Azərbaycan, Bakı, 8 iyul /Trend, müxbir T.Konyayeva/
İran təyyarələrinin Avropanın hava məkanında uçuşuna qadağa qoyulmasına təhlükəsizliklə bağlı problemlər səbəb olub, lakin bu qərar siyasi baxımdan gizli məna da daşıya bilər. Ekspertlər belə hesab edirlər.
"Avropa İttifaqının bir sıra İran təyyarələrinin Avropanın hava məkanından istifadəsinə qadağa qoyulması barədə qərarı təhlükəsizlik baxımından özünü doğrulda bilər", - ABŞ-ın Şimal-Şərq Universitetinin professoru Kamran Dadxah elektron poçtla Trend-ə bildirib. - "Eyni zamanda, qərarın BMT Təhlükəsizlik Şurasının, eləcə də ABŞ və onun müttəfiqlərinin tətbiq etdiyi sanksiyalar dalğasında qəbul edilməsi düşünməyə əsas verir ki, bu, həqiqətən də ən azı qismən siyasi qərardır".
Həftənin əvvəlində Aviasiya təhlükəsizliyi üzrə Avropa Komitəsi İranın "Iran Air" aviaşirkətinə məxsus avialaynerlərin üçdə ikisinə Aİ-nin hava məkanında uçuşlar etməyi qadağan edib.
"Iran Air" təyyarələrinin bir hissəsi Aİ-nin aviasiya hakimiyyətləri tərəfindən hələ bu ilin martında etibarsız təyyarələrin "qara siyahısına" salınmışdı. Hazırkı qadağa aviaşirkətin Airbus-320, Boeing-727 və Boeing-727 təyyarələrinin hamısına şamil edilib.
Dadxahın sözlərinə görə, bu qərarın kökündə ABŞ girovları ilə böhrandan sonra İrana Amerikanın yeni təyyarələrinin və onların ehtiyat hissələrinin satılmasına qoyulan embarqo durur.
İranla ABŞ arasında diplomatik böhran 1979-cu il noyabrın 4-də bir qrup tələbənin - İran İslam İnqilabının fəal tərəfdarlarının Tehrandakı ABŞ səfirliyini ələ keçirməsindən sonra başlayıb. Diplomatlar, onların ailələri və səfirliyin personalı girov götürülmüşdülər, 53 amerikalı 444 gün - 1981-ci il yanvarın 21-dək İranda girov saxlanılmışdı.
İslam İnqilabına qədər İranın kommersiya hava donanması ABŞ-da istehsal olunan "Boeing" və Fransanın "Airbus" laynerlərindən ibarət idi.
"İrana qoyulan embarqo İranın kommersiya təyyarələri parkının köhnəlməsinə gətirib çıxarıb; ehtiyat hissələrinin çatışmaması üzündən onlar lazımi şəkildə xidmət göstərə bilmirlər; İran köhnə Amerika təyayrələrini digər ölkələrdən, eləcə də Rusiyadan "Tupolev" markalı sovet dövrünün etibarsız təyyarələrini almağa məcburdur", - o deyib. - "Nəticədə İranın aviareysləri etibarsız imic qazanıb və İran aviaqəzaların səviyyəsinə görə dünyada ilk yerlərdən birini tutur".
İran siyasəti üzrə avropalı ekspert Ruzbeh Parsinin fikrincə, qadağa yalnız sanksiya və ya siyasi motivlərlə dolayısı ilə əlaqədardır, çünki təhlükəsizliklə bağlı problemlər həqiqətən mövcuddur.
"İran təyyarələri dağılır və köhnəlik təhlükəsizlik məsələlərində ciddi arqumentdir", - Parisdəki Aİ Təhlükəsizlik Araşdırmaları İnstitutunun analitiki Parsi telefonla Trend-ə bildirib. - "Təyyarələrin köhnəlməsinin qadağanı zəruri edən səviyyəyə çatıb-çatmaması başqa məsələdir. Mənim bununla bağlı ideyam yoxdur, çünki bunun üçün texniki analiz lazımdır".
Amerikalı ekspert Pol Salivan güman edir ki, bu qərarın arxasında çox güman ki, siyasi motivlər durur, lakin həqiqətən İran təyyarələrinin xidmət göstərmələri çox da yaxşı deyil.
"Bu yaxınlardakı sanksiyalar vəziyyəti gərginləşdirə bilər", - ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Universitetinin professoru Salivan elektron poçtla Trend-ə bildirib. - "Məsələn, Liviya ilə baş verdiyi kimi, BMT-nin ona qarşı daha sərt sanksiyalarının nəticələri aviasiya ilə bağlı ciddi problemlərə çevrildi".
Dadxahın sözlərinə görə, İran təyyarələrinin uçuşuna qadağa ümumilikdə İrana beynəlxalq sərnişin axınlarını azaldır, çünki iranlıların əksəriyyəti xarici aviaşirkətlərin xidmətlərindən istifadə etməli və daha baha qiymətlərə biletlər almalı olurlar.
"İranın aviasiya sənayesi pis vəziyyətdədir, - o deyib. - Həmin qərar yerinə yetriləcəyi halda bu vəziyyəti daha da dərinləşdirəcək".
Parsi hesab edir ki, qoyulan embarqo nəticəsində vəziyyət iki istiqamətdə inkişaf edə bilər: Avropa aviaşirkətlərinin uçuşlarının sayı artacaq və ya əksinə, İrana və əks istiqamətə uçuşların həyata keçirilməsi imkanları onlar üçün məhdudlaşacaq.
"Nəticədə hər iki istiqamətdə sərnişin axını azala bilər, - o deyib. - Və mənim üçün aydın deyil ki, bundan kim udur".
Beləliklə, Parsi güman edir ki, bu, İranı daha da təcrid edə bilər, lakin daha böyük ehtimallara görə, Avropa aviaşirkətlərinin marağı olarsa, onlar "Iran Air"in məhdudlaşdırılmış imkanlarını kompensasiya edəcəklər.
"Lakin bu həm siyasi, həm də iqtisadi qərar olacaq, çünki onlar [Avropa aviaşirkətləri] İranla kommersiya əlaqələrinə münasibətdə Avropa və Amerika sanksiyalarının nəticəsi olan yeni məhdudiyyətlərdən çəkinməlidirlər", - o deyib.
Təyayrə yanacağının qiymətlərinə gəldikdə isə, bütün ekspertlər embarqonun onun qiymətinə təsir etməyəcəyi qənaətindədirlər.
"Mən şübhə edirəm ki, qadağa təyyarə yanacağının qiymətlərinə əsaslı şəkildə təsir etsin, - Dadxah bildirib. - Əvvəla, beynəlxalq aviauçuşlarda İran aviaşirkətlərinin payı çox azdır, ikincisi isə çoxlu sayda iranlı sərnişin digər beynəlxalq aviaşirkətlərdən istifadə etməyə başlaya bilər".
Parsi "Iran Air" və ya İranın digər aviaşirkətlərinin dünya aviasiya iqtisadiyyatına böyük töhfə verməsinə şübhə edir. "Buna görə də onların bazardan təcrid olunması aviasiya yanacağının qiymətlərinə hansısa şəkildə təsir etməyəcək", - o deyib.
Salivan hesab edir ki, İranın təyyarə yanacağına tələbatı dünya miqyasında o qədər cüzidir ki, İran hətta dünya qiymətləri "ekranında ən xirda ləkə belə ola bilməz".
Materialın hazırlanmasında Y.Ostapenko iştirak edib.