Trend-in Yaxın Şərq redaksiyasının rəhbəri Rufiz Hafizoğlu
Şimali Afrika ölkələri - Tunis və Misirdə baş verən inqilablardan sonra analoji hadisələrin digər ərəb ölkələrinə keçəcəyi heç kimdə şübhə doğurmurdu və yeni inqilab ehtimalları daha çox Yaxın Şərq ölkələrində gözlənilirdi.
Lakin ehtimalların tam əksinə olaraq, bu dəfə "inqilab" adı altında ərəb dünyasının ərazi baxımından dördüncü böyük ölkəsi Liviyada çaxnaşma başladı.
Bir çox dünya ölkələri Liviya müxalifətinin 1970-80-ci illərin ən mübariz ərəb lideri olan Müəmmər Qəddafiyə qarşı "inqilab" cəhdlərini dəstəkləsə də, baş verənlərin Tunis və Misir hadisələrindən tamamilə fərqləndiyini görmək olar.
Əgər Tunis və Misirdə xalq dinc şəkildə hakimiyyətin istefasını tələb edirdisə, Liviyada etirazların başladığı gündən bir müddət sonra hakimiyyətin sərt təzyiqinə qarşı müxalifət silahlı müqavimət göstərdi və "inqilab" silahlı üsyana çevrildi.
Üsyanın mərkəzi olan Benqazi şəhərinə gəlincə, etirazların məhz bu şəhərdən başlanması təsadüfi deyil, çünki statistik məlumatlara görə, bu şəhərin əhalisinin 52 faizi 20-25 yaşlarında olan gənclərdən ibarətdir və iqtisadi baxımdan digər ərəb dövlətlərindən geridə qalmayan Liviyanın bu bölgəsində iqtisadi göstəricilər daha aşağı idi.
Benqazidəki gənclər bundan əvvəl də Qəddafi rejiminə qarşı bir neçə dəfə etiraz etmişdilər, sadəcə olaraq Tunis və Misir hadisələri etiraz dalğasının daha ciddi şəkil almasına səbəb oldu.
Tunis və Misirdən fərqli olaraq Liviyadakı etirazların silahlı qiyama çevrilməsinə gəlincə, bunun əsas səbəblərindən biri də ölkədə qəbilə-üsul idarəsi sisteminin olması və Misirdən fərqli olaraq, xalqın güvənmədiyi və söz sahibi olan bir ordunun mövcudluğu idi.
Digər səbəbdən isə bir çox ərəb ölkələrinin Qəddafi rejimini dəstəkləməməsi ölkə liderinin hakimiyyətdən getməsi üçün hər şeyə hazır olmaları idi.
Liviyada bas verən silahlı qiyamın ilkin mərhələsində Qəddafinin qarşısında üç seçim var idi: silahlı qiyamın ölkəni tam olaraq əhatə etməməsi üçün Liviya lideri islahatlar aparmalı; hakimiyyətin qorunması üçün ölkənin iki hissəyə bölünməsi və sonda ölkə liderinin tam olaraq hakimiyyətdən getməsi.
Lakin Qərb, xüsusən də Fransa və bir sıra ərəb dövlətləri baş verən hadisələrdə öz maraqlarını güdməklə və hakimiyyətə qarşı silahlı dəstək verilməsi ilə ruhlanan qiyamçılar nəyin bahasına olursa-olsun, Qəddafinin hakimiyyətdən getməsinə çalışdılar.
Müəmmər Qəddafinin hakimiyyətdən gec-tez gedəcəyini bilən və zəngin neft ehtiyatlarının yeni formalaşdırılacaq hökumət tərəfindən istismar ediləcəyindən ehtiyatlanan Paris, buna soyuqqanlı yanaşa bilməzdi.
Məhz bu səbəbdən də Liviya qiyamçılarına ilk dəstək insan hüquqları adı altında ölkədə baş verənləri yaxından izləyən, Liviyada neft marağı olan və regionda söz sahibi olmaq üçün fürsət axtaran Fransadan gəldi.
Belə ki, martın 18-də Fransa hökuməti Liviyaya hərbi müdaxilə edəcəyi barədə qərar verdi.
Fransanın müharibə qərarına ABŞ, İtaliya, Kanada, Böyük Britaniya, daha sonra Qətər və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri də dəstək verdi.
Fransa hökumətinin bu qərarı dünya dövlətləri tərəfindən birmənalı qarşılanmadı və Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Fransanın Liviyada sadəcə neft maraqlarının olduğunu bəyan etdi.
Martın 25-də isə NATO-nun baş katibi Anders foq Rasmussen Liviya üzərindən uçuşun qadağan edildiyi zonaya alyansın nəzarət edəcəyini bildirdi.
Qərb dövlətlərinin Liviyada insan hüquqlarından çox, öz maraqlarını güdməsi əslində heç kimə sirr deyil. Lakin bu əməliyyatlarda iki körfəz dövlətinin iştirakı məsələsində diqqətdən qaçan məqamlar var.
Əslində Qətər və Ərəb Əmirliklərinin Liviya əleyhinə əməliyyatlarda iştirakı təsadüfi deyil. Tunis və Misirdə baş verən xalq inqilablarının Şimali Afirka dövlətləri ilə yanaşı, Yaxın Şərq dövlətlərindən olan Suriya, İordaniya və digər ərəb dövlətlərində də təkrarlanacağı ehtimalı gündən-günə artır.
Təbii ki, Yaxın Şərqdə ərəb dövlətləri ilə regionda bir çox amillərdən, xüsusən də islam və şiəlik amilindən faydalanaraq, "islam inqilabı"na cəhd edən İranın maraqları toqquşur.
İran islam inqilabının ərəb dünyasında baş tutması isə, ərəb dövlətləri üçün demokratiyadan daha təhlükəlidir.
Məhz bu səbəbdən də ərəb dünyası əhalisinin əksəriyyətinin şiə olduğu Bəhreyndə baş verən hadisələrə xalq hərəkatı deyil, "Bəhreyndə İran inqilabı" adını verdi.
Hədəf isə bəllidir - nəyin bahasına olursa-olsun, İranın körfəz dövlətlərinə müdaxilə cəhdlərinin qarşısı alınmalı, regionda İranla dostluq edən rejimlər zərərsizləşdirilməklə "Şiə ayparası"nın gücünü azaltmaqdır.
Demək olar ki, körfəz dövlətləri Bəhreyndəki "İran inqilabı"nın qarşısını uğurla aldılar, lakin regionda İranın ən yaxın dostu olan Suriya var.
Bir çox siyasi ekspertlər hesab edirlər ki, Suriyada Bəşşar əl-Əsəd əleyhinə yönəlmiş və 126 adamın ölməsi ilə nəticələn aksiyalar məhz körfəz dövlətlərinin "hədiyyəsidir".
Hətta ABŞ dövlət katibi Hillari Klinton Suriyada baş verənlərə münasibət bildirərək, Suriya hökumətinin fəaliyyətinin beynəlxalq ictmaiyyət tərəfindən bir o qədər də qınaq obyekti olmadığını bildirdi.
Suriya lideri müxalifətə güzəştə gedərək martın 29-da hökumətin istefasını qəbul etsə də, böyük ehtimal ki, müxalifət bununla razılaşmayacaq və "inqilab" ssenarisinə uyğun olaraq, əl-Əsədin hakimiyətdən getməsini tələb edəcək.
Hadisələri diqqətlə izlədikdə görmək olar ki, Liviya lideri Müəmmər Qəddafi sadəcə Qərbin maraqları üçün deyil, eyni zamanda, körfəz dövlətlərinin maraqları üçün qurban edilir.