Azərbaycan, Bakı, 7 aprel /Trend, müxbir E.Tarıverdiyeva/
"Cənub dəhlizi" çərçivəsində layihələrin tezliklə fəal irəliləməsinə yardım edəcək bir sıra ciddi amillər mövcuddur. Böyük Britaniyanın Chatham House İnstitutunun eksperti Yuri Fyodorov belə hesab edir.
"Yaponiyadakı atom elektrik stansiyasındakı faciə Avropada həyəcanlı əhval-ruhiyyə və atom enerjisinə mənfi münasibət yaradıb. Bir sıra Avropa hökumətləri, məsələn, Almaniya və İsveçrə bu ölkələrdəki AES-in istismardan çıxarılması üzrə proqramın sürətləndirilməsi haqqında artıq qərar qəbul ediblər", - Fyodorov Praqadan telefonla Trendə bildirib.
Martın 11-də baş vermiş zəlzələdən və onun ardınca müşahidə olunan sunamidən sonra Yaponiyanın "Fukusima-1" AES-də soyutma sistemləri sıradan çıxıb, obyektdə fövqəladə vəziyyət elan edilib. Nəticədə bir neçə enerji blokunda partlayışlar baş verib ki, bu da atmosferə radioaktiv tullantıların atılmasına gətirib çıxarıb.
Fyodorovun fikrincə, Avropada yaranan narahatlığın nə dərəcədə ciddi olması barədə məsələ mübahisəlidir.
"Fikrimcə, bu gün nüvə enerjisi təhlükəsi son dərəcə şişirdilir, çünki Yaponiyadakı qəzadan Avropadakı atom enerjisi üzrə proqramların bağlanması üçün dəlil kimi istifadə oluna bilməz, - Fyodorov bildirib. - Nə Almaniya, nə İsveçrə, nə də Avropa dövlətlərinin əksəriyyəti seysmik zonada yerləşmir. Və "Fukusima-1" AES-i dağıdan sunami təhlükəsi də Avropa ölkələri üçün sadəcə olaraq mövcud deyil".
Lakin buna baxmayaraq, ekspertin fikrincə, ictimai rəy atom enerjisi məsələsini mənfi qəbul edir. O hesab edir ki, bu narahatlıq müxtəlif növ biznes-maraqlarla qızışdırılır. Fyodorovun sözlərinə görə, demokratik ölkələrdə hökumət xalqın əhval-ruhiyyəsini nəzərə almaya bilməz və nüvə enerjisi ilə bağlı proqramlara artıq Qərb ölkələrinin hakimiyyətləri tərəfindən baxılır.
"Müvafiq olaraq sual yaranır ki, nüvə elektrik stansiyalarındakı elektrik enerjisinin azalmasını nə ilə əvəz etmək olar. Və enerji çatışmazlığının əvəz edilməsinin başlıca üsulu mazutun və maye yanacağın başqa növlərinin istehlakının deyil, Avropada istifadə üçün çox yararlı, ən ekoloji təmiz yanacaq olan qaz istehlakının artımıdır", - Fyodorov bildirib.
O hesab edir ki, burada Avropaya təbii qazın potensial mənbələri ilə bağlı üç yolun seçildiyi qaz ixracı problemi yaranır.
Birinci yol Şimali Afrika vasitəsilə Afrikadan və Yaxın Şərqdən qaz ixracının artırılmasıdır.
"Lakin Qərbdə ümumilikdə regionda, o cümlədən Liviyada bu yaxınlarda baş verən qeyri-sabitliklə bağlı siyasi risklər üzündən narahatlıq mövcuddur, - o deyib, - baxmayaraq ki, ən radikal fundamentalistlər istisna olmaqla Liviyadakı istənilən hökumət enerji resurslarının Avropaya ixracında maraqlı olacaq, çünki onlarda dövlətin mövcudluğunun başqa usulları sadəcə olaraq yoxdur".
Lakin o hesab edir ki, vətəndaş müharibəsi faktının özü və müttəfiqlərin Liviyanın işlərinə qarışması siyasi riskləri artırır. Ekspert bildirir ki, hazırda "Nabukko" layihəsinə və Mərkəzi Asiya və Azərbaycandan qazın alınması ilə müşahidə olunan diqqət buradan yaranır.
Dəyəri 7,9 milyard avro olan "Nabukko" qaz kəməri layihəsi Xəzər regionu və Yaxın Şərqdən qazın Aİ ölkələrinə tədarükünü nəzərdə tutur. Uzunluğu 3300 kilometr olan qaz kəmərinin maksimum gücü 31 miyrad kubmetrdir. Layihənin iştirakçıları Avstriyanın OMV, Macarıstanın MOL, Bolqarıstanın "Bulgargaz", Rumıniyanın "Transgaz", Türkiyənin BOTAŞ və Almaniyanın RWE şirkətləridir. Onların hər biri bərabər paya - 16,67 faiz paya malikdir.
Layihənin həyata keçirilməsinin birinci mərhələsində əsas tədarükçü Azərbaycan və İraq hesab edilir. Onlardan müvafiq olaraq 8-10 və 8 milyard kubmetr qaz gözlənilir.
Qaz kəmərinin çəkilişi 2012-ci ilə təyin edilib. İlk tədarüklərə 2015-ci ildə başlamaq gözlənilir.
"Türkmənistan rəhbərliyinin "Nabukko"ya marağı gündən-günə artır, çünki ölkə üçün bu, Avropaya tədarüklərinin diversifikasiyası üzrə çox əlverişli layihədir ", - Fyodorov bildirib.
Fyodorovun fikrincə, Rusiya qazına gəldikdə, Avropada belə bir ciddi narahatlıq mövcuddur ki, Qərbin Rusiyanın enerji mənbələrindən asılılığının artması siyasi münasibətlərdə Avropanın mövqelərinə təsir edər və Moskva öz resurslarından siyasi təzyiq aləti kimi istifadə edə bilər.
"Bununla əlaqədar "Cənub axını" haqqında məsələ yaranır, çünki onun neçəyə başa gələcəyi barədə anlayış yoxdur, - ekspert bildirib. - Qiymətləndirmələrdə fərq 10 milyard dollara çatır".
"Cənub axını" layihəsi Qara dənizin dibi ilə Rusiyadan Cənubi və Mərkəzi Avropaya qaz tədarükünü nəzərdə tutur. Layihənin əsas iştirakçıları Rusiyanın "Qazprom" və İtaliyanın ENI şirkətləridir. Qaz kəmərinin istismara verilməsi 2015-ci ilə planlaşdırılır. Kəmərin planlaşdırılmış maksimum gücü ildə 63 milyard kubmetr təşkil edir. Layihə 25 milyard avro dəyərində qiymətləndirilir.
Fyodorov hesab edir ki, belə bölgüdə heç bir ciddi bank və ya konsorsium ödənilməyəcəyindən ehtiyat edərək layihəyə pul qoymağa risk etməyəcək.