Bakı, Azərbaycan, 14 fevral/ Trend , müxbir D.İbrahimova/ ABŞ prezidenti Barak Obama Tehran ilə danışıqlara başlamaq üçün İranda keçiriləcək prezident seçkilərinin nəticələrini gözləməməlidir. Çünki nəticələ iki ölkə arasındakı danışıqlar prosesinə təsir göstərmir.
İranda prezident seçkiləri 2009-cu ilin iyun ayında keçiriləcək. Fransa prezidenti Nikolya Sarkozi çərşənbə günü bildirib ki, ABŞ prezidenti Barak Obama Tehran ilə danışıqlara İranda prezident seçkilərinin nəticələri məlum olduqdan sonra başlamalıdır. Bu bəyanat İranın eks-prezidenti Məhəmməd Xatəminin prezident seçkilərində iştirak etmək üçün namizədliyini irəli sürməsindən bir neçə gün sonra edilib.
"Düşünürəm ki, İranda prezident seçkiləri İranın Birləşmiş Ştatların yeni administarsiyası ilə danışıqlara cəlb edilməsinə təsir göstərən amilidir", - deyə Trend -a İran üzrə amerikalı ekspert Endryu Qrotto (Andrew Grotto) bildirib.
İranın eks-prezidenti, islahatçılar düşərgəsinin rəhbəri Məhəmməd Xatəmi (1997-ci ildən 2005-ci ilədək) qarşıda duran prezident seçkilərindəiştirak edəcəyini rəsmi olaraq təsdiq edib. İranın hazırkı prezidenti Mahmud Əhmədinejad seçkilərdə iştiraki edəcəyini rəsmi olaraq hələ təsdiq etməyib. Sekilərdə iştirak edəcək digərdləri də hələ ki, namizədliklərini irəli sürməyiblər.
Müşahidəçilər hesab edirlər ki, Vaşinqton ilə tehran arasında danışıqlar islahatçı namizəd və ya oadikal yönümlü Mahmüd Əhmədinejadın seçkilərdə qələbəsindən asılı deyil.
İranın eks-prezidentiMəhəmməd Xatəmi öz idərəçiliyi zamanı Vaşinqton ilə 1080-ci ildə pozulan münasibətləri yoluna qoymağa cəhd göstərib. O iki ölkə arasında məneə olan nüvə proqramının inkişafını dayandırmışdı. İran prezidenti Mahmud Əhmədinejad buna əks olaraq, İranın nüvə proqramının inkişafını bərpa edib. ABŞ isə bunun dinc mahiyyət daşıdığına şübhə iləyanaşır.
"İran ilə Birləşmiş Ştatlar arasında danışıqlar hər iki tərəfin öz şərtlərini aydın ifadə edəcəkləri və Tehranın ABŞ-ın İranda hakimyyət dəyişiklikliyini istəməməsinə əmin olmasından sonra başlanacaq", - deyə Trend -a telefonla Amerikanın İran mənşəli Iran üzrə eksperti Möhsün Sazeqara (Mohsen Sazegara) bildirib.
İranın rəsmi şəxsləri hesabedirlər ki, Birləşmiş Ştatlar İranda hakimiyyətin devrilməsini istəyir, lakin ABŞ-ın müdafiə naziti Robert Qeyts 2008-ci ilin mart ayında "Uaytman" aviabazasında çıxışı zamanı bildirib ki, ABŞ hökumətin devrilməsini deyil, Iranın davranınşının dəyişdirilməsini istəyir. SEPAH sədri (İnqilab Keşikçiləri Korpusu) Məmmədəli Cəfəri bildrib ki, ABŞ İranda "məxməori inqilab"ın keçirilməsini istəyir, lakin biz bunun baş verməsinə yol verməyəcəyik.
American Progress mərkəzinin tədqiqatçsı, ekspert Qrottonun rəyinə görə, iki ölkə arasında danışıqlar onların danışıqlar masasçı arxasında oturmağa tam əmin rlduqdan sonra baş tutacaq.
İranda hesab edirlər ki, danşıqlara Əhsmədinejadın vaxtında başlamaq yaxşı olardı.
"Obamanın Əhmədinejadın dövründə danışıqlara başlması yaxşı olardı, çünki onu Iranı dini ilderi və ölkə siyasətinə güclü təsirə malik hərbçilər dəstəkləyir", - deyə Trend -a telefonla İran eksperti Əhməd Zeydəbadi, İranın Vahidliyinin Gücləndirilməsi Mərkəzinin sədribildirib.
İranın dini lideri Əli Xamneyi konstitusiya ilə möhkəmləndirilən ölkə siyasətinə böyük təsirə malikdir. O dövlət hakimiyyətinin əsas qollarına - məhkəmələrə, orduya və kütləvi informasiya vasitələrinə nəzarət edir. İranın dini liderinin səlahiyyətləri 1989-cu ildə İaran konstiitusiyası dəyişdirildikdən sonra genişləndirilib. İran konstitusiyasının 110-cu maddəsinə əsasən İran hakimiyyətinin müəyyən siyasətçiləri də dini liderin əlindədir. İran eks-prezidenti Xatami Vaşinqton ilə münasibətləri yoluna qoymağa cəhd göstərmişdi, lakin Xameniyi bu danışıqların əleyhinə çıxış etmişdi.
İranın altı naziri SEPAH hərbi təşkilatının keçmiş generallarıdır. Hazırda SEPAH-a məxsus olan "Xatəmi ənbiya" tikinti şirkəti İranın ən böyük şirkətidir. SEPAH-çılar iki qaz yatağının inşlənməsinə 12 mlrd. dollar yatırıblar.
Əhmədinejadın Birləşmiş Ştatlar ilə mümkün əməkdaşlığının onun prezident seçilməsinə necə təsir göstərə biləcəyi məsələsi ekspertlər arasında fikir ayrılığı yaradıb.
Zeydabadinin rəyinə görə, Əhmədinejadı dəstəkləyən qüvvələrin əksəriyyəti radikal yönümlüdür və ABŞ ilə əməkdaşlıq onlar üçün münasib deyil. O bildirib ki, Əhmədinejad Birləşmiş Ştatlar ilə danışıqlara başlamaqla onların dəstəyini itirə bilər.
Ekspert Qrotto hesab edir ki, Amerika-İran əməkdaşlığı Əhmədinejadın prezident seçilib seçilməyəcəyinə təsir göstərmir. "İran xalqı hazırda dövlətdə yaranan iqtisadi problemlərdən təlaşlıdır, nəinki, Birləşmiş Ştatlarla münasibətlərdən", - deyə o telefonla Trend -a bildrib.
Ölkədə inflyasiyanın səviyyəsi 28.4 faizə çatıb, 14 mln.-dan artıq insan (əhalinin 20 faizi) kasıbyaşayır.
Birləşmiş Ştatların yanvarın 20-də vəzifəsinə başlayan prezidenti Barak Obama İran ilə əməkdaşlıq etmək istədiyini bildrib.
İki ölkə arasında dtiplomatik münasibətlər 1980-ci ildə pozulub və o vaxtdan bəri ölkə prezidentləri arasında heç bir danışıqlar aparılmayıb.
Məqaldənin hazırlanmasında D.Xatınoğlu, V.Javoronkova iştirak edib.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı - [email protected]