Bakı. Trend:
2025-ci ilin əvvəllərində dünya sanki sürətlənmə mərhələsinə daxil oldu: əvvəllər onilliklərə yayılan siyasi proseslər indi bir neçə aya sığışır. Məhz bu sıx və gərgin geosiyasi mühitdə ABŞ yeni Yaxın Şərq siyasətini elan etdi - bu dəfə güc ixracatçısı kimi deyil, əlaqələr memarı kimi. Yeni kursun əvvəlkilərdən əsas fərqi ondadır ki, Vaşinqton soyuq müharibədən bəri ilk dəfə strategiyasını hərbi mövcudluq üzərində deyil, infrastruktur və iqtisadi dəhlizlər üzərində qurur.
Yeni konstruksiyanın mərkəzində isə gözlənilmədən Azərbaycan dayanır.
ABŞ prezidentinin Suriya üzrə xüsusi nümayəndəsi Tomas Barrakın Bəhreyndə keçirilən “Manama Dialoqu 2025” konfransındakı çıxışı yeni dövrün proqram sənədinə çevrildi. Amerikalı diplomat sanksiyaların və rejim dəyişikliklərinin dili ilə deyil, dəhlizlərin, bazarların və enerji əlaqələrinin dili ilə danışdı. “Biz nəzarət strategiyasından etimad strategiyasına keçirik”, - deyə o bəyan etdi və Xəzərdən Aralıq dənizinə qədər sabitlik kəmərinin formalaşdırılmasını əsas istiqamət kimi göstərdi. Uzun illərdən sonra ABŞ açıq şəkildə etiraf etdi ki, Bağdaddan Tripoliyə qədər zorakı müdaxilənin iflasa uğradığı regionda irəliləyişin yeganə davamlı yolu əməkdaşlıq və iqtisadi inteqrasiyadan keçir.
Barrak vurğuladı ki, Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə “yaxınlaşma yolundadır”. İlk baxışda bu ifadə sadəcə diplomatik jest kimi səslənə bilər. Amma əslində bu, Vaşinqtonun Cənubi Qafqazı yeni nizamın nümayiş platformasına çevirmək niyyətini əks etdirən strateji mesajdır. ABŞ onilliklər boyu regionu qarşıdurma prizmasından dərk edirdi, indi isə onu birləşdirici məkan kimi formalaşdırmağa çalışır. Bu yeni modeldə Bakı enerji, infrastruktur və siyasət baxımından cazibə mərkəzinə çevrilir.
Dəyişikliklərin dərinliyini anlamaq üçün 2000-ci illərdəki Amerika kursunu xatırlamaq kifayətdir. Əfqanıstan, İraq, Liviya, Suriya - “hər qiymətə demokratiya” şüarı ilə əsaslandırılan bütün bir dövr zorakı xarici siyasət idi. Bu yanaşma azadlıq yox, anarxiya doğurdu: Barrakın dediyi kimi, iyirmi səkkiz devrilmiş rejim və iyirmi səkkiz fəlakət. Hər biri yeni ekstremizm ocaqları yaratdı, sosial toxumanı dağıtdı və regionu qəbilə parçalanması modelinə geri qaytardı.
İndi vəziyyət tam fərqlidir. Yeni Amerika strategiyasında zorakı demokratikləşdirmə ideyası yoxdur. Onun yerini “inkişaf vasitəsilə təsir” konsepsiyası tutub - yəni investisiyalar, infrastruktur və texnologiyalar üzərində qurulan tərəfdaşlıq. ABŞ öz mövcudluğunu artıq aviadaşıyıcılarla deyil, dəmir yolları ilə; ultimatumlarla deyil, enerji sazişləri ilə möhkəmləndirmək istəyir. Bu kontekstdə Azərbaycan əsas həlqəyə çevrilir.
Bakı yalnız Xəzərlə Qara dəniz, Mərkəzi Asiya ilə Yaxın Şərq, Rusiya ilə Türkiyə arasında unikal coğrafi mövqeyə malik deyil, həm də region üçün nadir sayılan sabitlik, iqtisadi dinamizm və praqmatizmi birləşdirir. Azərbaycan himayədar deyil, tərəfdaş axtarır. Məhz bu, onu yeni arxitekturanın əlverişli iştirakçısına çevirir.
Vaşinqtonun təşəbbüsü ilə yaradılan və Cənubi Qafqazı, Türkiyəni, Yaxın Şərqi və Şərqi Aralıq dənizini birləşdirən sabitlik kəməri “İnkişaf Dəhlizi” adlanır. Əslində bu, nəqliyyat, enerji və kommunikasiya infrastrukturunu birləşdirən layihələr zənciridir - Transxəzər marşrutu və Zəngəzur dəhlizindən tutmuş Cənub qaz boru kəmərlərinə və rəqəmsal əlaqə xətlərinə qədər.
Əsas fikir budur ki, ticarət, enerji və təhlükəsizlik bir-birindən ayrılmaz olan qarşılıqlı asılı dövlətlər şəbəkəsi qurulsun. İqtisadi məntiq hərbi məntiqi əvəz edir: əgər ölkələrin ortaq yolları və ixrac marşrutları varsa, müharibəyə ehtiyac qalmır. ABŞ bu formulu vaxtilə müharibədən sonrakı Avropada - Marşall Planı vasitəsilə tətbiq etmişdi. İndi bu yanaşma Cənub-Qərbi Asiyaya uyğunlaşdırılır.
Bu modeldə Azərbaycanın iki əsas rolu var. Birincisi - enerji: neft, qaz, elektrik enerjisi, yaşıl enerji və hidrogen texnologiyalarının təchizatçısı və tranzitçisi. İkincisi - infrastruktur: Şərqlə Qərbi birləşdirən mərkəzi halqa. Son üç ildə Azərbaycan limanlarından keçən yüklərin həcmi 40 faizdən çox artıb, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının buraxıcılıq qabiliyyəti isə ildə 15 milyon tona çatıb. 2027-ci ilə qədər bu rəqəmin ikiqat artırılması planlaşdırılır.
Zəngəzur marşrutunun reallaşması təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi irəliləyişdir. Onilliklər davam edən blokada və münaqişələrdən sonra Naxçıvanın əsas ərazi ilə birləşdirilməsi Azərbaycanı əsl transkontinental arteriyaya çevirir. ABŞ üçün bu, yeni siyasətin konkret nəticə verdiyini göstərmək imkanıdır: dünənə qədər bir-birinə qarşı duran ölkələr indi əlaqələr açır, sazişlər imzalayır və ortaq layihələr həyata keçirir.
Vaşinqtonda ilk dəfə “Xəzərdən Aralıq dənizinə qədər strateji dəhliz” ideyası səslənəndə, bir çox analitiklər bunu praktiki əsası olmayan növbəti bəyanat kimi dəyərləndirdilər. Amma artıq 2024-cü ildə ABŞ siyasi elitası Yaxın Şərq və Qafqaz istiqamətində dərin yenidən qiymətləndirmə prosesi başladı. Səbəblər açıq idi: Suriyada və Yəməndə uzanan müharibələr, İranın artan regional ambisiyaları, ənənəvi alyansların səmərəsizləşməsi və Çinin Avrasiya enerji və logistika layihələrinə tədricən daxil olması.
Bu çağırışlar Tramp administrasiyasını təsir üçün daha rasional alətlər axtarmağa məcbur etdi. Əvvəlki prezidentlərdən fərqli olaraq, “demokratik dəyərlər” və “sivilizasiya missiyası” dilindən danışmaq əvəzinə, Tramp sövdələşmələrə, praqmatizmə və qarşılıqlı faydaya üstünlük verir. Onun yanaşması sadədir: xarici siyasət xərclər yox, gəlir gətirməlidir. Amerika artıq nəticəsiz müharibələrdən, itkilərdən və bahalı kampaniyalardan yorulub. İxrac edilən demokratiya yerini ixrac edilən infrastruktur, hərbi ekspansiya yerini isə iqtisadi ekspansiya tutur.
Beləcə, əsasında infrastruktur təsiri dayanan yeni Amerika liderliyi konsepsiyası formalaşır. Bu strategiya üç əsas prinsipə söykənir.
Birincisi - iqtisadi qarşılıqlı asılılıq. ABŞ hərbi bazalar məntiqindən imtina edərək “inkişaf dəhlizləri” yaradır: enerji, nəqliyyat, rəqəmsal. Bu arteriyalardan yalnız ticarət deyil, təsir də keçir. İnvestisiyalar nəzarətin yeni forması, infrastruktur isə siyasətin alətinə çevrilir.
İkincisi - regional vasitəçilərə üstünlük. Vaşinqton artıq yeganə arbitra olmaq istəmir. Bunun əvəzində o, təsir funksiyalarını real regional legitimliyə malik tərəfdaşlara - Türkiyəyə, Azərbaycana, Səudiyyə Ərəbistanına həvalə edir. Bu ölkələr vassal kimi deyil, tərəfdaş kimi çıxış edir və ABŞ-a dolayı yolla təsir imkanları yaradır.
Üçüncüsü - texnologiya və kapital vasitəsilə nəzarət. Təsirin əsas aləti artıq ordu deyil, investisiya və texnoloji üstünlükdür. Amerika korporasiyaları və fondları yeni dövrün Pentaqonuna çevrilərək iqtisadiyyata, energetikaya və rəqəmsal infrastruktura nüfuz edirlər.
Nəticədə Amerikanın yeni liderlik doktrinası formalaşır: daha az hərbi missiya, daha çox infrastruktur təsiri. Vaşinqton artıq zəbt etməyə deyil, inteqrasiya etməyə, diktə etməyə deyil, daxil olmağa çalışır - iqtisadiyyatı geosiyasətin davamına çevirir. Bu sistemdə Azərbaycan sadəcə bir nöqtə deyil, regional tarazlığın qurulduğu yeni arxitekturanın oxudur.
Bu gün Azərbaycan yeni qlobal strategiyanın əsas həlqəsinə çevrilib - böyük dövlətlərin maraqlarının kəsişdiyi, çoxqütblülük konsepsiyasının möhkəmliyinin sınaqdan keçirildiyi ölkəyə. Onun dayanıqlığı, müstəqil xarici siyasəti və güclü enerji potensialı Azərbaycanı təkcə iştirakçı yox, proseslərin memarına çevirir.
Bakı praqmatizm və çevikliyi birləşdirən unikal siyasi balans modeli yaradıb. Azərbaycan Qərb, Rusiya, Türkiyə və İranla münasibətlərini suveren kursdan kənara çıxmadan qurmağı bacarıb. Bu, geosiyasi bloklar arasında manevr etməyi zərurətə deyil, strategiya sənətinə çevirən bir siyasətdir - hamı üçün vacib olmaq, amma heç kimdən asılı qalmamaq bacarığı.
Amerika diplomatiyası Azərbaycanda sadəcə tranzit ərazi deyil, strateji sabitliyin real mərkəzini görür. Bu baxımdan Bakı regionda balanslaşdırıcı qüvvə kimi çıxış edir - Rusiya ilə Türkiyə, İran ilə Qərb arasındakı ziddiyyətləri yumşaldır, digərlərinin yalnız münaqişə gördüyü yerdə enerji və logistika həlləri təklif edir.
İqtisadi göstəricilər bu rolu rəqəmlərlə təsdiqləyir. 2024-cü ildə Azərbaycanın Avropaya qaz ixracı təxminən 12 faiz artaraq 12,3 milyard kubmetrə çatıb. Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan Avropa İttifaqının mavi yanacağa olan tələbatının artıq 8–10 faizini ödəyir. Transxəzər marşrutu ilə daşınan yüklərin həcmi 4,5 milyon tonu ötüb, 2025-ci ilin ilk doqquz ayında ölkə nəqliyyat infrastrukturuna 1,8 milyard dollardan çox birbaşa xarici investisiya cəlb edib.
Bu rəqəmlər sadəcə statistika deyil. Onlar sistemli və uzunmüddətli yanaşmanın göstəricisidir - Azərbaycanı enerji ixracatçısından sabitlik ixracatçısına çevirən siyasətin sübutu. Bakı-nın siyasəti bu gün müasir praqmatizmin nümunəsinə çevrilib: pafoslu bəyanatlarsız, amma hiss olunan nəticələrlə - yeni geoekonomik reallığı formalaşdıran nəticələrlə.
Amerikanın modelində Türkiyə tranzit sürətləndiricisi rolunu oynayır - enerji və nəqliyyat xətləri onun ərazisindən keçir. Amma Azərbaycan olmadan bu mexanizm işləmir.
Ankara Aralıq dənizinə açılan qapıdır, Bakı isə o qapının açarıdır.
Hər iki ölkə enerji və nəqliyyat əlaqələrini sinxron şəkildə genişləndirir. Cənub Qaz Dəhlizi, Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu, elektrik enerjisi və hidrogen ixracı layihələri - bunların hamısı eyni sistemin tərkib hissəsidir. 2025-ci ildə Azərbaycan və Türkiyə 2030-cu ilə qədər nəqliyyat və enerji tərəfdaşlığını əhatə edən yenilənmiş yol xəritəsini imzaladı. Sənəd tranzit həcmlərinin ikiqat artırılmasını və vahid rəqəmsal logistika məkanının yaradılmasını nəzərdə tutur.
Yeni Amerika arxitekturası bütün böyük oyunçuların maraqlarına toxunur.
Rusiya ABŞ-nin Cənubi Qafqazdakı aktivləşməsini öz kommunikasiya xətlərinə təhdid kimi qəbul edir. Ənənəvi şimal–cənub marşrutu, yəni Rusiya, İran və Hindistanı birləşdirən xətt tədricən monopoliyasını itirir. Moskva anlayır ki, Xəzərdən Aralıq dənizinə qədər uzanan Amerika “inkişaf dəhlizi” həm yük axınlarının, həm də siyasi təsirin bir hissəsini üzərinə çəkə bilər.
İran isə Azərbaycana həm rəqib, həm də vasitəçi kimi baxır. Bir tərəfdən Bakı tranzit alternativi kimi güclənir, digər tərəfdən Qərblə dialoq üçün kanal rolunu oynaya bilər. Uzun illər təcriddə qalmış Tehran üçün sabit qonşu ilə ticarət əlaqələri yaratmaq əlverişlidir.
Çin bu prosesə praqmatik yanaşır. Pekin üçün əsas məsələ “Bir Kəmər - Bir Yol” təşəbbüsünün Transxəzər marşrutu ilə sinxronlaşdırılmasıdır. Azərbaycan Çin üçün təhdid deyil, əksinə, tamamlayıcı həlqədir - Avropaya daha qısa, təhlükəsiz və proqnozlaşdırıla bilən yol.
Nəticədə unikal bir balans formalaşır: Azərbaycan ABŞ-la əməkdaşlıq edir, amma Çinlə əlaqələri pozmur; Türkiyə ilə əlaqələri inkişaf etdirir, amma Rusiya ilə münasibətləri qorumalı bacarır; Avropa ilə kommunikasiya qurur, amma İrana qarşı təhlükə yaratmır.
Amerikalılar mühüm nəticəyə gəliblər: sabitlik diplomatiya ilə deyil, logistika ilə yaradılır. Yolların, qaz kəmərlərinin və investisiyaların olduğu yerdə müharibə mənasız olur.
Azərbaycan İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatına görə, son iki ildə beynəlxalq tərəfdaşlarla həyata keçirilən nəqliyyat və enerji layihələrinin ümumi dəyəri 25 milyard dollardan artıq olub. Bunun təxminən 40 faizi Türkiyə ilə birgə proqramlara, 25 faizi Aİ və ABŞ-la layihələrə, qalanı isə Mərkəzi Asiya və Çinlə ortaq təşəbbüslərə düşür.
Naxçıvanla əsas ərazi arasında Ermənistan vasitəsilə birbaşa dəmir yolu əlaqəsinin yaranması yeni dövrün simvoluna çevriləcək. Bu marşrut işə düşərsə, Cənubi Qafqaz yüz ildən sonra ilk dəfə blokadalardan azad zonaya çevriləcək. Bu, Amerika siyasətinin real testi olacaq - vədlərdən nəticələrə keçid anı.
Diplomatiya infrastruktur halını alanda beynəlxalq nizam
abstrakt anlayış olmaqdan çıxır. 2025-ci ildə məhz bu baş verir:
nəqliyyat qovşaqları sərhədləri əvəz edir, enerji isə siyasətin
dili olur. ABŞ-ın müdaxilə əvəzinə inkişaf yönümlü yeni Yaxın Şərq
strategiyası sadəcə yollar şəbəkəsi deyil - qarşılıqlı asılılıq və
fayda arxitekturasıdır, burada hər bir iştirakçı ya inteqrasiya
olunur, ya da periferiyada qalır.
Azərbaycan üçün məsələ aydındır: bu sistemdə iştirak etməmək - onun
başqaları tərəfindən, bizsiz qurulmasına razılıq vermək
deməkdir.
Vaşinqtonun “inkişaf vasitəsilə təsir” konsepsiyası sadə, amma dəqiq formulaya əsaslanır: sabitliyi müqavilələr deyil, maraqlar yaradır. Əgər qonşu dövlətlərin təchizat marşrutları eynidirsə, onlar razılaşmağa məcburdurlar. Bu mənada Azərbaycan yeni təhlükəsizlik formasının platformasına çevrilir - hərbi deyil, iqtisadi təhlükəsizlik.
Amerikalılar bunu anlayırlar. Buna görə də 2025-ci ildə əsas diqqət hərbi ittifaqlarda deyil, nəqliyyat qovşaqlarında, terminallarda, boru kəmərlərində və rəqəmsal əlaqə xətlərində cəmlənib. Logistika diplomatiyaya çevrilir.
Xəritəyə baxanda açıq görünür: Cənubi Qafqaz həm coğrafi, həm də siyasi baxımdan ox rolunu oynayır. Türkiyə - dənizlərə çıxış, Azərbaycan - Mərkəzi Asiyanın resurslarına və əlaqələrinə çıxışdır. Bu iki istiqamətin birləşməsi bir kontur yaradır ki, orada hərbi mövcudluq olmadan güc balansını qorumaq mümkündür.
Azərbaycan çoxdan sübut edib ki, neft və qaz silah yox, arqument
ola bilər. Cənub Qaz Dəhlizi son onilliklərin yeganə layihəsidir
ki, burada Azərbaycan, Türkiyə, Avropa və Qərbin maraqları
uzlaşdırılıb.
Bu gün, Rusiya tədarüklərinin azalması və Yaxın Şərqdə
qeyri-sabitliyin artması fonunda, Avropa üçün Azərbaycan enerji
resurslarının əhəmiyyəti daha da artır. 2025-ci ildə Azərbaycan
Aİ-yə 12 milyard kubmetrdən çox qaz ixrac edir, 2030 perspektivində
bu həcmin 20 milyarda çatdırılması planlaşdırılır. Artıq yeni boru
kəməri xətləri üzrə danışıqlar başlayıb, paralel olaraq “yaşıl
enerji” layihələri - elektrik ixracı, hidrogen istehsalı və
Qarabağla Şərqi Zəngəzurda günəş stansiyalarının inkişafı həyata
keçirilir.
Bakı diplomatik strategiyasını üç dayağ üzərində qurur: enerji səmərəliliyi, tranzit və etibarlılıq. ABŞ administrasiyası Azərbaycanı Qərbin enerji təhlükəsizliyinin elementi kimi görür. Əvəzində Bakı təkcə investisiyalar deyil, həm də siyasi təminatlar əldə edir: beynəlxalq layihələrdə iştirak artıq birbaşa regional sabitliyin təminatı ilə bağlıdır.
Nəqliyyat layihələrinin siyasi mahiyyəti ondadır ki, onlar heç kimə məxsus deyil, amma hamıya xidmət edir. Zəngəzur dəhlizi infrastrukturun münaqişə məntiqini necə dəyişə biləcəyinin bariz nümunəsidir. Onilliklərlə Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sərhədlər bölgü xətti idi. İndi isə əlaqə xəttinə çevrilir. Naxçıvanla ölkənin əsas ərazisi arasında dəmir yolunun işə salınması, yolların və enerji-kommunikasiya xətlərinin bərpası regionun strateji təcridini faktiki olaraq aradan qaldırır. ABŞ bu prosesi “yumşaq inteqrasiya” modeli kimi dəyərləndirir: heç kim üz itirmir, hamı sabitlikdən qazanır.
Eyni prinsip bütün Yaxın Şərqə də şamil edilir: amerikalılar infrastruktur qurularkən siyasi mübahisələrin ertələndiyi “iqtisadi atəşkəs” ideyasını irəli sürürlər. Bu romantizm deyil, hesab-kitabadır. Əgər boru kəməri və ya dəmir yolu milyardlarla gəlir gətirirsə, müharibə iqtisadi cəhətdən mənasız olur.
İllüziyaya qapılmağa dəyməz: yeni arxitektura təkcə imkanlar
yox, risklər də yaradır.
Birinci risk - təsirin aşırı mərkəzləşməsi. ABŞ dəhlizləri
formalaşdırarkən qaçılmaz olaraq kapital və texnologiya axınlarına
nəzarəti möhkəmləndirməyə çalışır. Azərbaycan üçün əsas məsələ
“başqalarının maraqlarını xidmət edən logistika periferiyası”na
çevrilməməkdir. Həll - tərəfdaşların şaxələndirilməsidir. Bakı bunu
edir: Türkiyə ilə strateji əlaqələri saxlayır, Aİ ilə enerji
bağlarını genişləndirir, Çin təşəbbüslərində iştirak edir, Rusiya
ilə dialoqu qoruyur.
İkinci risk - marşrutların toqquşması. Rusiya “Şimal–Cənub” layihəsini, İran “İslam nəqliyyat kəməri”ni, Çin isə “Bir kəmər - bir yol”u irəli aparır. Bu sistemlər kəsişir. Azərbaycan üçün əsas məqsəd marşrut rəqabətinin dövlətlərarası rəqabətə çevrilməsinə yol verməməkdir. Çevikliyi qorumaq Bakının başlıca üstünlüyüdür.
Üçüncü risk - daxili balans. İstənilən infrastruktur ekspansiyası sosial nəticələr doğurur. Tranzit axınlarının artması idarəetmədə islahatlar, şəffaflıq və investisiyalara nəzarət tələb edir. Bu, Azərbaycan üçün institutları möhkəmləndirmək imkanıdır, amma çağırış da var: xaricə açılma qaçılmaz olaraq daxili modernləşməni tələb edir.
2025-ci ildə Azərbaycanın ÜDM artımı 4,2 faiz səviyyəsindədir. Qeyri-neft sektorunun payı 60 faizi ötür. Logistika, nəqliyyat və informasiya texnologiyalarına yatırımlar yeni artım drayverlərinə çevrilir. 2030-cu ilə qədər dövlət strategiyası beynəlxalq dəhlizlər - Şərq–Qərb və Şimal–Cənub - əsasında vahid “infrastruktur kəməri”nin yaradılmasını nəzərdə tutur.
Bakı iqtisadiyyatla geosiyasətin üst-üstə düşdüyü məkana çevrilir. Hər yeni yol təkcə iqtisadi arteriya deyil, siyasi arqumentdir. Belə arqumentlər artdıqca suverenlik də güclənir.
Azərbaycanla ABŞ arasındakı münasibətlər bu gün keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçir: strateji hesabat ənənəvi ritorikanı sıxışdırır. Bakı artıq Avrasiyanın kənarında dayanan oyunçu kimi deyil, uğuru Xəzərdən Aralıq dənizinədək uzanan yeni Amerika xəttinin taleyini xeyli dərəcədə müəyyənləşdirən real strateji aktiv kimi görülür.
Vaşinqton üçün Azərbaycan təkcə tərəfdaş deyil, regionun enerji və nəqliyyat arxitekturasının düyün nöqtəsidir. O, Avropaya etibarlı enerji təchizatçısı, Mərkəzi Asiya ilə Aralıq dənizi arasında tranzit arteriya, həm də müasir, dünyəvi, dayanıqlı institutlar qura bilmiş müsəlman dövlətinin nümunəsidir. Yaxın Şərqin münaqişələrlə sarsıldığı, Cənubi Qafqazın isə güclərin rəqabət meydanı olaraq qaldığı bir dövrdə bu cür sabitlik nadir strateji resursa çevrilir.
Azərbaycan üçün isə ABŞ investisiya, texnologiya və innovasiya mənbəyidir. Vaşinqton yalnız iqtisadi dəstək göstərmir, həm də Qərb institutlarını regional layihələrə cəlb etməklə Rusiya, İran və Türkiyə arasında təsir balansını yaradır. Bu kontekstdə Amerika diplomatiyası təzyiq aləti deyil, tarazlaşdırma mexanizmidir - Bakının müstəqillik məkanını genişləndirməyə kömək edən faktor.
Bu tərəfdaşlıq praqmatizm üzərində qurulub: tərəflər siyasi asılılıq zonasına girmədən fayda əldə edirlər. ABŞ hərbi müdaxiləyə ehtiyac duymadan nəticə qazanır, Azərbaycan isə öhdəlik və suverenlik itkisi olmadan inkişaf edir. Bu formula iki ölkənin münasibətlərini ideologiyadan çox rasional maraqlara söykənən yeni tip beynəlxalq əlaqələrin nümunəsinə çevirir.
2025-ci il Cənubi Qafqazın periferiyadan çıxıb yeni dünya siyasətinin laboratoriyasına çevrildiyi an oldu. Amerika uzun fasilədən sonra diktə etmir, təklif edir. Azərbaycan isə uzun illərdən bəri ilk dəfə uyğunlaşmır, layihələndirir.
Əgər “Xəzərdən Aralıq dənizinədək dəhliz” strategiyası gerçəkləşsə, Cənubi Qafqaz tarixə münaqişələr regionu kimi yox, yeni tip postmünaqişə inteqrasiyasının nümunəsi kimi düşəcək. Azərbaycan bu prosesin təkcə iştirakçısı deyil. Onun müəllifidir.