Azərbaycan, Bakı, 22 noyabr /Trend, müxbir T.Konyayeva/
İran ilə "altılıq" (BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü - Böyük Britaniya, Çin, RF, ABŞ, Fransa və Almaniya) arasında dekabra təyin olunmuş yeni danışıqlar üzrə razılığın əldə olunması hər iki tərəfin marağındadır. Bu barədə Henri Stimson adına (ABŞ) Araşdırma Mərkəzinin həmtəsisiçisi Barri Bleçmen bildirib.
"Altılıqla" təmsil olunan beynəlxalq birlik İranın nüvə proqramının nüvə silahının istehsalına yönəlmədiyinə əmin olmaq istərdi, - ABŞ Müdafiə və Daxili İşlər nazirliklərinin keçmiş əməkdaşı Bleçmen elektron poçtla Trend-ə bildirib. - İran özünün getdikcə artan beynəlxalq təcridinə və ona sanksiyalarla dəyən ziyana son qoymaq istərdi".
İran nüvə proqramına dair danışıqların noyabrın 23-də və ya dekabrın 5-də İstanbulda keçirilməsini təklif edib. Bu təklif Aİ-nin xarici siyasət və təhlükəsizlik üzrə ali nümayəndəsi Ketrin Eştonun adına yazılan məktubda edilib. KİV-in məlumatına görə, çox güman ki, Eşton danışıqların dekabrın 5-də keçirilməsi təklifini qəbul etmək fikrindədir. Lakin sammitin keçiriləcəyi yer kimi Cenevrənin seçilməsi təklif olunur.
İranın "altılıq"la danışıqları 2009-cu ildə BAEA-nın İdarə Şurası səs çoxluğu ilə Qum şəhəri yaxınlığında uranın zənginləşdirilməsi üzrə ikinci zavodun inşasına görə İranı mühakimə edən qətnamə qəbul etdikdən və Tehranı "agentliyə bəyan edilməyən digər nüvə proqramlarının həyata keçirilməsi barədə qərar qəbul edilməməsi"ni təsdiq etməyə çağırdıqdan sonra dayandırılıb.
Bleçmenin fikrincə, danışıqlar Tehrandakı tədqiqat reaktoru üçün yanacaq məsələsi haqqında sazişlə başlaya bilər, çünki bu, "İran üçün real tələbatdır".
2010-cu ilin mayında İran, Türkiyə və Braziliya 1200 kq zəif zənginləşdirilmiş uranın Türkiyə ərazisində 20 faizlik yanacaqla mübadiləsi barədə Bəyannamə imzalayıblar. Sənədə görə, mübadilə Türkiyə ərazisində həyata keçirilməlidir.
İran XİN-in saytı məlumat verir ki, İslam Respublikası "istisnasız olaraq Tehran sazişi əsasında az zənginləşdirilmiş uranın 20 faizlik uranla mübadiləsi məsələsini [qarşıdakı danışıqların gedişində] müzakirə etməyə hazırdır".
Bleçmen hesab edir ki, danışıqların davam etdirilməsi, nüvə enerjisindən beynəlxalq şərtlərə əməl etmək nəzərə alınmaqla, İrana nüvə proqramından dinc istifadəyə icazə verən BAEA və BMT TŞ tərəfindən irəli sürülən daha geniş məsələlərin müzakirəsi ilə vacibdir.
Bir az əvvəl İran Prezidenti Mahmud Əhmədinejad bəyan edib ki, "altılıq"la qarşıdakı danışıqların mövzusu beynəlxalq birliyin tələb etdiyi kimi nüvə proqramı deyil, qlobal beynəlxalq problemlər olacaq.
Öz növbəsində Eşton bildirib ki, hazırlanan danışıqların mövzusu İranın nüvə proqramının bütün aspektləri olmalıdır. Lakin İran XİN-in rəsmi nümayəndəsi Ramin Mehmanpərəst "altılıq"la bu məsələnin müzakirəsini mümkün hesab etmir.
Bleçmenin sözlərinə görə, beynəlxalq birlik sanksiyalar vasitəsilə İrana təzyiqləri davam etdirməlidir, İranı diplomatik yola inandırmaq üçün bu sanksiyaların imkan verdiyi əsas vasitələrdən istifadə etmək lazımdır.
İran uranın zənginləşdirilməsi üzrə işləri məhdudlaşdırmaqdan imtina etdiyinə görə iyunda BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası ona qarşı 1929 saylı qətnamə qəbul edib. Sənədi Təhlükəsizlik Şurasının 15 üzvündən 12-si dəstəkləyib, Türkiyə və Braziliya əleyhinə çıxıblar, Livan isə bitərəf qalıb. Bu, Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı beynəlxalq tələbləri yerinə yetirməməsi ucbatından Təhlükəsizlik Şurasının sanksiyalardan ibarət qəbul etdiyi dördüncü qətnamədir.
1929 saylı qətnamənin qəbul edilməsindən sonra ABŞ Konqresi iyunun 24-də İrana qarşı birtərəfli sanksiyaların tətbiqi barədə qanun layihəsi qəbul edib.
İyulda Aİ ölkələrinin liderləri və XİN rəhbərləri Brüsseldə keçirilən görüşdə İrana qarşı əlavə sanksiyalar təklif ediblər. Məhdudiyyətlər ölkənin neft-qaz sektoruna olan investisiyaların dondurulması, müəyyən texnologiya və avadanlıqların verilməsinə qadağa, həmçinin, profilli xidmətlərin göstərilməsini nəzərdə tutub. Bundan əlavə, tədbirlər ticarət və bank sahəsində məhdudiyyətlər, eləcə də bir sıra İran məmurlarının Avropa İttifaqına girişinə qadağanı nəzərdə tutur.
"İranı inandırmaq üçün hazırlanan nüvə danışıqlarında müsbət əhval-ruhiyyənin olması, eləcə də İrana ABŞ ilə ikitərəfli və ya çoxtərəli iclaslarda Əfqanıstan və narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi kimi ümumi maraq kəsb edən məsələləri müzakirə etmək üçün imkan yaratmaq lazımdır", - Bleçmen qeyd edib.
Bundan əlavə, o hesab edir ki, ABŞ iranlı diplomatlarla üçüncü ölkədə və ya beynəlxalq təşkilatlarda keçirilən görüşlərdə normal rejimdə əlaqə yaratmağa imkan verməlidir.
"Nüvə proqramı ilə bağlı irəliləyiş əldə olunan zaman ABŞ və onun müttəfiqləri İrana onun zəifləmiş neft və qaz sənayesini yenidən qurmağa kömək etməli və su, elektrik çatışmazlığı kimi regional problemlərin həlli üçün onunla çalışmalıdırlar", - Bleçmen bildirb.
Onun fikrincə, həm beynəlxalq birlik, həm də İran xeyli vaxtdır mövcud olan problemlərin həllindən əhəmiyyətli dərəcədə qazana bilərlər.