Azərbaycan, Bakı, 05 noyabr/ Trend , müxbirlər Ü.Sadıqova, A.Qut/ Bu məsələ BMT Təhlükəsizlik Şurası səviyyəsində həll edildiyi və İsrail fələstinlilərin qayıtmasına razı olmadığı üçün, HƏMAS müqavimət hərəkatı milyonlarla fələstinli qaçqının problemini həll etmək iqtidarında deyil.
"HƏMAS beynəlxalq təşkilatın və hətta Fələstinin İsraillə danışıqlarının üzvü deyil. Buna görə hərəkat bu problemi müstəqil surətdə həll edə bilmir və yalnız FM (Fələstin Muxtariyyəti) ilə onun həllinə yardım göstərmək iqtidarındadır", - London Beynəlxalq Münasibətlər Kral İnstitutu Çatham Hausun Yaxın Şərq Proqramının (Associate Fellow of the Middle East Programme at the Royal Institute Chatham House) elmi əməkdaşı Yossi Mekelberq (Yossi Mekelberg) Londondan telefonla Trend -a bildirib.
HƏMAS - ın birinci katibi İsmayıl Haniyə çərşənbə axşamı Livan prezidenti Mişel Süleymanla görüşdə bildirib ki, islam hərəkatı fələstinli qaçqınların Livanda yerləşdirilməsinin əleyhinə çıxış edir və onların Fələstinə qayıtması prosesini sürətləndirmək istəyir, - Aljazeera telekanalı xəbər verib.
Hazırda ərəb ölkələrində 4,5 milyon fələstinli qaçqın yaşayır, onların 400.000 nəfəri Livan düşərgələrində məskunlaşıb. Fələstinli qaçqınların əsas axını 1967-ci il müharibəsindən sonra - İsrail Qərb Sahili və Qüdsü nəzarəti altına alan vaxtda müşahidə edilib.
Sonuncu dəfə fələstinli qaçqınların problemi Yaxın Şərq Dördlüyünün (YŞD) sentyabr iclasında nəzərdən keçirilib. Qaçqınların qaytarılması məsələsi Fələstin - İsrail sülh prosesinin əsas bəndlərindən biri olsa da, son 40 il ərzində problem ölü nöqtədən tərpənməyib.
Fələstin Muxtariyyətinin rəhbəri Mahmud Abbas bəyan edib ki, Fələstin və ərəb ölkələri bu məsələdə birmənalı mövqelərini artıq səsləndiriblər - qaçqınlar tarixi Vətənlərinə qayıtmalıdırlar.
BMT Təhlükəsizlik Şurası və İsrail hələ ki bu məsələnin müzakirəsini təxirə salır. İsrailli analitik Qilel Frişin (Guielle Frish) sözlərinə görə, Təl - Əviv fələstinli qaçqınların İsrailə, Qərb Sahili və ya Qəzzə zolağına qaytarılması məsələsini qaldırarsa, bu, regionda demoqrafik fəlakət yaradacaq.
"Fələstinlilərin qayıtmağa yerləri yoxdur; əksər kənd və evlər artıq yoxdur, ərəb məhəllələri yəhudi repatriantları ilə məskunlaşdırılıb və ya uçurdulub", - Bar-İlan Universiteti yanında Begin-Sadat Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin eksperti, doktor Friş Trend -a bildirib.
Bununla əlaqədar olaraq, HƏMAS-ın qaçqınlar məsələsinin həlli barədə bəyanatı regiondakı hazırki siyasi vəziyyətdə - İsraildə hökumətin formalaşdırılmadığı və Fələstində prezident seçkilərinin keçiriləcəyi vaxtda, yerinə düşməyib.
İsrail, HƏMAS-ın danışıqlarda hətta rəsmi iştirak etmədiyini nəzərə alaraq, ölkə iqtisadiyyatı və demoqrafiyası üçün fəlakət xarakteri daşıyan bu problemlə hərəkatın məşğul olmasının əleyhinədir.
"İsrail 1948 - ci ildə qaçqınların qaytarılması əleyhinə çıxış edib - o zaman onların sayı 750 min nəfər idi. O bu gün də - qaçqınların sayının milyondan çox olduğu vaxtda da bunun əleyhinə çıxış edir. Belə ki, regionun demoqrafik və iqtisadi siyasətini pozmaq üçün qaçqınların cəmi dörddə biri kifayətdir", - israilli ekspert hesab edir.
Rəsmi Beyrut, Fələstin xalqının özünün beynəlxalq hüquqlarını bu şəkildə bərpa edəcəyini düşünərək, qaçqınlar probleminin həllində HƏMAS-ı dəstəkləyib. Lakin Livanın qaçqınların qaytarılmasına dəstək göstərməsinin əsas səbəbi, çox ehtimal ki, ölkədə təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsidir.
1975 - ci ildə ölkədə vətəndaş müharibəsi başlayıb. Qaçqınların düşərgəsi sollara və radikallara parçalanıb və hər iki tərəf yaxşı silahlanıb. Livanda xristianlar və Livan hökumətindən müstəqillik tələb edən Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) arasında, sonradan xristian və müsəlmanların vətəndaş müharibəsinə çevrilmiş toqquşmalar baş verib.
Beyrut Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun livanlı eksperti Kərəm Kərimin rəyinə görə, fələstinli qaçqınların qaytarılması məsələsində Livan üçün müsbət nəticə ölkədə təhlükəsizliyin iki dəfə möhkəmlənməsi olacaq.
"Onilliklər ərzində fələstinlilərə yardım göstərən Livan özünü vətəndaş müharibələrinə məruz qoyurdu. Nəticə - ölkədə əvvəlki kimi, siyasi qruplaşmalar arasında fikir ayrılıqları mövcuddur - analitik Kərim Beyrutdan telefonla Trend -a bildirib.
Livanın əksər qruplaşmaları (adları dəqiqləşdirilmir) fələstinli qaçqınların düşərgəsindən alınan silahla silahlanır, - o hesab edir. "Ərəb dünyası fələstinli qaçqınların qayıtmasından iki fayda götürəcək: fələstinlilərin beynəlxalq hüquqları bərpa ediləcək və Livan hökuməti ölkədə təhlükəsizliyi daha yaxşı idarə edə biləcək", - Kərim bildirib.
Lakin beynəlxalq pozitivizmlə yanaşı, Fələstinin regionun iki təsir dairəsinə - Qəzzə Zolağı və Qərb Sahilinə bölünməsi və iqtisadi blokada kimi daxili problemlərini istisna etmək lazım deyil.
Bununla əlaqədar, sərhədlərin bağlanması və iqtisadi təcridi nəzərə alaraq, çətin ki, HƏMAS nəzarətdə saxladığı Qəzzə Zolağına qaçqın axının öhdəsindən gələ bilsin.
"Qaçqınların hara qayıdacağını bilmək lazımdır. Qərb Sahilində iki problem var: fələstinli qaçqınların qəbul etmədikləri İsrail qoşunları və çökmüş iqtisadiyyat. Qəzzə Zolağında - islamçı qruplaşmalar arasında daimi toqquşmalar və qonşu Misirlə sərhədlərin bağlanması", - Yaxın Şərq üzrə Beynəlxalq Media-Mərkəzin (International Middle East Media Center) direktoru, fələstinli analitik Corc Rişmavi (George Rishmawi) Rəmallahdan telefonla Trend -a bildirib.
FM-in hazırki administrasiyası qaçqınlara lazımi maddi dəstək göstərə bilmədiyindən, bu məsələni BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzərinə qoyur. O isə, İsrailin bu qaçqınları geri qəbul etməyə razılıq verməsinə istiqamətlənir. Lakin Rişmavinin sözlərinə görə, bu, qaçqınların 60 il əvvəl tərk etdikləri ərazilər deyil. Qərb Sahili və Qüds əhalisinin 80 faizi yəhudilərdir. HƏMAS qaçqınlar probleminin həllini istəsə də, bunu müstəqil surətdə edə bilməyəcək, İsrailin bunu nəzərə alacağına ümid etmək lazım deyil, - fələstinli analitik hesab edir.
İsrailli analitik Frişin rəyinə görə, Fələstin qaçqınları yəhudilərin 1948-ci ildə ərəb ölkələrindən kütləvi deportasiyasına qarşı İsrailin, bir növ, cavabı olub.
Ümumilikdə 50-ci illərin əvvəlində ərəb ölkələrini təxminən 550 min yəhudi tərk edib. Onlar, əsasən, İraq, Yəmən, Misir və Məğrib ölkələrinin ərəbdilli yəhudiləri olublar.
Deportasiya edilmiş yəhudiləri Qüdsün İsrail rayonlarında və Qərb Sahilinin digər ərazilərində yerləşdiriblər.
Fələstin və İsrail arasında müharibə 1948 - ci ildə - Fələstin ərazilərində müstəqil İsrail dövləti yaradıldıqdan sonra başlayıb. Lakin münaqişə 1967-ci il müharibəsində daha da genişlənib və İsrail Qüdsü nəzarəti altına alıb. 2000-ci ildə ikinci intifaddan sonra (Qərb Sahili sakinlərinin üsyanı) Fələstin və İsrail tərəfləri Yaxın Şərq Dördlüyünün (YŞD) (Rusiya, BMT, Aİ, ABŞ) dəstəyi ilə "Yol xəritəsi"ni hazırlayıblar. Bu layihənin əsas məqsədi, Qüds ümumi paytaxt olmaqla, eyni ərazidə iki dövlətin - İsrail və Fələstin dövlətinin yaradılmasıdır.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan: [email protected]