Azərbaycan, Bakı, 13 fevral / Trend /
Fransa Paris-Dofin Universitetinin iqtisadiyyat professoru, "Mon Pelerin" cəmiyyətinin sabiq prezidenti Paskal Salin xüsusi olaraq Trend üçün.
Prezident Barak Obama tərəfindən hazırlanan ABŞ iqtisadiyyatının bərpası planı Senat tərəfindən qəbul edilib. O, 800 milyard dollar təşkil edə bilər ki, bu məbləğ həm vergilərin azaldılması, həm də dövlət xərclərinə yönəldilə bilər. Amerikan məmurları bu planın sənaye istehsalının 11,5 faiz azalmasını və işsizlik səviyyəsinin 7,6 faiz artımını yaşayan iqtisadiyyata vacib stimul verəcəyini düşünür.
Təəssüf ki, bu plan - bütün dünyadakı digər stimullaşdırma planları kimi, sadəcə xəyaldan başqa bir şey deyil. Niyə? Bu plan "keynsçilik" adlandırıla biləcək ümumi görüşlərdən toplanmış baxışlarla ruhlanır və işsizlik və iş fəallığının azalması şəraitində həmişə tələbin ümumi həcminin artırılmasından ibarətdir. Tələbin artımı istehsalçılar üçün öz məhsulunun həcmini artırmağa imkan verir ki, bu da eyni zamanda işsizliyin azalmasına kömək edir.
İndi hamıya məlumdur, ya da yaxşı məlum olmalıdır ki, heç bir sahədə problemin həlli onun səbəbi tapılmadan mümkün deyil. Bəs bu iqtisadi böhranın səbəbi nədir? Hamı üçün aşkar olmalıdır ki, böhrana səbəb, əsasən ABŞ-ın sabiq ekspansionist monetar siyasəti və müvafiq borc qalığıdır. Bütün bunlar ardıcıl olaraq istehsal strukturunun təhrif olunmasına gətirib çıxartdı. Çünki bəzi sahələr borcların yığılıb qalmasından başqalarından daha çox səmərə əldə edirdi. Aşağı faiz dərəcələri şəraitində sərmayəçilər normal faiz dərəcələri olduqda heç bir gəlir gətirməyən və 2004-2007-ci illər arasında dərəcələrin artırılması periodunda ortaya çıxan sərmayələrə qoyuluş edirdilər. Böhran - istehsal strukturunu lazımi duruma gətirmək üçün uyğunlaşma periodundan başqa bir şey deyil. Təəssüf ki, ona öz istiqamətini tapmağa yardım edəcək başqa heç bir qərar da yoxdur.
Biz stimullaşdırıcı planın nəticələrini onun maliyyələşmə məsələlərini gözdən keçirmədən qiymətləndirə bilmərik. Plan əlavə vəsaitləri ehtiva etmir. O, sadəcə onları özəl əllərdən dövlətə ötürür. Bu planın maliyyələşdirilməsi borclar hesabına ödənilərsə, özəl şəxs və firmalar sərmayələşmə üçün daha az vəsaitə malik olacaqlar. Amma pul yaradılması yolu ilə maliyyələşmə də təhlükəlidir, çünki xalq üçün inflyasiya vergisinin və iş fəallığının artımının yaranmasına gətirib çıxara bilər. Əslində böhranın borcların yığılıb qalması üzündən yarandığı halda dövlət borcunu artırmaq yetərincə paradoksal məsələdir.
Bu nöqteyi-nəzərdən stimillaşdırma planı lazımi uyğunlaşma prosesini ertələməkdən başqa heç bir şeyə nail ola bilməyəcək. İqtisadi çətinliklər dövründə mövcud pul vəsaitlərinin səmərəli paylanmasına ehtiyac vardır. Məsrəflər və maliyyələşdirməyə xərclər ağıllı qərar deyil. Keyns deyirdi ki, tələb və istehsalı artırmaq məqsədilə torpaqda böyük, lazımsız quyular qazmağa çoxlu pul xərcləmək olar. Bu çox ağılsız bir şeydir.
İndi planın xəyali xarakteri bizə onun müxtəlif tərəflərini qiymətləndirməyə mane olmur. Bu nöqteyi-nəzərdən stimullaşdırıcı planın bir hissəsi olan vergilərin azaldılması dövlət xərclərindən daha uyğun bir variant kimi görünür. Hər halda amerikan planı aşağı gəliri olan insanlar üçün vergi azaldılmasını nəzərdə tutur ki, bu da tamamilə ədalətli görünən qərardır. Ancaq prezident Obama bir müddət əvvəl deyib ki, yüksək gəlirə vergini artıracaq. Bu isə təhlükəlidir, çünki yeniliklər və daha fəal sahibkarların sərmayələşdirilməsi qarşısında maneələr yaradır. Sahibkarlıq fəaliyyətinə yetərincə stimul olmayınca məvacib və məşğulluq artımı da olmayacaq.
Böhran yaxşı məlumatlandırılmamış dövlət qərarları yox, yeni duruma fərdi səylərlə uyğunlaşma hesabına arxada qoyulacaq. Ancaq insanlar hökümətin iqtisadi problemi həll etmək imkanlarının olduğuna inanır. Dövlət rəhbərliyi isə nəsə etməli olduqlarını düşünür, amma bunun nədən ibarət olduğunu bilmirlər. Stimullaşdırıcı planın dəqiq təcrübəyə əsaslandığı görünüşü olsa da, bu belə deyil. Ancaq bizim dövrümüzdə xəyalların yaradılması ən çətin məsələlərdən biridir.