Bakı. Trend:
Noyabrın 6-da Almaniya paytaxtındakı Şarlottenburq sarayında Heydər Əliyev Fondunun və Azərbaycan Respublikasının AFR-dəki səfirliyinin təşkilati dəstəyi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918-1920) yaradılmasının 100-cü ildönümünə həsr edilmiş “Şərqdə ilk dünyəvi parlament respublikası: dəyərlər və irs” mövzusunda elmi konfrans keçirilib.
Trend-in məlumatına görə, Azərbaycanın Almaniyadakı səfiri Ramin Həsənov və AFR Xarici İşlər Nazirliyinin Şərqi Avropa, Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə əlaqələndiricisi Maykl Zibert tədbir iştirakçılarına müraciətlə təbrik nitqləri söyləyiblər.
Diplomat qeyd edib ki, Azərbaycan 100 il bundan əvvəl Şərqdə ilk demokratik respublika elan etməklə sekulyar dövlətə çevrilib. Burada din dövlətdən ayrılıb, qadınlara geniş hüquqlar verilib, milli azlıqlar yeni ölkənin tamhüquqlu vətəndaşlarına çevrilib. Azərbaycandakı alman icmasına da böyük hüquqlar verilib. Şərqdə ilk universitet, opera və balet yaradılıb.
Səfir bu konfransın təşkilini dəstəklədiyinə görə Heydər Əliyev Fonduna təşəkkürünü bildirib.
Maykl Zibert öz çıxışında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini istibdadçı çar Rusiyasında gözlənilmədən yaranmış nümunəvi demokratik respublika adlandırıb. O deyib: “Bu, millətin daxilində mövcud olan potensiala dəlalət edir. Əlbəttə, qısa müddətdə bu dövlət bütün problemləri həll edə bilmədi. Əvəzində bugünkü Azərbaycan demokratik cümhuriyyətin varisidir, bu gün Azərbaycanda həyata keçirilən islahatlar prosesində məhz birinci respublikanın ənənələrinə müraciət edilir və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti banilərinin arzularını həyata keçirmək imkanı yaranıb”.
Zibert xatırladıb ki, o uzaq illərdə olduğu kimi bu gün də Azərbaycanda antisemitizm və ksenofobiya yoxdur. O vaxt olduğu kimi bu gün də ölkədə tolerantlıq və etnik müxtəliflik hökm sürür. O deyib: “İpək Yolu, Bakıdan Qarsa qədər və daha sonra Avropaya gedən dəmir yolu Almaniya üçün çox vacibdir və bu məsələdə Azərbaycan böyük rol oynayır”.
Konfrans iştirakçılarına Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi haqqında sənədli film nümayiş etdirilib.
Heydər Əliyev Mərkəzinin direktorunun müşaviri Rəşad Kərimov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının tarixi, onun ənənələri, o dövrə xas olan yeniliklər barədə məlumat verib. O qeyd edib ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə ilk dəfə olaraq Azərbaycan dilinə dövlət dili statusu verilib, məktəblərdə təhsil Azərbaycan dilində aparılmağa, Azərbaycan dilində mətbu nəşrlər buraxılmağa başlanıb, Azərbaycan xalqının tarixində ilk universitet yaradılıb, Paris Sülh Konfransında Millətlər Liqası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini de-fakto tanıyandan sonra səfirliklər açılıb. R.Kərimov neçə onillik sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının Azərbaycanın dövlət bayrağı kimi bərpa olunmasının tarixi barədə də söhbət açaraq xatırladıb ki, bu hadisə ilk dəfə Naxçıvanda, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, o vaxt Muxtar Respublikanın Ali Məclisinin sədri olan Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə baş verib.
Berlin Azad Universitetinin (Forschungsverbund SED-Staat an der Freien Universität Berlin) elmi işçisi Enriko Zivald (Enrico Seewald) öz məruzəsində tarixi öyrənməyin zəruri olmasını qeyd edib. Alim almanların məşhur bir kəlamını xatırladıb: “Öz tarixini bilməyən insan bugünkü dövrü anlaya bilməz”. Buna görə də o, əmin olduğunu bildirib ki, tarixi öyrənmək zəruridir. E.Zivald özünün tədqiqat qrupu tərəfindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixinin öyrənilməsinə dair görülmüş işlər barədə söhbət açıb, bildirib ki, əməkdaşı olduğu universitetdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə həsr edilmiş bir sıra tədrislə bağlı tədbirlər keçirilib və bu tədbirlərin hamısı arxiv materiallarına əsaslanıb.
Alim Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixinə dair materiallar saxlanılan bir neçə alman arxivinin adını çəkib. Onlardan biri AFR XİN-in arxividir. Zivald xatırladıb ki, Azərbaycan tarixçiləri də həmin arxivdə işləyiblər. Natiq vurğulayıb: “Məsələn, akademik Yaqub Mahmudovun fikrincə, alman arxivləri həm də ona görə əhəmiyyətlidir ki, almanlar özləri həmin hadisələrin canlı şahidləri olub. Bu, həqiqətən belədir. Həmin hadisələrin şahidləri gördüklərini sənədli şəkildə dəqiq təsvir edib, sonra bu sənədləri arxivə təhvil veriblər”. XİN arxivindən başqa bu baxımdan çox əhəmiyyətli olan Nürnberq arxivində də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti barədə sənədlər var.
Zivald bildirib ki, onun qrupu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti barədə sənədləri skanlaşdırır və zamanın təsirinə məruz qalmamaq üçün indi həmin sənədləri elektron formada saxlayır. Tarixçi deyib: “Bu arxivlərdə saxlanılan informasiya mənbəşünaslıq baxımından çox qiymətlidir. Bizim vəzifəmiz onların öyrənilməsinə fasilə verməməkdir”.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Beynəlxalq Əlaqələr Şöbəsinin rəhbəri, fəlsəfə doktoru Nərgiz Axundova Paris Sülh Konfransında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin diplomatik missiyası, bu yolda qarşıya çıxan çətinliklər, xüsusən Fransaya viza alınmasında süni əngəllər barədə danışıb. Alim həm Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti əhalisinin, həm də onun parlamentinin çoxmillətli tərkibi barədə məlumat verib. N.Axundova öz çıxışında vurğulayıb ki, birinci cümhuriyyətin rəhbərliyi Azərbaycanın alman icmasına, həmçinin Azərbaycanda yaşayan almanlara xüsusi diqqət yetirirdi.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitunun aparıcı elmi işçisi, fəlsəfə doktoru Lamiyə Qafarzadə öz məruzəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mədəniyyət, təhsil sahəsində qazandığı uğurlar, habelə ölkədə insan haqlarının bərabərləşdirilməsi məsələlərini diqqətə çatdırıb. O, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin milli tərkibini, onun həqiqətən demokratik xarakter daşımasını xatırladıb. O qeyd edib ki, yeni yaradılmış Bakı Universitetinin ilk rektoru professor Razumovski olub, univeristetin 44 professorundan yalnız 4 azərbaycanlı idi. alim 1919-cu il mayın 28-də - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin birinci ildönümü günündə Parisdə Azərbaycan nümayəndə heyəti ilə görüşmüş ABŞ Prezidenti Vudrol Vilsonun məşhur kəlamını xatırladıb: “Bir dəfə bizə Azərbaycandan bir qrup çox maraqlı və ləyaqətli centlmen gəlmişdi. Biz azadlıq konsepsiyası, hüquqlar və ədalət konsepsiyası barədə danışanda mən dərhal başa düşdüm ki, biz eyni dildə danışırıq”.
Humboldt Universitetinin Azərbaycan tarixi kafedrasının müdiri, professor Eva-Mariya Aux Azərbaycan-alman münasibətləri kontekstində “xalqlar dostluğu” terminini necə anlamasını barədə fikirlərini bölüşüb. Tarixçi çıxışının əvvəlində deyib: “Mən belə başa düşürəm ki, həqiqi xalqlar dostluğu ilə Stalinin xalqlar dostluğu şüarı altında heç bir ortaq cəhət yoxdur. Dostluq, ilk növbədə, iki xalq arasında anlaşma deməkdir”. Professor Aux almanların azərbaycanlıları necə anlamasını Azərbaycan ədəbiyyatına almanların sevgisi nümunəsində, o cümlədən Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin poeziyasına ehtiramla yanaşması nümunəsində nümayiş etdirdi. O, Azərbaycanda yaşamış almanların xatirələrinin toplandığı kitabı barədə danışdı.
Potsdam Universitetinin dosenti Matiyas Dofnfeld (Matthias Dornfeldt) öz məruzəsində Azərbaycanın minilliklərlə hesablanan tarixə malik olduğunu qeyd etdi. O əmindir ki, bu tarix bütün dövrlərdə Azərbaycanda məskunlaşmış xalqların tolerantlığı, burada antisemitizm və başqa mədəniyyətlərə münasibətdə dözümsüzlük olmaması ilə fərqlənib. Məruzəçi qeyd edib ki, əsası görkəmli siyasi xadim Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş dövlətçilik siyasəti sayəsində bu gün ölkədə müxtəlif xalqların, müxtəlif dinlərin və məzhəblərin nümayəndələri dinc yanaşı yaşayır. Bu gün Azərbaycanda 47 min yəhudi yaşayır və Azərbaycan onların öz evidir. Azərbaycanda yəhudilər üçün sinaqoqlar və məktəblər var, hətta İsrailə mühacirət etmiş yəhudilər də Azərbaycanla əlaqəni kəsmir, onu yenə özlərinin vətəni hesab edirlər. Ləzgilər, talışlar, tatlar, qrızlar, saxurlar, gürcülər, avarlar, udinlər – onların hamısı Azərbaycan cəmiyyətinin tamhüquqlu üzvləridir. Məruzəçi heyranlığını gizlətmədən deyib: “Hələ molokan mədəniyyətinin nümunəvi adacığı olan İvanovka kəndini görəsiniz! Bu kəndin sakinləri bu gün özlərini etnik rusların çoxunun Rusiyanın özündə olduğundan daha yaxşı hiss edir”.
Dosent Azərbaycan paytaxtında keçirilmiş sivilizasiyalararası dialoqa dair silsilə tədbirlər, ölkə rəhbərliyinin bu mövzuya diqqətini göstərən beynəlxalq humanitar forumlar barədə danışıb.
Turistlər üçün memarlığa aid soraq kitabının müəllifi Hayke Mariya Yohenninq (Heike Maria Johenning) öz əsərini auditoriyada təqdim edib. Bu kitaba İçərişəhərin, Bakının mərkəzinin və tarixi abidələrin təsvirləri daxil edilib. Müəllif etiraf edib ki, Şirvanşahlar sarayının girişində daş üzərində oyma ustalarının işləri onu heyran edib. Yohenninq Bakıda işləmiş və bu şəhəri dünyanın ən gözəl guşələrindən birinə çevirmiş memarlar barədə danışıb. Sənətşünas alim çıxışı boyunca Azərbaycan paytaxtında olarkən şəxsən özünün çəkdiyi fotoşəkilləri nümayiş etdirib. çıxışının sonunda deyib: “100 il bundan əvvəl olduğu kimi bu gündə Bakı kosmopilt gözəl meqapolisdir”. Onun bu sözləri konfrans iştirakçıları tərəfindən alqışlarla qarşılanıb.
Səhnə ilə zal arasında canlı dialoq xarakteri daşıyan konfransda panel iştirakçıları qonaqların suallarını cavablandırıblar.
