Azərbaycan, Bakı, 10 sentyabr / Trend , müxbir E.Tariverdiyeva, V.Javronkova/ Analitiklər Buş administrasiyasının Rusiya və Amerikanın nüvə enerjisindən dinc istifadə sahəsində əməkdaşlıq haqqında "Saziş 123" kimi məşhur olan sazişini geri çağırmaq barədə qərarını uzaqgörən hesab edirlər. Belə ki, müqavilə daha çox Amerika tərəfinə faydalı olub.
"Düşünürəm ki, bu Birləşmiş Ştatların çox uzaqgörən olmayan qərarı olub. Belə ki, nüvə enerjisindən dinc istifadə sahəsində əməkdaşlıq haqqında müqavilə Rusiyadan başqa hamıya faydalı olub", - milli təhlükəsizlik üzrə amerikalı ekspert Viktoriya Samson (Victoria Samson) bildirib.
Bazar ertəsi axşam Corc Buş ABŞ və Rusiya arasında imzalanan mülki nüvə energetikası sahəsində əməkdaşlıq haqqında sazişi Konqresdən geri çağıraraq, bəyan edib ki, o, daha Birləşmiş Ştatların "milli təhlükəsizlik maraqlarına cavab vermir".
Hər iki tərəfin sənədi təsdiqləməsi Rusiyaya ilk növbədə MOKS-yanacaq (ingilis dilində mixed-oxide fuel (MOX) sözündən. Plutonium-239 və uran-238 oksidləri əsasında qarışıq yanacaq) istehsalı texnologiyalarının inkişafı sahəsində Amerika şirkətləri ilə əməkdaşlıq etməyə, milli uranı vasitəçilər və dempinq əleyhinə rüsumlar olmadan ABŞ istehlakçılarına satmağa, sürətli neytronlar əsasında reaktorlar istehsal etməyə imkan verərdi.
Amerikalıların saziş " 123" ilə bağlı öz maraqları olub - Pribaykalyedə uranın zənginləşdirilməsi üzrə beynəlxalq mərkəzin yaradılmasına dair Anqara layihəsi. Rosbalt-ın verdiyi xəbərə görə, ABŞ-ın iri şirkətlərinin maraqlarını təmsil edən Amerika-Rusiya İşgüzar Şurasının prezidenti Yucin Louson məlumat verib: "Bizim ölkələrimiz nüvə sahəsində onilliklərlə davam edən rəqabətdən sonra indi yeni texnologiyaların hazırlanması və dinc atom enerjisi ilə təminatda digər ölkələrə yardımın göstərilməsində sıx əməkdaşlıq edə bilərlər".
Lousonun sözlərinə görə, bu saziş yalnız "mülki təyinatlı nüvə məhsulu ilə ticarət üçün Amerika şirkətlərinin Rusiya bazarına çıxışını təmin etməyərək", həm də Rusiyada "istifadə olunmuş nüvə yanacağının saxlanılması və uranın zənginləşdirilməsi üzrə mərkəzin yaradılması" üçün imkanlar açır. Amerika ekspertləri sazişin geri çağırılmasının səmərəli olduğuna şübhə ilə yanaşırlar. Vaşinqtonun Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin baş elmi əməkdaşı Robert Ayxorn əmindir ki, saziş "123"dən faydalar təxminən eynidir və Rusiya bu sazişdə ABŞ-dan çox maraqlı deyil. "Rusiyalılar belə sazişə malik olmaq istərdilər, lakin onlar sazişi almaq üçün ölmürlər. Ruslar sazişsiz də yaşamağa hazırdırlar", - PRAYM-TASS keçmişdə ABŞ Dövlət katibinin köməkçisi vəzifəsini tutmuş Ayxornun sözlərindən sitat gətirir.
Təhlükəsizlik üzrə amerikalı ekspert Endi Qrottonun (Andy Grotto) rəyinə görə, hər iki tərəf uduzur. "Onlar təhlükəsizlik sahəsində Amerika-Rusiya əməkdaşlığına yardım edən müqavilədən imtina edirlər ki, bu əməkdaşlıq da nüvə silahının yayılması və nüvə yanacağı istehsalı üzrə obyektlərin yayılmasının mümkünlüyünün qarşısının alınmasında prioritet vəzifədir", - ABŞ İnkişaf Mərkəzinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə analitiki Qrotto Trend -a bildirib.
Rusiyalı hərbi ekspert Pavel Felqenhauer əksinə hesab edir, yəni, əsasən Rusiya uduzacaq. Belə ki, bu, onun dünya nüvə enerji xidmətləri bazarına inteqrasiyasına yardım edən vacib müqavilədir. "Müqavilə " 123" bütün məhdudiyyətləri, o cümlədən dempinq məhdudiyyətlərini aradan qaldırırdı, belə ki, Amerika bazarı bizim üçün məhdud və qapalıdır", - Felqenhauer telefonla Trend -a bildirib.
ABŞ-ın belə hərəkətlərinin daha bir mübahisəli nəticəsi Rusiya ilə münasibətlərin gələcək pisləşməsidir ki, bu da acınacaqlı nəticələrə gətirə bilər. "Bu addımı atan ABŞ iki istiqamətdə Rusiya ilə münasibətləri pisləşdirir: əgər bu mümkündürsə, o, Rusiya ilə münasibətləri daha da pisləşdirir və bununla da nəzarət yolu ilə milli təhlükəsizliyi möhkəmləndirmək və son nəticədə Rusiyada nüvə materialının sayının azalması imkanını itirir", - ABŞ-ın təhlükəsizlik üzrə analitiki Samson elektron poçtla Trend -a bildirib.
Bu saziş haqqında ilk dəfə "Böyük səkkizliyin" 2006-cı ildə Strelndə keçirilən sammitində bəyan edilib. Sammitdə Vladimir Putin və Corc Buş sənədin hazırlanması barədə razılığa gəliblər. Bu "nüvə" işinə təxminən iki il sərf olunub və 2008-ci ilin yazında hökumətlərarası çərçivə sazişi nəhayət ki imzalanıb.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan - [email protected]