaqişələri dinc danışıqlar yolu ilə həll etmək niyyətini alqışlayırıq. Biz Assambleyaya üzv ölkələrin hökumət və parlament üzvlərini tərəflərə qarşılıqlı məqbul olacaq həllərin tapılmasında yardım etməyə inandırmağa yardım edəcəyik.
- Bu gün enerji təhlükəsizliyi məsələsi Avropa və Xəzər dənizi regionu arasında dialoqun əsas hissəsini təşkil edir. Bu sahədə əməkdaşlığı nə dərəcədə uğurlu saymaq olar və siz Avropa və Xəzər regionu, o cümlədən Azərbaycan arasında neft-qaz sahəsində qarşılıqlı əlaqələrin gələcəyini necə görürsünüz?
-- Xəzər regionu enerji təhlükəsizliyi və müxtəlif tədarük məsələləri ilə bağlı, sözsüz ki, daha vacib geosiyası rol oynamağa başlayır. Enerji təhlükəsizliyi Avropa və Xəzər dənizi regionu ölkələri arasında dialoqun ayrılmaz hissəsi olub. Son onilliklərdə Avropa və ABŞ-ın regionda maraqları nəzərə çarpacaq dərəcədə artıb; enerji xammalının birbaşa alınması yollarının təhlükəsizliyi Alyansa üzv dövlətlərin narahatlıq predmeti olub. Avropa İttifaqı öz enerji mənbələrinin diversifikasiyasına can atdığına görə, Xəzər regionu ölkələri, xüsusilə də Azərbaycanla qarşılıqlı əlaqələrin genişləndirilməsinə ehtiyac var. Azərbaycan və Avropa İttifaqı, həmçinin, Birləşmiş Ştatlar arasında imzalanan Anlaşma Memorandumları bu istiqamətdə əhəmiyyətli addımlardır. Sənədlərdə Azərbaycanın enerji sahəsində vacib rolu qeyd olunur. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin və Cənubi Qafqaz qaz kəmərinin fəaliyyətə başlaması regiondan Avropaya böyük həcmdə təbii ehtiyatların nəqlini təmin edəcək. Lakin gələcəkdə enerji sektorunda əməkdaşlıq Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyadakı stabillik və təhlükəsizlikdən asılı olacaq və buna regional münaqişələrin həlli, region ölkələrində hüquq normalarının və siyasi-iqtisadi islahatların gücləndirilməsi yolu ilə nail olmaq olar.
--Tehran beynəlxaql ictimaiyyəti, xüsusən də MAQATE-ni İranın nüvə dosyesini bağlamağa çağırır. Belə ki, "İranın nüvə proqramının istisna olaraq dinc məqsədli olması sübut edilib." Sizin fikrinizə görə, İranla həll edilməmiş məsələlər qalıbmı və BMT Təhlükəsizlik Şurasının İran məsələsi üzrə üçüncü Qətnamənin qəbul etməsinə ehtiyac varmı?
--- Mən ABŞ-ın Milli Kəşfiyyat Qiymətləndirilməsi Təşkilatının məruzəsinə müraciət etməyi təklif edirəm. Orada İranın 2003-cü ildə beynəlxalq təzyiq nəticəsində nüvə silahı hazırlanması proqramından imtina etdiyi deyilir. Bundan əlavə, sənəddə, İranın nüvə silahının inkişaf etdirilməsi məsələsini açıq saxladığı bildirilir. Milli Kəşfiyyat Qiymətləndirilməsinin digər məlumatlarına görə, İranın nüvə məqsədləri haqqında, hələ ki, həll edilməyən məsələlər qalmaqda davam edir. Regionda nüvə potensialının sürətli artımı fövqəladə dərəcədə təhlükəlidir və İranın, nüvə silahının yayılmaması haqqında Müqavilənin üzvü kimi, öhdəliklərini pozmayacağına zəmanət almaq üçün, İrana olan beynəlxalq təzyiq qalmalıdır.
- Kosovo nizamlanması problemi dünya ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. Sizin fikrinizcə, beynəxalq vasitəçilərin öz səylərinin nəticə vermədiyi haqqında bəyanatlarını nəzərə alaraq, gələcəkdə hansı tədbirlər görüləcək? Fikrinizcə, yaranan vəziyyətdən çıxış necədir?
- NATO-nun Parlament Assambleyası Kosovo probleminin regionda təhlükəsizliyin təxirəsalınmaz problem olduğunu və Kosovonun statusunun müəyyənləşdirilməsi üzrə danışıqların yekununun Balkanlarda təhlükəsizliyə təsir edəcəyini qəbul edir. Bizim üzvlərin arasında bu nəticənin hamı tərəfindən qəbul ediləcək kompromis qərar olması haqqında razılıq var. Buna baxmayaraq, biz beynəlxalq vasitəçilərin tərəflər arasında razılıq əldə edilməsi işində qarşılaşdıqları çətinlikləri anlayırıq.
Lakin NATO-nun Parlament Assambleyası danışıqların beynəlxalq formatını inadla dəstəkləyir. Bu kontekstdə BMT Təhlükəsizlik Şurasının yeni qərarı yekun razılığı müəyyən etmək üçün yaxşı vasitə ola bilərdi. Buna baxmyaraq biz, Rusiyanın Priştina və Belqradın özlərinin əldə etməyəcəyi bütün qərarlara veto qoyacaqları bəyanatı haqqında bilirik. Əlavə edim ki, bizim Assambleyanın bəzi üzvləri, həllin axtarışının vacibliyini qeyd edirlər. Belə ki, onlar indiki status-kvonu etibarsız sayırlar və gələcək ləngimələrin regiondakı təhlükəsizliyə mənfi təsir göstərə biləcəyini təkid edirlər.
Alyans Balkanlardakı stabilləşmədə fəal rol oynayıb və aydındır ki, regionun Şimali Atlantika məkanına tam inteqrasiyası üçün çox şey edilməlidir. Buna görə, NATO-nun Parlament Assambleyası digər beynəlxalq təsisatlarla birgə Kosovoya, hətta onun statusu müəyyən edildikdən sonra da, kömək etməkdə davam edəcək.
- Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli yollarını necə görürsünüz? ATƏT çərçivəsində danışıqların indiyədək uğurla nəticələnmədiyini nəzərə alaraq, NATO-nun Dağlıq Qarabağ probleminin tezliklə həllində yardımı necə ola bilər?
-- Dağlıq Qarabağ probleminin həlli, Cənubi Qafqazda olan digər ərazi münaqişələri kimi, regionun təhlükəsizlik, stabillik və iqtisadi artımı üçün həyati vacibdir. Alyans dəfələrlə Cənubi Qafqaz ölkələrinin müstəqillik, suverenlik və ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyni ifadə edib. Lakin qeyd etməliyəm ki, regional münaqişələrin həlli mandatı ATƏT və BMT kimi digər beynəlxalq təşkilatların üzərindədir. NATO həll edilməmiş münaqişələrin dinc yolla həllini dəstəkləyir, lakin onların həll yollarının tapılmasında birşbaşa rol oynamağa can atmır. NATO PA Cənubi Qafqazdakı həll edilməmiş problemləri, xüsusən də Dağlıq Qarabağ problemini gündəlikdə saxlayır və maraqlı tərəflər üçün fikir mübadiləsi arenası rolunda çıxış etməyə davam etmək niyyətindədir. Bundan əlavə biz, etibar və konsesus əldə etməyə yardımçı olmaq üçün işləməyə davam edəcəyik. Biz regionda hərbi büdcələrin artmasının və münaqişənin hərbi yolla həllinin əleyhinəyik. Bu yalnız qeyri-stabilliyin davam etməsinə gətirə bilər.
-- NATO-nun 2008- ci ildə Cənubi Qafqazda, xüsusən də Azərbaycanda prioritetləri nə olacaq? NATO bu regionla əlaqələrin gələcəkdə genişləndirilməsində nə dərəcədə maraqlıdır?
-- NATO və NATO PA demokratik keçid və regional təhlükəsizliyi irəli çəkərək, həmçinin, NATO-nun regionda əməkdaşlıq proqramını artıraraq, bizim regiondakı məqsədlərimizə dəstək olaraq, Cənubi Qafqaz dövlətləri liderləri ilə yüksək səviyyəli iş əlaqələri saxlayacaq.
NATO-nun Azərbaycanla əlaqələri İPAP fərdi tərəfdaşlıq proqramı, təhlükəsizlik və müdafiə sektorlarında islahatlar, həmçinin, NATO əməliyyatlarında iştirak çərçivəsində davam edəcək.
NATO PA Azərabycan parlamenti ilə əməkdaşlıqla Bakıda, Alyansın maraqları və Qafqaz -Mərkəzi Asiya regionunda spesifik məsələlərə aid problemlərə toxunacaq "Rose-Roth" seminarını keçirmək niyyətindədir.