Bakı. Trend:
COVID-19 xüsusən oxşar çağırışlara vaxtında cavab verməyən ölkələr üçün dərs oldu və dünyanın sürətlə yayılan pandemiyaya hazır olmadığını göstərdi. Bu gün dünya ağır nəticələrə səbəb ola biləcək fövqəladə sağlamlıq təhlükələri ilə üz-üzədir. ÜST-nin rəhbəri Tedros Adhanom Qebreyesus Dünya İqtisadi Forumunda növbəti pandemiyanın təhlükəsindən danışıb. O, epidemiyaya səbəb ola biləcək və COVID-19-dan onlarla dəfə çox insanı öldürə bilən hipotetik patogen kimi “X” xəstəliyindən danışdı.
Bu baxımdan, hesab etmək olar ki, dünyanın müxtəlif regionlarında müxtəlif növ epidemiya və pandemiya təhlükəsi realdır. Problem ondadır ki, bütün ölkələr epidemiyaların qarşısını almaq üçün cavab tədbirləri görməyə hazır deyil. Həmçinin, pandemiya göstərdi ki, dövlətlər fəsadları özləri həll ediblər. Bəzi təşkilatlar bilərəkdən çaxnaşma yaratdılar ki, bu da dünyada vəziyyəti daha da gərginləşdirdi.
ÜST xəbərlərinin monitorinqi göstərir ki, residivə meyilli bir sıra xəstəliklər var. Bu, xüsusilə zoonoz və ya ekzotik xəstəliklərə aiddir: çiçək, qarayara, malyariya, ebola və s.
Təsvir edilən zoonozların əksəriyyətində patogenlər dolayı yolla, məsələn, həşəratların vektorları və ya daha çox qida sistemi vasitəsilə yayılır. Bu xəstəliklərin bəziləri epidemiyaya çevrilib (bölgədə çox sayda insana təsir edir). İnsan infeksiyalarına səbəb olan patogenlərin təxminən 60 faizinin heyvan mənşəli olduğu təxmin edilir.
Qlobal Səhiyyə sahəsində Fövqəladə Hallara Hazırlıq üzrə 2019-cu İllik Hesabatda bildirilir ki, sağlamlıq vəziyyətində fövqəladə vəziyyət baş verdikdə, milli və regional hakimiyyət orqanları yaxşı əlaqələndirilmiş, qurulmuş və təmin edilmiş qlobal ehtiyat dəstək sisteminə etibar edə bilməlidirlər.
Problem ondadır ki, belə kritik vəziyyətlərdə təsirini itirən məhz beynəlxalq qurumlardır. Buna misal olaraq COVID-19 peyvəndlərinin çatışmazlığı ilə bağlı vəziyyəti göstərmək olar. 1,3 milyard insanın yaşadığı Afrikada 2 may 2022-ci il tarixinə insanların yalnız 22%-i peyvənd olunmuşdu. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hesablamalarına görə, COVID-19 pandemiyası səbəbindən dünyada təxminən 15 milyon insan həyatını itirib.
Belə ki, ÜST və bir sıra digər beynəlxalq təşkilatlar pandemiya dövründə prosesləri idarə edə və pandemiyanın qarşısının alınması problemlərini həll edə bilmədilər. ÜST sağlamlıq məlumatlarına çıxışı təmin edir və dünyanı təhlükələr barədə xəbərdar edir.
COVID-19 dünyaya göstərdi ki, müxtəlif təşkilatların göstərişləri və tövsiyələri ilə virusun ötürülməsi dayandırıla bilməz. Daha səmərəli nəticələr üçün sərhəd ölkələri arasında əməkdaşlıq lazımdır.
Məhz buna görə də hökumətlər ilk növbədə regional səviyyədə fəaliyyət göstərməli, operativ reaksiya üçün müvafiq təşkilatlar (komitə, komissiya) yaratmalıdırlar. Epidemiyalara və yoluxucu xəstəliklərə nəzarət funksiyaları potensial fövqəladə vəziyyətlərə onların təzahürünün erkən mərhələsində reaksiya verəcək xüsusi təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilməlidir.
Səhiyyə sahəsində əməkdaşlıq, həmçinin, qeyri-infeksion xəstəliklərlə mübarizə, sərhəd icmalarına keyfiyyətli səhiyyə xidmətlərinin göstərilməsi və s. kimi digər problemlərin həllinə kömək edə bilər. Regional səhiyyə əməkdaşlığı ölkələrə səhiyyə sistemlərinin səmərəliliyini və maliyyələşdirilməsini artırmaq və nəticədə daha yaxşı sağlamlıq nəticələrinə nail olmaq üçün birgə işləmək imkanı verir. Təbii ki, bunun üçün maliyyə vəsaiti lazımdır. Dünya Bankı və ÜST tərəfindən aparılan təhlillər göstərir ki, pandemiyaya hazırlığın məqbul səviyyəsinə nail olmaq üçün əksər ölkələr ildə adambaşına orta hesabla 1-2 ABŞ dolları xərcləməli olacaqlar.
Beləliklə, regional epidemiyanın və ya qlobal pandemiyanın ağır nəticələrini minimuma endirmək üçün ölkələr regional səviyyədə xüsusi institutlar yaratmalıdırlar. Virusun yayılmasının qarşısını almaq və pandemiyanın qarşısını almaq üçün regional təşəbbüslərin koordinasiyası vacibdir.
ÜST-nin epidemioloji nəzarət sistemi böyük islahatlar tələb edir. Ona görə də pandemiyanın yaratdığı qlobal təhlükələrin aradan qaldırılması üçün əsas məsuliyyət dövlətlərin üzərinə düşür. İqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələr bu cür çağırışlara cavab verə bilsə də, yoxsul ölkələrlə bağlı vəziyyət sual altındadır. Buna görə də sonuncular bir-biri ilə həmsərhəd olan digər dövlətlərlə birləşərək, regional səviyyədə sürətli reaksiya təşkilatları yarada bilər.