The Heritage Foundation-un (ABŞ) Baş elmi əməkdaşı, politoloq Ariel Koen, xüsusi olaraq Trend üçün
Azərbaycan Xəzər üzrə qonşusunun - Qazaxıstanın Gürcüstan müharibəsindən sonrakı geosiyasətin çətin rifləri arasında necə üzdüyünü diqqətlə müşahidə edir. Rusiya Baş nazirinin birinci müavini Viktor Zubkovun Moskvanın əsas rol oynamaq niyyətində olduğu Xəzər İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının yaradılması ilə bağlı bir müddət əvvəl etdiyi təklifinin fonunda, Bakı və Astana saatlarını tutuşdura və xarici siyasəti koordinasiya edə bilərlər.
Bu təşkilatda Azərbaycan və Qazaxıstan, "birinci skripka" olacaq Moskva və Tehrandan sonradır; ən azı, Rusiya və İranın ərazi və sərvətlərinə görə. Moskva və Ankaranın hakim olacaqları Qafqaz Birliyinin yaradılmasına dair Türkiyənin təklifinə RF-nin həvəssiz reaksiyası, Rusiyanın imtiyazlı tərəfdaş kimi İrana üstünlük verməsinə dəlalət edir. Regionda və ondan kənarda qərar qəbul edənlər bunu nəzərə almalıdırlar.
Kondoliza Rays bazar günü Ankaraya səfər etməyi planlaşdırır, Qazaxıstanın xarici işlər naziri Marat Tajin isə, Vaşinqtonda vacib görüşlər keçirib, o cümlədən, vitse-prezident Riçard Çeyni ilə.
Qazaxıstan Rusiya və Çin arasında ölkənin strateji mövqeyini, Avropa və Birləşmiş Ştatlarla əlaqələrin yaradılmasını nəzərə alan balanslaşdırılmış, çoxvektrolu xarici siyasəti ilə tanınır. Buna baxmayaraq, avqustda Rusiya - Gürcüstan müharibəsindən sonra, Vaşinqtonda çoxları uzunmüddətli perspektivdə bu balanslaşdırılmış yanaşmanın yaşaya biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər.
Bakı - Tbilisi - Ceyhan və Bakı - Ərzurum boru kəmərlərinin dayanıqlılığı, gələcək Qərb bazarlarına TransXəzər enerji ixracıilə bağlı analoji narahatlıqlar bildirilib.
Azərbaycanda böyük diqqətə səbəb ola biləcək cavab Tajinin - öz ölkəsinin veteranı və milli təhlükəsizliyinin ali vəzifəli şəxsinin cümə axşamı etdiyi çıxışında təqdim olunub. Birləşmiş Ştatlarla münasibətlər Qazaxıstanın xarici siyasətinin başlıca prioritetlərindəndir. Tajinin sözlərinə görə, onun ölkəsi Vaşinqtonla qarşılıqlı etibar, ümumi milli maraqlar, regional sabitlik və təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlığa söykənən strateji tərəfdaşlığı yüksək qiymətləndirir.
Bu, strateji tərəfdaşlığın vacib aspekti - kütləvi qırğın silahının yayılmaması sahəsidir. Qazaxıstan prezident Corc Buşun 2003-cü ilin mayına təklif etdiyi və ölkənin 2005-ci ildə qoşulduğu təhlükəsizlik və yayılmamaq təşəbbüsünü (PSİ) tamamilə dəstəkləyir. PSİ bütün dünyada kütləvi qırğın silahının (KQS), onun çatdırılması sistemlərinin və onlara aid olan materialların tədarükünün dayandırılmasına yönələn qlobal təşəbbüsdür. PSİ dünyada KQS - nin yayılmasının qarşısını almaq üçün daha etibarlı alətlərin təmin edilməsi zərurətini təsdiq edir.
Qazaxıstan və Birləşmiş Ştatlar arasında hərbi sahədə və təhlükəsizlik sahəsində ikitərəfli əməkdaşlıq genişlənir. Yanvarda Qazaxıstan və ABŞ beşillik hərbi əməkdaşlıq planının vaxtını uzadıblar. Plan silah və hərbi avadanlığın gətirilməsini, qazax hərbi personalının məşqlərində ABŞ - ın dəstəyini, birgə hərbi təlimləri nəzərdə tutur, Xəzərdə hərbi infrastrukturu inkişaf etdirir, - Tajin bildirib. Bu, Rusiyanın, Moskvanın rəhbərlik etdiyi hərbi blok kimi nəzərdən keçirdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının üzvü üçün unikal razılaşmadır.
Qazaxıstan Amerikanın rəhbərliyi altında Əfqanıstandakı koalisiyanın səylərində iştirakını davam etdirir. Qazaxıstan, Türkiyə və Ərəb Əmirlikləri ilə birlikdə, Əfqanıstandakı beynəlxalq koalisiyanı dəstəkləyən bir neçə müsəlman ölkəsindən biridir. Qazaxıstanın kiçik bir kontingenti İraqdadır və uşaqlar da daxil olmaqla, yüzlərlə iraqlının həyatını müdafiə edir.
Avrasiyada çoxları Əfqanıstanı qeyri - sabitlik və narkoticarət mənbəyi kimi qəbul edirlər, Tajin bildirib. Qazaxıstan Kabilə üç milyon dollar məbləğində yardım göstərir, Baş nazir Kərim Məsimov isə müəyyən ehtiyaclar üçün ölkəyə səfər etməyi planlaşdırır. Qazaxıstan Səmənqal əyalətində məktəb, Bamiyan əyalətində xəstəxana tikəcək, əyalətlərdən birində şosse salacaq və daimi taxıl ixracını təşkil edəcək.
Qazaxıstan və Mərkəzi Asiyanın enerji təhlükəsizliyində prioritet - beynəlxalq bazarlara çıxış əldə etmək üçün etibarlı boru kəməri və nəqletmə sxeminin tikintisidir. Asiyada enerjiyə olan tələbat Avropa ilə müqayisədə çoxdur. Məsələn, Çin Qazaxıstandan enerji idxalının artırılmasında maraqlıdır. Çinin enerjiyə olan tələbatının artması Qazaxıstandan Sintszyana ikinci neft kəmərinin, Özbəkistan və Qazaxıstan vasitəsilə Türkmənistandan Çinə qaz kəmərinin tikintisinə gətirəcək.
Qazaxıstan Çinlə əməkdaşlıqda Berlin və Pekini birləşdirəcək "Qərbi Avropa - Qərbi Çin" transkontinental şossenin şəkilişinə başlayıb. Qazaxıstan bu layihəyə 7,5 mlrd. ABŞ dolları yatırmağı planlaşdırır. Ölkə Qazaxıstan Xəzər Nəqliyyat Sisteminin (QXNS) tikintisinə başlayıb. QXNS - nin məqsədi Kaşağan və Tengiz yataqlarından neftin tankerlərlə çatdırılmasıdır. Qazaxıstan nefti Bakı - Tbilisi - Ceyhan boru kəməri ilə axacaq ki, bu da yaxın vaxtlarda neftin ixrac həcmini 23 mln. tonadək artırmağa imkan verəcək. Bu, Azərbaycan və Qazaxıstanı de-fakto tərəfdaş və müttəfiq edir.
2007-ci ildə neft və qaz istehsalının ümumi həcmi 67,2 mln. ton neft ekvivalenti təşkil edib. Bu il Qazaxıstan 70 mln. ton göstəriciyə çatmağı gözləyir, 2015-ci ilə isə böyük hissəsi ixrac ediləcək 100 mln. ton neft hasil etməyi planlaşdırır.
Qazaxıstan - Amerika strateji tərəfdaşlığında energetika da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu enerji tərəfdaşlığının mərkəzi bəndi Xəzər neft və qazının işlənilməsindən ibarətdir və yalnız bununla yekunlaşmır. Bu il "Kazatomprom" - Qazaxıstanın milli atom şirkəti ABŞ- ın aparıcı enerji şirkəti "Vestinhauz"un şərikli sahibi olub. Bu gün neft - qaz sahəsində birgə layihələr, Xəzər dənizində dəniz və sahil yataqları üçün texniki və servis dəstəyinin inkişafı Amerikanın Chevron, ExxonMobil, ConocoPhillips və digər şirkətlərinin yardımı ilə həyata keçirilir.
Qeyd etmək vacibdir ki, beynəlxalq bazarlara ixrac maşrutlarının diversifikasiyası üzrə Amerika-Qazaxıstan əməkdaşlığı uğurla inkişaf edir. BTC layihəsi belə əməkdaşlığa ən yaxşı nümunədir. Qazaxıstan böyük uğur naminə Birləşmiş Ştatlar, Gürcüstan və Azərbaycanla əməkdaşlıq edir, -Tajin hesab edir.
Burada ABŞ, Avropa və bütün iştirakçı dövlətlərin maraqları toqquşur. Avropa enerji ixracını alacaq, Qazaxıstan və Azərbaycan ixrac potensialı və müstəqilliklərini artıracaq, Gürcüstan tranzit gəlirlər və ucuz enerji alacaq ki, bu da onun iqtisadi artımına gətirəcək və ABŞ qlobal enerji təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsində irəliləyəcək.
Tajinin sözlərinə görə, Qafqazdakı avqust münaqişəsi mövcud planların gələcəyini təhlükə altına qoyur. Lakin Qazaxıstan BTC layihəsində iştirakını dayandırmayacaq. Enerji ehtiyatlarının ixracı Qazaxıstanın əsas gəlir mənbələrindən biridir və ölkə BTC-nin ötürmə gücünə və onun mümkün genişləndirilməsinə əsaslanmış gələcək iqtisadi siyasətini planlaşdırır.
Sonda Tajin Qazaxıstanda iqtisadi və siyasətin sonuncu xəbərlərini ümumiləşdirib. Tajin bildirib ki, prezident Nazarbayev, ən azı, parlamentdə iki partiyanın mövcudluğuna imkan yaradacaq yeni hüquqi mexanizmin yaradılmasını xatırladıb. Bu, siyasi partiyaların qeydiyyatını, seçki prosedurlarının təkmilləşdirilməsini, kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətini tənzimləyən hədsiz bürokratik maneələrin ləğvini asanlaşdıracaq. Qanunverici orqanlar bu qanunlar paketi üzərində işləyirlər və Tajn hesab edir ki, ilin sonunadək parlament bu düzəlişləri təsdiq edəcək.
Və nəhayət, Qazaxıstan yeni Vergi Məcəlləsinin qəbulu üzərində işləyir. Yeni Məcəllə korrupsiyanın azaldılmasına yardım etmək, vergilərin tətbiqini asanlaşdırmaq və iqtisadiyyatın "boz" və "qara" sektorlarının yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə, şirkət və sahibkarlar üçün mövcud köhnəlmş vergi güzəştləri sisteminin yeniləşməsinə yönəlib. Qarşıdakı vergi qanunvericiliyi neft istehsalçıları üçün vergilərin artırıldığı vaxtda, qeyri - neft sektorlarında vergilərin azaldılması yolu ilə iqtisadiyyatın diversifikasiyasına səbəb olacaq, -Tajin qeyd edib.
Qazaxıstanın dərsləri Xəzəryanı zona, o cümlədən də Türkmənistan və Azərbaycan üçün mühüm rol oynayır. Bəli, böyük rus qonşu ala biləcəyi hörmətə layiqdir. Lakin hər bir ölkənin şəxsi maraqları, şəxsi geostrateji prioritetləri və şəxsi tərəfdaşları var. Mərkəzi-periferiya münasibətləri dövrü geridə - 19 və 20 - ci yüzillikdə qalıb.
Müəllifin rəyi Trend informasiya agentliyi redaksiyasının rəyi ilə üst - üstə düşməyə bilər.