Azərbaycan, Bakı, 8 iyun /Trend, müxbir Ü.Sadıxova/
İsraillə münaqişənin nizamlanması üzrə ərəb sülh təşəbbüsündən çıxmaq regiondakı ərəb dövlətlərinin siyasətinin maraqlarına cavab vermir. Ekspertlər belə hesab edirlər.
"Ərəb sülh təşəbbüsündən çıxmaq, xüsusilə də Səudiyyə Ərəbistanı və ya Misir kimi iri ərəb dövlətlərini çətin vəziyyətdə qoyur", - Trend-ə "əl-Əhram" Misir Araşdırmaları Mərkəzi yanında Fələstin məsələləri üzrə ekspert Əbd Əli Məhəmməd bildirib.
Onun fikrincə, nə qədər ki, ərəb təşəbbüsü mövcuddur və fəaliyyət göstərir, İsraillə sülh prosesi üçün əsas var. Əks halda ərəb dövlətləri bu sənədə alternativin axtarışı problemi ilə üzləşəcəklər.
Ötən bazar günü İsrail əsgərləri Aralıq dənizində göyərtəsində 32 ölkənin nümayəndəsinin olduğu "Azadlıq donanması" beynəlxalq humanitar yardım karvanını saxladıqdan sonra ərəb ölkələri səkkiz il ərzində İsrailin hələ də dəstəkləmədiyi sülh təşəbbüsünü geri çağırmaq barədə müzakirələrə başlayıblar. Ərəb ölkələrinin fikirləri haçalanıb: onların bir hissəsi, məsələn, Küveyt təşəbbüsdən çıxmaq haqqında qərar qəbul etdiyi halda, digərləri sənədin ləğv edilməsinin qəti əleyhinə çıxış edirlər.
Misirin xarici işlər naziri Əhməd Əbülqeyt təşəbbüsdən çıxmağı Fələstin dövlətinin yaradılması cəhdindən imtinaya doğru bir addım hesab edir.
Onun sözlərinə görə, təşəbbüsdə irəli sürülən müddəalar həyata keçirilmədən regionda sülhün mövcudluğu mümkün deyil. Bu barədə RİA Novosti yazır.
"Təşəbbüs Yaxın Şərqdə sülhə necə nail olmağın görüntülərini əks etdirir", - misirli nazir bildirib.
Sülh təşəbbüsü Səudiyyə Ərəbistanı Kralı Abdullah bin Əbdül Əziz tərəfindən təklif olunub və 2002-ci ildə Beyrutda Ümumərəb sammitində qəbul edilib. O, yəhudi dövlətinin işğal olunmuş əraziləri azad edəcəyi və Fələstin dövlətinin müstəqilliyini tanıyacağı halda, ərəb ölkələrinin İsraillə əlaqələrinin bərpasını nəzərdə tutur.
Ekspertlər hesab edirlər ki, ərəb ölkələri, xüsusilə də sülh prosesinin əsas iştirakçıları sənədin tam geri çağırılmasına səs verməyəcəklər, çünki bu zaman bir sıra çətinliklərlə üzləşəcəklər.
Livan universitetinin professoru Talal Atrisinin fikrincə, təşəbbüsdən imtina ediləcəyi və onun iflasa uğramasının etiraf ediləcəyi halda onun əvəz edilməsi üçün yollar axtarmalı olacaqlar. Bu isə o deməkdir ki, münaqişənin həlli yollarının alternativ sülh prosesinə də baxmalıdırlar. Livanlı professor belə hesab edir ki, bu, İsrailə qarşı silahlı müqavimətin dəstəklənməsi deməkdir.
"Belə olan halda ərəb dövlətləri [silahlı] müqavimətə söykənməlidirlər ki, bu da onların maraqlarına heç də cavab vermir", - Atrisi telefonla Trend-ə bildirib.
O, ərəb ölkələrinin bəyanatına İsrailə xəbərdarlıq kimi deyil, daha çox söz atmaq kimi baxır. Halbuki regionun Misir, İordaniya və Səudiyyə Ərəbistanı kimi aparıcı dövlətləri bu təklifi dəstəkləməyə hazır deyillər.
Ötən həftə ərəb dövlətləri XİN rəhbərləri Qahirədə keçirilən təcili iclasda sülh təşəbbüsünü geri çağırmadılar, bu məsələnin həll olunmasının məsuliyyətini dövlətlərin liderlərinin üzərinə qoydular.
Misirli politoloq Əli Məhəmməd güman edir ki, ərəb sülh təşəbbüsündən imtina ərəb ölkələrinin liderlərini mürəkkəb seçim qarşısında qoyacaq: ya münaqişənin hərbi həllini seçmək, ya da gözləmə mövqeyi tutmaq və ya mövcud vəziyyətlə razılaşmaq, daha doğrusu, İsrailin Fələstin ərazilərini işğal etməsi ilə razılaşmaq.
Ona görə də ərəb dövlətləri əlverişli alternativlərə malik olmayanadək, onların sülh təşəbbüsünü dəstəkləməkdən imtina etmələri çətindir.
Yaxın Şərqdə sülh prosesi üzrə britaniyalı analitik Kirsten Şultsun fikrincə, ərəb dövlətlərinin sülh təşəbbüsünün danışıqlar masası üzərində saxlanması məsələsində fikir ayrılıqları heç də bütün ərəb dövlətlərinin sülh prosesində əsas rol oynamamalıları ilə əlaqədardır.
"Hər şey ölkələrdən asılıdır. Misir razı deyil, çünki o, 1993-cü ildən sülh prosesində əsas vasitəçidir. Lakin Küveyt kimi ölkələr heç vaxt sülh danışıqlarının mərkəzində olmayıblar, ona görə də bu qərarı asanlıqla qəbul ediblər", - London İqtisadiyyat və Siyasət Məktəbinin beynəlxalq tarix üzrə mühazirəçisi Şults Trend-ə bildirib.
Azərbaycanlı şərqşünas Fikrət Sadıqov hesab edir ki, ərəb ölkələrindən birinin sülh təşəbbüsündən çıxması hələ sənədin tam iflasa uğraması demək deyil. Lakin, eyni zamanda, politoloq Yaxın Şərqdəki ən uzunmüddətli münaqişələrdən birinin həlli üçün bu təşəbbüsün səmərəli olacağına şübhə edir.
"Düşünmürəm ki, bu sənəd mühüm tarixi əhəmiyyətə malikdir. Münaqişənin bir çox illər ərzində həll olunmaması ondan xəbər verir ki, bu sənəd hətta saxlanıla bilər. Lakin mühüm və vacib olan ondan ibarətdir ki, bunun ardınca praktik müstəviyə nə gəlir, bu təşəbbüslə bağlı nəzərdə tutulan tapşırıqlar necə reallaşacaq. Ona görə də təşəbbüs saxlanılacaq, lakin effektli olmayacaq", - Sadıqov Trend-ə deyib.