Azərbaycan, Bakı, 11 noyabr/ Trend , müxbir S.Əliyev/ Avropanın vahid siyasi və ticari-iqtisadi məkanda birləşməsi bu gün heç bir şübhə yaratmır - vahid siyasət və valyuta, ümumi sərhədlər. Lakin bugünkü iqtisadi həyatımızın ən kəskin məsələlərindən biri olan enerji məsələsi əvvəlki kimi, yenə də Avropa ölkələrinin birliyinə mane olur.
Əslində, Avropa İttifaqı bu məsələdə iki kateqoriyaya - "köhnə Avropa" və "yeni Avropa"ya bölünür. "Köhnə" Avropa şərq qonşusu Rusiya ilə enerji ehtiyatlarının tədarükü məsələlərində həmişə asanlıqla razılığa gəlib. Bu, "köhnə" Avropa ölkələrinin əhəmiyyətli mövqeyi, beynəlxalq təşkilatlara daha böyük təsir göstərmək gücünə malik olması, Rusiya ilə ciddi ticari-iqtisadi əlaqələrin olması və qarşılıqlı sərmayə yatırımı ilə izah olunur. Bundan əlavə, "köhnə" Avropa bu gün diversiyalaşdırılmış enerji ehtiyatları tədarükünə malikdir (o cümlədən regionun şimal hissəsindən). Bu, həmin Rusiya ilə böyük miqdarda təmas nöqtələrinin olmasının nəticəsidir ki, Avropa ölkələrinə enerji ehtiyatlarının tədarükü üzrə danışıqlar zamanı və daha sərfəli şərtlərə nail olmaq üçün mahir siyasət aparmağa imkan verir.
"Yeni" Avropa yaranan vəziyyətdən çıxış yolunu vahid enerji siyasətinin qəbulu və onun reallaşdırılmasında görür. Bu, adıçəkilən ölkələrin fikrincə, Avropa İttifaqı ölkələrinin enerji siyasətini vahid şəklə salmağa və onların enerji təhlükəsizliyini yüksəltməyə imkan verəcək. Daha sadə desək, Avropa İttifaqının vahid enerji siyasətinin qəbul edilməsi, iri Avropa ölkələrini enerji ehtiyatlarının tədarükü üzrə danışıqlar zamanı Aİ-nin Şərqi Avropadan olan iştirakçıları tərəfindən çıxış etməyə məcbur edəcək. Bununla belə, bu proses təkcə Rusiyadan enerji ehtiyatları tədarükünə deyil, həm də Xəzər dənizi regionu da daxil olmaqla, yeni potensial enerji ehtiyatları tədarükçülərinə toxunacaq.
Bu gün Avropa siyasətinin başlıca məsələlərindən biri enerji təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Bu məsələdə Avropanın əsas tərəfdarı kimi ABŞ çıxış edir. Lakin ekspertlər qeyd edirlər ki, Avropa və ABŞ enerji layihələri, xüsusilə də, "Nabukko" qaz kəməri layihəsinin reallaşdırılmasına yönəldilmiş birgə səylərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmalıdır.
Aİ-nin enerji təhlükəsizliyi siyasətinin enerji mənbələri və onların nəqli marşrutlarının diversifikasiyasını nəzərdə tutmasına baxmayaraq, bu gün Rusiyadan qaz və neft tədarükü üçün boru kəməri layihələri reallaşdırılır və ya müzakirələr mərhələsindədir. Onlardan "Cənub axını", Burqas-Aleksandrupolis neft kəməri və başqalarını qeyd etmək olar. Bütün bunlar göstərir ki, "yeni" Avropa ölkələri əvvəlki kimi, enenrji ehtiyatlarının əsas tədarük mənbəsi kimi Rusiyanı görür, xüsusilə də, o, öz layihələrini güclü şəkildə lobbiləşdirir, tədarüklərə zəmanət verir və onların maliyyələşdirilməsində iştirak entməyə hazırdır. "Qaz OPEK"i adlandırılan yeni birliyin yaradılması və enenrji ehtiyatlarının Xəzər regionu ölkələrindən alınması təklifi yolu ilə alternativ enerji ehtiyatları tədarükçülərinin (xüsusilə də, Avropaya qaz tədarükü) ortaya çıxmasının qarşısının alınması məsələsində də böyük siyasət aparılır. Dünyada baş verən bu proseslər fonunda "Nabukko" qaz kəməri layihəsinin reallaşdırılmasında Avropanın mövqeyi məlum deyil. Hazırda alternativ qaz tədarükü marşrutlarının yaradılması üçün bu layihənin reallaşdırılmasının sürətləndirilməsinə zərurət var. Tikilən və ya hazır infrastrukturun mövcudluğu tədarükçülər tərəfindən ona marağı əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bundan əlavə, bu layihənin reallaşdırılması ilə bağlı gecikmələr, onun bahalaşmasına gətirib çıxarır ("Nabukko" artıq təqribən 7 mlrd. dollardan 12,4 mlrd. dollaradək bahalaşıb).
Layihənin reallaşdırılmasına başlamaq potensial qəz tədarükçüləri ilə danışıqlarda Avropanın mövqeyini gücləndirəcək.
Bu gün Avropa enerji təhlükəsizliyini təmin etmək və qaz tədarükünü diversifikasiya etmək üçün mümkün yeni mənbələri müzakirə edir. Bu prosesdə Xəzər regionuna böyük əhəmiyyət verilir. Xəzər qazının (Əsasən Azərbaycan və Türmənistan qazı) Rusiya və İran ərazilərindən keçməyən yeganə nəql marşrutu TransQafqaz enerji-nəqli dəhlizidir. Bu dəhlizin daha bir üstünlüyü neft və qazın nəqli üçün müasir infrastrukturun - nəql məsələsində onların cəlbediciliyini artıran əhəmiyyətli nəql gücünə malik Bakı-Tibilsi-Ceyhan boru kəməri və Cənubi Qafqaz qaz kəmərinin mövcud olmasıdır.
"Cənub axını" layihəsi Rusiya qazının Qara dənizin dibi ilə Cənubi və Mərkəzi Avropaya tədarükünü nəzərdə tutur. Qaz kəmərinin cənub-qərb qolunun Yunanıstan vasitəsilə çəkilməsi planlaşdırılır, boru kəməri oradan İnonika dənizindən keçməklə İtaliyaya uzanacaq. Qaz kəmərinin planlaşdırılan nəql gücü ildə 30 mlrd. kubmetrdir, tədarükə 2013-də başlanması planlaşdırılır.
"Nabukko" - Rusiyadan yan keçməklə Mərkəzi Asiyadan Avropa İttifaqı ölkələrinə, ilk əvvəl Avstriya və Almaniyaya çəkiləcək 3,3 min kilometr uzunluğunda layihələndirilən magistral qaz kəməridir. Onun layihə gücü ildə 26-32 mlrd. kubmetr qazdır. Tikinti işlərinin 2013-cü ilədək yekunlaşdırılması planlaşdırılır.
Qaz kəmərinin tikintisi üzrə konsorsiumda bu şirkətlər iştirak edir: OMV Gas GmbH (Avstriya), Botas (Türkiyə ), Bulgargaz (Bolqarıstan) , S.N.T.G.N. Transgaz S.A. (Rumıniya), MOL Natural Gas Transmission Company Ltd. (Macarıstan), RWE (Almaniya).
İlk əvvəl 2004-cu ildə təqdim olunan "Nabukko" boru kəməri layihəsi qazın İran və Fars körfəzindəki yataqlardan tədarükünü nəzərdə tuturdu. 2006-cı ildə İranın nüvə proqramı ətrafında yaranan münaqişə ilə əlaqədar layihənin dəyişdirilməsi və qazın Türkmənistan, Özbəkistan və Azərbaycandan tədarük olunması barədə qərar qəbul olunub.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı - [email protected]