Azərbaycan, Bakı, 11 mart /Trend, müxbir D.Xatınoğlu/
Son bir həftə ərzində ABŞ rəsmiləri "İranın nüvə silahı istehsal etmək potensialı" ilə bağlı bəyanat veriblər. Nüvə məsələləri üzrə ekspert Rza Təqizadənin (Reza Taghizadeh) fikrincə, İran nüvə silahının istehsalı üçün texniki problemlərlə üzləşsə də, bu növ silahı istehsal edə biləcəyi istisna olunmur.
ABŞ Milli Kəşfiyyat Mərkəzinin rəhbəri (Director of National Intelligence) Ceyms Klepper (James Clapper) martın 11-də Senatda çıxışı zamanı bildirib ki, İranın nüvə texnologiyası sahəsində proqramının inkişafı bu ölkənin nüvə silahı istehsal edəcəyi şübhəsini artırır. Onun sözlərinə görə, İranın nüvə silahına yiyələnməsi bundan sonra ölkə rəhbərliyinin siyasi iradəsi və verəcəyi qərardan asılıdır. Həmçinin martın 10-da ABŞ Dövlət Departamentininkütləvi silahların yayılmasının qarşısının alınması üzrə müşaviri Robert Aynhorn (Robert Einhorn, the U.S. State Department's senior adviser for nonproliferation and arms control) isə bildirib ki, İran lazım olduğu zaman qısa bir müddətdə dərhal nüvə silahını istehsal etmək üçün bu texnologiyaya yiyələnmək istiqamətindədir.
ABŞ rəsmilərinin bəyanatına baxmayaraq, bir çox ekspertlər İranın nüvə silahı istehsalı texnologiyasına yiyələnməsinin çətin proses olduğunu düşünürlər. Bəzi ekspertlərin fikrincə, 90 faizdən çox zənginləşdirilmiş uranı digər metallardan təmizləmək, nüvə başlığını istehsal edə bilmək və raketə quraşdırmaq, həmçinin, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) ilə əlaqələri kəsib bütün müfəttişləri ölkədən çıxarmaq kimi problemlər nüvə silahına yiyələnmək üçün İranın qarşısında böyük bir maneədir.
Trend-in Ekspert Şurasının üzvü, Böyük Britaniyada fəaliyyət göstərən İran əsilli ekspert Təqizadə telefonla Trend-ə bildirib ki, ABŞ rəsmilərinin İranın nüvə silahı istehsal edə biləcəyi ilə bağlı bəyanatlarının real və ciddi olduğunu düşünür.
Uranda qarışıq metallar
İran hazırda 3000 kq 3,5 faizlik uran və 35 kq 20 faizlik uran istehsal edə bilib. Bu dərəcələrdə istehsal olunan uran qazları yalnız nüvə reaktorlarında yanacağa çevrildikdən sonra istifadə oluna bilər. Lakin İran əlində olan uran qazını (UF6) 90 faizdən çox zənginləşdirə bilsə, nüvə silahı istehsaletmə potensialına malik ola bilər.
Təqizadə düşünür ki, yalnız ABŞ rəsmilərinin bəyanatı deyil, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin baş katibi Yukiya Amanonun da martın 9-da BAAE Hakimlər Şurasında çıxışı və fevralın 25-də İranla bağlı məruzəsi göstərir ki, beynəlxalq ictimaiyyətin İran rəhbərliyinin nüvə proqramı ilə bağlı tutduğu istiqamətə baxışı dəyişib və ciddi narahatlığına səbəb olub.
ABŞ Kəşfiyyat Mərkəzi 2007-ci ildə yaydığı məruzədə bildirmişdi ki, İran 2003-cü ildə nüvə silahı istehsalı proqramını dayandırıb, lakin hazırda belə bir qənaətdədir ki, İran ən azı nüvə silahı istehsaletmə potensialına malik olmaq istiqamətində çalışır.
İranda istehsal olunan uranda qatışıq minerallar və metallar var. Uran daşı mədənlərdə adətən mineral maddələrlə kimyəvi tərkibdə olur. O cümlədən uran fosfat, uran oksidi, uran silikat və digər kimyəvi tərkiblərdə olur.
Nüvə silahında istifadə olunan 90 faiz zənginləşdirilmiş uran digər qarışıq maddələrdən tamamilə təmizlənməlidir.
Rusiya bundan əvvəl də İranın 1200 kq zəif uranın Tehran nüvə laboratoriyasına lazım olan 20 faizlik yanacaqla dəyişdirilməsi planı ilə bağlı bildirmişdi ki, İranın 3,5 faiz zənginləşdirdiyi uranda qarışıq metallar çoxdur və bu urandan 20 faizlik yanacaq istehsal etmək çətindir.
Təqizadə hesab edir ki, İranda uranı zənginləşdirmək üçün istifadə olunan sentrifuqların texnikasının zəif olduğunu nəzərə alsaq, əlbəttə ki, uranın qarışıq metallardan təmizlənməsi çətindir, lakin uranda olan qarışıq metallar onun 90 faizədək zənginləşdirilməsinə mane olmur. Bu, yalnız İranın istehsal edəcəyi nüvə başlığında daha çox uranın lazım olması və bombanın çəkisinin ağır olması ilə nəticələnə bilər, lakin nüvə silahı istehsalına maneə deyil.
İranın ballestik raketlərinin qabiliyyəti
İran nüvə başlığının istehsalını uğurla həyata keçirdiyi halda, üzləşəcəyi digər problem bu başlığı daşıyan raketlərə quraşdırmaqdan ibarətdir.
İran hazırda 3000 km məsafəni hədəfə ala bilən ballestik raketlər istehsal edə bilib və Orta Şərqdə ən böyük raket cəbbəxanasına (arsenal) malikdir.
Təqizadənin fikrincə, adətən nüvə başlığı daşıyacaq raketlərin özəl xüsusiyyətləri olur, o cümlədən başlığın raketə quraşdırılması ilə bağlı raketin quruluşunda müəyyən dəyişikliklər lazımdır.
Təqizadə Amanonun məruzəsinə istinadən hesab edir ki, İran nüvə başlığı daşıya biləcək raketlərin üzərində ciddi şəkildə işləyir. Onun sözlərinə görə, İran indiyədək kosmosa bir peyk göndərib, bərk yanacaqlı "Şahab 3" ballestik raketlərini də sınaqdan keçirib. Onun sözlərinə görə, faktlar göstərir ki, hələlik "Şahab 3" raketlərinin diametri kiçik olsa və nüvə başlığını daşıya bilməsə də, İran "Şahab 3" raketlərinin başlığının dizaynı üzrə işləyir.