Azərbaycan, Bakı, 18 dekabr/ Trend , müxbir V.Javoronkova/ Rusiyanın Özbəkistan Avrasiya İqtisadi Birliyindən (AvrasiyaİB) çıxdıqdan sonra yaranmış qorxusuna baxmayaraq, Amerika qoşunları Özbəkistandakı Karşi -Xanabad hərbi bazasına qayıtmayacaq, - ekspertlər hesab edir.
"Düşünürəm ki, ABŞ Karşi -Xanabad hərbi bazasına qayıtmayacaq; baza Əfqanıstan böhranı zamanı ABŞ - a verilmişdi. İndi şərait dəyişib və məsələ bu müstəvidə deyil", - özbək politoloq Kamron Əliyev Daşkənddən telefonla Trend - a bildirib.
ABŞ Qazaxıstan və Özbəkistan ərazilərində hərbi bazalar yaratmağı planlaşdırır, - Moskvada Hərbi Elmlər Akademiyasının ümumi toplantısında çıxış edən Rusiyanın Baş Qərargah rəisi Nikolay Makarov bəyan edib, - İnterfaks xəbər verir.
Müşahidəçilər ABŞ qoşunlarının 2001-2005 - ci illərdə Pentaqonun sərəncamında olan Özbəkistanın Karşi - Xanabad hərbi - hava bazasına qayıtmasının mümkünlüyünü nəzərdən keçirirlər.
Lakin bunun baş verməyəcəyinin bir sıra səbəbləri var, - ekspertlər hesab edirlər.
2008 - ci ildə AvrasiyaİB-ə üzvlüyünü dayandıran Özbəkistan, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından (KTMT) çıxmayıb.
KTMT Rusiyanın hakim mövqe tutduğu təşkilatdır və Daşkəndin Avrasiya İB - dən çıxışını onun Qərblə yaxınlaşması və Rusiyadan uzaqlaşmasının nəticəsi kimi nəzərdən keçirmək olmaz, - rusiyalı ekspert Kirill Tanayev Trend -a bildirib.
Bir iqtisadi təşkilat kimi, AvrasiyaİB Özbəkistanı qane etməyib, - o hesab edir. Daşkənd Mərkəzi Asiyanın su-enerji balansı, Tacikistan və Qırğızıstanla münasibətlər və bir sıra digər problemlərin həllində təşkilata ümid etsə də, bu baş verməyib, -Səmərəli Siyasət Fondunun Baş direktoru Tanayev bildirib.
Ekspertlərin rəyinə görə, Özbəkistanda hərbi bazanın qurulmasına həm də ABŞ - ın yeni administrasiyasının Özbəkistanda demokratiyaya dair mövqeyi və Ştatların Rusiya ilə münasibətləri pozmağı istməməsi də mane olacaq.
Yeni seçilmiş prezident Barak Obamanın başçılıq etdiyi ABŞ - ın yeni hökuməti Özbəkistanda demokratiya və söz azadlığına qarşı daha həssas olacaq, - avropalı ekspert Neyl Makfarleyn (Neil Macfarlane) hesab edir.
Bənzər hadisə artıq baş verib - Özbəkistan hakimiyyəti 23 yerli iş adamı üzərində məhkəmə ilə əlaqədar başlayan üsyan iştirakçılarına qarşı güc tətbiq edəndə, ABŞ hadisələrin müstəqil təhqiqini tələb edib. O zaman Ştatlar Özbəkistan hakimiyyətini "qarışıq güc tətbiq etməkdə" günahlandırıb.
Karşi-Xanabad bazası 2001 - ci il 11 sentyabr terror aktından sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyinə verilib. Bu, Əfqanıstan ərazisində əməliyyatlara aviasiya dəstəyinin göstərilməsi, Amerika qoşunlarına ərzaq və hərbi əmlakın çatdırılması üçün edilib.
ABŞ - ın Əndican hadisələrinin ardınca səslənən tələblərindən sonra, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammitində Bəyannamə qəbul edildi. Bəyannamədə ABŞ - a Amerika qoşunlarının Özbəkistanda qalmasının məqsədəuyğunluğu məsələsini nəzərdən keçirmək çağırışı öz əksini tapmışdı. Sonuncu Amerika təyyarəsi aviabazanı 2005 - ci il noyabrın 21-də tərk edib.
Özbəkistan Rusiya ilə yaxşı münasibətlərdə maraqlıdır. Belə ki, Özbəkistanın həmsərhəd olduğu və ABŞ qoşunlarının iştirak etdiyi Əfqanıstanda vəziyyət nəzarətdən çıxarsa, Daşkəndin köməyinə məhz Rusiya və KTMT ölkələri gələcək, - Tanayev hesab edir.
"Özbəkistanın Rusiyanın təsis etdiyi təhlükəsizlik təşkilatına [KTMT] daxil olmaq qərarı ölkənin şəxsi təhlükəsizliyinə olan tələbatla əlaqədar qəbul edilmişdi", - Özbəkistan üzrə amerikalı ekspert, Mərkəzi Asiya və Qafqaz İnstitutunun (Central Asia - Caucasus Institute) rəhbəri Frederik Star (S.Frederick Starr) Trend - a bildirib.
Amerika qoşunlarının Karşi - Xanabad bazasında yerləşdirilməsi Amerika - Rusiya münasibətlərinə də mənfi təsir edə bilərdi və buna görə də, Obama administrasiyası bu məsələdə maraqlı deyil, - Beynəlxalq Münasibətlərin Öyrənilməsi üzrə London Kral İnstitutu Chatham House-un elmi əməkdaşı Makfarleyn elektron poçtla Trend - a bildirib.
Əliyevin rəyinə görə, Obama vəzifəsinin icrasına başladıqdan sonra, Əfqanıstanda demokratiyanın qurulması əsas vəzifə olacaq. Bununla əlaqədar, humanitar və hərbi yüklərin Mərkəzi Asiya ərazisi ilə daşınması məsələsi ortaya çıxır, - özbək politoloq Əliyev hesab edir.
Artıq ABŞ - ın bu regionda hərbi bazaları var - bunlar mindən çox Amerika hərbi qulluqçusunun və ABŞ HHQ - nin hərbi - nəqliyyat təyyarələrinin yerləşdiyi Manas və Düşənbədəki aerodromlardır. Bir müddət əvvəl Qazaxıstan da Almatıdakı hava limanının NATO Hərbi - Hava Qüvvələri təyyarələrinin təcili enişləri üçün ehtiyat qismində təqdim edilməsi barədə razılığa gəlib.
Təyyarələrin yanacaqla doldurulduğu və bütün yüklərin tranzitinin həyata keçirildiyi Qırğızıstanın Manas hava limanı coğrafi baxımdan amerikalıları qane etmir; bu hava limanına enmək üçün dövrə vurmaq lazımdır, - MDB üzrə rusiyalı ekspert Stanislav Pritçin hesab edir.
Almaniyanın Əfqanıstandakı əməliyyatların dəstəklənməsi üçün istifadə etdiyi Özbəkistanın Termez şəhərində yerləşən aviabaza vasitəsilə yüklərin daşınmasından da söhbət gedə bilər, - Əliyev deyib.
Əliyevin rəyinə görə, ABŞ - ın yeni bazalarının yerləşdirilməsi məsələsi çoxtərəfli qaydadaolmalıdır. Belə ki, Əfqanıstana daşınmalar üçün digər dövlətlərin, məsələn, Rusiyanın ərazisindən istifadə edilə bilər.
"Bununla əlaqədar olaraq, kiminsə Orta Asiyada yeni hərbi bazalar yerləşdirəcəyi barədə danışmaq hələ tezdir", - Əliyev hesab edir.
Materialın hazırlanmasında E.Tariverdiyeva, R.Ağayev (Moskva) iştirak ediblər.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]