Trend -un Yaxın Şərq redaksiyasının rəhbəri Rufiz Hafizoğlu
Bu günə qədər Yaxın Şərqdə heqemonluq qismən də olsa İsrailə məxsus idisə, İslam dünyasının ən çılğın prezidenti Mahmud Əhmədinejadın İranın fevralın 11-də uranın 20 faizədək zənginləşdirilməsinə nail olduğunu elan etməsi ilə regionda heqemonluğa iddialı yeni və daha ciddi oyunçu peyda oldu.
Əslində, Yaxın Şərq dövlətlərinin heqemenluq üçün apardığı mübarizə yeni deyildi.
Əgər 2008-ci ildə baş vermiş Qəzza hadisələrinə kimi regionda İsrailin tam və mütləq heqemonluğu var idisə, hərbi əməliyyatların başlanması ilə İsrailin regiondakı heqemonluğu sona çatdı.
Çünki iqtisadi və hərbi potensial baxımından regionda güclü olan İsrail ordusu və kəşfiyyatı Mahmud Abbas administrasiyasının yardımı ilə maksimum üç gün müddətində Qəzzanın kapitulyasiyasını düşünürdüsə, bunu edə bilmədi. Ən azından ona görə ki, HƏMAS əvvəlki illərdən fərqli olaraq, sadəcə küçə müqaviməti göstərən HƏMAS deyildi, İsrail qarşısında daha ciddi və nizami bir ordu dururdu.
Bütün bunlarla yanaşı, Qəzza hadisələri zamanı diqqətdən qaçan, lakin maraqlı hadisələr baş verdi.
Əgər əvvəllər Qəzzaya İsrail tərəfindən hər hansı bir müdaxilə baş verirdisə, HƏMAS və hər hansı bir yerli qruplaşma İsralin əməliyyatlarına cavab olaraq terror aktları həyata keçirirdilər. HƏMAS və digər silahlı qruplaşmaların İsrail ərazisində terror aktları həyata keçirtmək imkanları olsa da, 22 gün davam edən müharibə zamanı İsrail ərazisində bir dəfə də olsun terror aktı həyata keçirilmədi.
Bununla da HƏMAS beynəlxalq aləmdə İsrailin nüfüzunun sarsılmasına nail oldu. İsrailə ən böyük zərbə isə regionda hərbi və siyasi sahədə müqttəfiqi olan Türkiyədən gəldi. Qəzza hadisələri Türkiyə-İsrail münasibətlərində yeni - qarşılıqlı etibarsızlıq dövrü yaratdı.
Ankara - Təl-Əviv münasibətlərinin gərginləşməsi ilə türk-ərəb və türk-fars münasibətlərində yeni dövr başladı.
Lakin Qəzza hadisələrinin fonunda gizlənən bir reallıq var idi ki, bu da Misir, Səudiyyə Ərəbistanı, İordaniya və bəzi körfəz dövlətlərinin İsrail ilə birgə qismən də olsa İrana qarşı mübarizə aparması idi. Çünki bəzi ərəb dövlətlərinə görə regionda real təhlükə Tehranın nüvə proqramıdır.
Ən maraqlısı odur ki, Qəzza hadisələrindən sonra Benyamin Netanyahu İordaniya və Misirə səfəri zamanı ölkə rəsmiləri ilə görüşündən sonra İsrail televiziyasında İranın nüvə proqramının region üçün təhlükəli olduğunu və İsrailin bu problemə qarşı ərəb dünyası ilə əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bildirdi. İsrail rəsmisinin bu təklifi İrana qarşı yəhudi-ərəb birliyinin başlanması idi.
Lakin İsrail, İran və ərəb ölkələri ilə yanaşı, regionun taleyini həll edə biləcək Ankara və bütün region üçün başağrısına çevrilən İraq unudulurdu.
2002-ci ildə Türkiyə siyasi elitasının milliyyətçilərdən liberal islamçılara keçməsi ilə Ankaranın regiona olan iddiası daha da gücləndi. Regiona iddia əvvəlki hökumətlərin zamanında da var idi, lakin Ankara bunu heç vaxt açıq şəkildə göstərmirdi.
Türkiyədə AKP haqqında müxtəlif fikirlər olsa da, AKP həm daxili siyasətdə, həm də xarici siyasətdə bir sıra uğurlara imza atıb. Daxili siyasətdə atılan uğurların ən böyüyü isə hakimiyyətin özündən əvvəlki hökumətlərin ifşa edə bilmədiyi, "dövlət içində dövlət" statusu almış qeyri-qanuni təşkilatların ifşa edilməsi idi.
Bunlarla yanaşı, AKP ölkədə say etibarı ilə altıncı olan və BALYOZ (gürz) adlanan dövlət çevrilişinin qarşısını almışdı. BALYOZ planına əsasən, İstanbuldakı "Fatih Camisi" və "Bəyazid" məscidlərini cümə namazı zamanı partlatdıqdan, ölkənin hərbi muzeyinə hücum təşkil etdikdən, Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus bir neçə qırıcı təyyarəni partladaraq bunu yunan tərəfinin üzərinə atdıqdan sonra Türkiyə Silahlı Qüvvələri ölkədə yaranacaq xaosdan istifadə edərək hakimiyyəti devirəcəkdi. Plan baş tutacağı təqdirdə isə, Türkiyədə kütləvi həbslər başlanmalı idi.
Planın baş tutmamağı isə AKP simasında Ankaranın daha stabil daxili siyasətə malik olmasının göstəricisi idi.
Ankaranın regionda artan nüfuzu onu deməyə əsas verir ki, gələcəkdə hakimiyyəti kimin təmsil etməsindən asılı olmayaraq, Türkiyə regionda hegemonluq iddiasından əl çəkən deyil. Türkiyə nə qədər Avropa ittifaqına can atsa da, Ankara çox yaxşı başa düşür ki, Aİ-nin sonucu dövləti olmaqdansa, Yaxın Şərqin birinci dövləti olmaq daha yaxşıdır.
İraqa gəlincə, martın 7-də keçiriləcək parlament seçkilərindən sonra regionda əsaslı şəkildə dəyişikliklər gözlənilir. Hətta bir çox siyasi müşahidəçilər seçkilərdən sonra İraqın parçalanacağı və federasiya vəziyyətinə gələcəyini də söyləyirlər.
İraqdakı real vəziyyət onu deməyə əsas verir ki, bu seçkilərdə dini partiyalar deyil, dünyəvilər daha üstünlük təşkil edəcəklər və seçkilərdə qələbə qazanacaqlar. Seçkilərdə isə mübarizə əsasən ölkənin vitse-prezidenti Tariq əl-Haşimi və İyad Əllavi arasında olacaq.
Böyük ehtimal ki, bu seçkilərdən sonra İraqın Baş nazir postunu dünyəviləri təmsil edən İyad Əllavi, prezident postunu isə Tariq əl-Haşimi tutacaq.
Seçkiöncəsi və ərəfəsində isə bir çox maraqlı hadisələr baş verdi. Bunlardan ən yadda qalanı isə İyad Əllavinin Səudiyyə Kralı və Səudiyyə Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin rəhbəri ilə ər-Riyadda təkbətək görüşü oldu. Bu görüşdən sonra Səudiyyə Ərəbistanının Əllaviyə dəstək verəcəyinə zərrə qədər də şübhə qalmır.
Səudiyyə Ərəbistanı rəsmiləri dəfələrlə İraq sünnilərini müdafiə etmək üçün qoşunlarını İraqda yerləşdirmək təklifi ilə də çıxış etmişdilər.
Şiə olmasına baxmayaraq, ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş agenti, "dünyəvi" Əllaviyə dəstək verməklə Səudiyyə Ərəbistanı İraqı İranın təsirindən çıxarmağa çalışır. Təbii ki, bu məsələdə Səudiyyə Ərəbistanı özbaşına deyil, əbədi müttəfiqi olan ABŞ-la razılaşdırılmış şəkildə hərəkət edir.
Səudiyyə Ərəbistanının əl-Haşimini dəstəkləməməyinin əsas səbəblərinə gəlincə isə, əl-Haşiminin siyasətdə az da olsa Türkiyəyə meyilli olmasıdır. Məhz İraqa son səfərində Türkiyənin xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu ilə görüşündən sonra Tariq əl-Haşimi İslam partiyasından ayrılaraq "HİZBul TACDİD" yenilik partiyasını qurdu. Ən maraqlısı isə Haşimiyə bağlı olan bir çox siyasi xadimlərin də ölkədəki digər siyasi partiyalara üzv olmaları oldu. Bu da parlament seçkilərində hansı siyasi partiyanın qalıb gələcəyindən asılı olmayaraq, Haşimi tərəfdarlarının hakimiyyətdə təmsil olunması ilə nəticələnəcək.
İraqın süqutundan sonra keçirilən seçkilərdə qalib gələn İranyönlü şiələr bu seçkilərdə ciddi daxili parçalanma ilə üz-üzə qaldılar. Bu seçkilərdə əvvəlki seçkilərdən fərqli olaraq, ABŞ şiələri dəstəkləməyəcək, çünki şiələrin dəstəklənməsi İraqın siyasi cəhətdən Tehranın təsir dairəsinə düşməsi ilə nəticələnmişdi.
Seçkilərdən sonra isə İraq Səudiyyə Ərəbistanı üçün ikinci Yəmənə çevriləcək.
Parlament seçkilərindən sonra ən çətin vəziyyətdə isə İraqın şimalındakı kürd administrasiyası olacaq və böyük ehtimal ki, Türkiyəyə qarşı barışmaz mövqe nümayiş etdirən kürdlər ərəblərdən fərqli olaraq, nə Səudiyyə Ərəbistanı, nə də İrana meyl edəcəklər, ən ideal variant isə Ankaraya üz tutmaq olacaq. Təbii ki, Ankara bununla da bu yaxınlaşmadan istifadə edərək, PKK problemini də həll etmək istəyində olacaq. Ankaranın bu kartdan nə qədər faydalanacağını isə zaman göstərəcək.
Bir çox Bağdad rəsmilərinin ölkədə stabilliyin, nizami ordunun və düzəlməkdə olan iqtisadiyyatın olmasını söyləməsinə baxmayaraq, İraq yeni, daha ciddi və daha qanlı müharibə ərəfəsindədir. İşğaldan sonra yaşanan hadisələr isə ehtimal edilən müharibə ilə müqayisə belə olunmayacaq.
Ehtimal edilir ki , İraqdakı parlament seçkiləri yaxın yeni, daha qanlı tarixin başlanmasına təkan verəcək.