Sentyabrın 20-də Azərbaycan ən böyük bayramlardan birini - Neftçilər gününü qeyd edəcək. Məhz həmin gün 1994-cü ildə iri xarici neft şirkətləri ilə "Əsrin müqaviləsi" adlanan və "Azəri", "Çıraq" və dərin sulu "Günəşli" dəniz yataqları blokunun mənimsənilməsini nəzərdə tutan müqavilə imzalanıb. 2001-ci ildə Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 20 sentyabr Neftçilər günü elan olunub.
Bayram ərəfəsində Trend agentliyi Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti prezidentinin geologiya, geofizika və yataqların işlənməsi üzrə birinci müavini Xoşbəxt Yusifzadə ilə eksklüziv müsahibə dərc edir.
-İlk növbədə Sizi Neftçilər günü münasbətilə təbrik etmək istərdik və Sizin fikrinizcə, "Əsrin müqaviləsi" imzalandıqdan 12 il sonra Azərbaycanda hansı dəyişikliklər baş verib?
- Hər şeydən əvvəl demək istərdim ki, 1994-cü ildə "Azəri", "Çıraq" və dərin sulu "Günəşli" yataqlarının mənimsənilməsi üçün "Əsrin müqaviləsi" imzalandıqdan sonra dünyanın ən böyük neft şirkətləri fəal surətdə Azərbaycana sərmayə qoymağa başladılar. Bu, əlaqələrin inkişafına böyük təkan verib və təsadüfi deyil ki, 14-ü dənizdə, 11-i isə quruda yerləşən perspektiv struktur və yataqların kəşfiyyatı və işlənməsi üçün 25 müqavilə imzalanıb.
Biz həmin 12 il ərzində çox şeyə nail olmuşuq. O cümlədən, 2005-ci ildə Azərbaycanda ümumi olaraq 22,2 mln. ton neft hasil edilib. Bu il isə neft hasilatının 30 mln. tonu ötəcəyi ehtimal olunur. Azərbaycanda neft hasilatının bütün tarixi ərzində bu il rekord həcmdə "qara qızıl" istehsal olunacağı ehtimal olunur. İş burasındadır ki, ölkəmizdə neft hasilatının maksimal həcmi 1941-ci ildə 23,5 mln. ton səviyyəsində olub. Bu il biz həmin rekordu çox geridə qoyacağıq. 2010-cu ildə isə Azərbaycanda neft hasilatının təxminən 60 mln. ton olacağı proqnozlaşdırılır. Əlbəttə, Azərbaycanda neft hasilatının əsas artımı "Azəri", "Çıraq" və dərin sulu "Günəşli" yataqlarının işlənməsi hesabına baş verir.
Lakin xarici şirkətlərlə birgə işdən əlavə, ARDNŞ müstəsna olaraq şəxsi vəsaitləri hesabına iş apardığı yataqlardan neft hasil edir. Məqsədimiz şəxsi neft hasilatını sabit səviyyədə saxlamaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bizim üçün bu, mürəkkəb və eyni zamanda şərəfli işdir, belə ki, Dövlət Neft Şirkəti ən çox işlənmənin son mərhələsində olan yataqlardan neft və qaz hasil edir.
- Siz neft sektorunun fəal inkişaf etdiyi 12 il ərzində baş vermiş daha hansı hadisələri qeyd etmək istərdiniz?
- Əlbəttə, mən Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin istismara verildiyi və bu münasibətlə iyulun 13-də Ceyhan limanında təntənəli mərasimin keçirildiyi məhz 2006-cı ili xüsusi olaraq qeyd etmək istərdim. Sevindirici haldır ki, Ceyhan limanından Azərbaycan neftinin ilk partiyası dünya bazarlarına mayın 28-də, Azərbaycanda Respublika gününün qeyd olunduğu vaxt göndərilib. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri bir çox üstünlüklərə malikdir, lakin kəmərin başlıca xidməti ondan ibarətdir ki, boru kəmərinin marşrutu Qara dəniz və Türkiyənin Bosfor və Dardanel boğazlarının yanından keçir. Mən iyulun 13-də Türkiyədə boru kəmərinin rəsmi açılış mərasimində olarkən boğazlarda böyük tanker növbəsinin olduğunu gördüm. Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri, əlbəttə, Türkiyə boğazlarının yükünü xeyli azaltmağa və Azərbaycanın keyfiyyətli nefti Aralıq dənizinə qədər birbaşa nəql etməsinə imkan verəcək. Bundan əlavə, Qara dənizdə böyük yükgötürmə qabiliyyətinə malik tankerlər işləyə bilmir, Aralıq dənizində isə Ceyhan limanına 300 min to
n dedveytli tankerlər daxil ola bilər. Bu, nefti lap ABŞ-a qədər nəql etmək üçün iqtisadi imkan yaradır.
Bakı-Ceyhan kəməri istismara verilməmişdən bir neçə il əvvəl "Azəri-Çıraq-Günəşli" və "Şahdəniz" yataqlarından neft və qaz qəbul etmək üçün Bakı-Novorossiysk və Bakı-Supsa boru kəmərləri, Səngəçalda terminal, karbohidrogenlərin hasilatı üçün iri dəniz platformaları inşa olunmuşdu. Bütün bunlar artıq bu gün sutkada 70 min tondan artıq neft hasil etməyə imkan verir. Bu, böyük rəqəmdir.
- Hazırda ARDNŞ-də şəxsi neft hasilatı əsasən dəniz yataqlarının payına düşür. Siz qurudakı köhnə yataqların gələcək işlənmə perspektivlərini nədə görürsünüz?
- Əminliklə deyə bilərəm ki, bu gün ölkənin quru yataqlarından optimal həcmdə neft çıxarılır. Potensial surətdə çıxarıla bilən neft hasil olunur. Xarici şirkətlərlə birgə işlədiyimiz qurudakı yataqlarda neft hasilatının səviyyəsini normal hesab etmək olar. Qeyd etmək istərdim ki, xarici neft şirkətləri neft-qaz əməliyyatlarını həyata keçirərkən ətraf mühitin mühafizəsi məsələlərinə kifayət qədər ciddi yanaşırlar.
Dövlət Neft Şirkətinin öz vəsaitləri hesabına neft və qaz hasil etdiyi qurudakı yataqlar əsasən Abşeron yarımadasında yerləşir. Və indi şirkət rəhbərliyi bu yataqları öz qüvvəsi ilə mənimsəməyi qarşısına məqsəd qoyub və bunun üçün bizdə imkanlar - maliyyə vəsaitləri və yeni texnologiyalar var. Biz həmçinin bu yataqların torpaqlarını münbitləşdirmək və Bakının yaxınlığında yerləşən "Bibi-Heybət" yatağını çiçəklənən bağa çevirmək niyyətindəyik. İşi iki il ərzində başa çatdırmaq nəzərdə tutulub və düşünürəm ki, digər köhnə sahələrdə də eyni işlər görüləcək.
Gələcəkdə quruda hasilatı artırmaq üçün mezozoy çöküntülərinin axtarış-kəşfiyyat işləri üzrə məsələləri nəzərdən keçirəcəyik.
- Azərbaycan, əlbəttə, neft hasilatında xeyli irəliləyib. Bu işdə ölkəyə həm ARDNŞ-in özünün təcrübəsi, həm də xarici şirkətlərlə uğurlu əməkdaşlıq yardım edib. Sizin fikrinizcə, ölkədə qaz istehsalının hansı perspektivləri var?
- Bilirsiniz ki, Azərbaycanı əvvəllər məhz neft respublikası hesab edirdilər və bir çox illər bundan əvvəl bəzi alimlər hətta güman edirdilər ki, ölkəmizdə, ümumiyyətlə, qaz yataqları mövcud deyil. 1968-ci ildə ehtiyatları 150 mlrd. kubmetrə çatan iri "Bahar" qaz yatağının açılışı böyük hadisə oldu. Bu yataq indiyədək Azərbaycanın daxili bazarını qazla təmin edir.
Lakin 1999-cu ildə qaz ehtiyatları 1 trln. kubmetri ötən və 200 mln. tondan artıq kondensata malik "Şahdəniz" yatağının açılması bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan yalnız neft deyil, həm də iri qaz respublikasıdır. Hazırda "Şahdəniz" layihəsi üzrə işlər uğurla davam etdirilir, "mavi yanacağın" ixracı üçün Cənubi Qafqaz qaz kəməri inşa edilir. Yataqda quraşdırılmış TPG-500 iri dəniz platformasında qaz quyuları qoşulur. Ən yaxın vaxtlarda ilk kommersiya qazı çıxarılacaq. Bu, şübhəsiz, çox böyük nailiyyətdir. İndi "Şahdəniz" yatağının cənub-qərb cinahında kəşfiyyat quyusu qazılır və qazıntının nəticələrindən çox şey asılıdır. "Şahdəniz"də sübut olunmuş qaz ehtiyatlarında xeyli yaxşılaşmanın olacağı gözlənilir.
Qeyd etməliyəm ki, Azərbaycanda maksimal qaz hasilatı - 15 mlrd. kubmetr - 1982-ci ildə qeydə alınıb. O zaman bu həcm bütün ölkənin təchizatı üçün, demək olar ki, kifayət idi və hətta digər ölkələrə ixrac olunmaq üçün də qalırdı. Lakin vəziyyət bir qədər dəyişib və biz Rusiyadan yanacaq idxalına başlamağa məcbur olmuşuq. Lakin 2006-cı ilin sonunda "Şahdəniz" yatağında qaz hasilatının başlanması artıq gələn ildən Rusiyadan yanacaq idxalını azaltmaq imkanı yaradacaq.
- Siz ARDNŞ-in geofiziki araşdırmalarının inkişafında hansı perspektivləri görürsünüz?
- Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Rövnəq Abdullayev artıq geofizik və geoloqların işi, problemləri ilə ətraflı tanış olub. Hazırda biz mədən geofizikasının inkişafı üçün texnika və texnologiyaların yenilənməsi üçün yeni avadanlıq, stansiyalar və cihazlar alırıq. İndi şirkət bu işləri həyata keçirmək üçün maliyyə imkanlarına malikdir.
Bilirsiniz ki, bir çox il bundan əvvəl ARDNŞ Caspian Geophysical birgə müəssisəsini yaratdıqda, xarici şirkətlərin Azərbaycanda kəşfiyyat geofizikasına münasibəti birmənalı deyildi. Lakin vaxt keçdikcə, xarici neft şirkətləri geofizikanın ilkin nəticələri ilə tanış olduqda, Azərbaycanın, demək olar ki, bütün perspektiv strukturlarında üçölçülü (3D) seysmik kəşfiyyat aparıldı və bu işlərin nəticələrinə görə ilk kəşfiyyat quyularının bünövrəsi qoyuldu. Əlbəttə, hər şey təminatdan asılıdır. Əgər vəsait kifayət qədər olsa, o zaman biz hətta digər ölkələrdə işlər üçün tenderlərdə də iştirak edə bilərik.