Azərbaycan, Bakı, 3 iyul / Trend müxbirlər R.Ağayev, E.Tarıverdiyeva, V.Javoronkova / Moskva Estoniya prezidentinin fin-uqor xalqlarının azadlıq və demokratiyanın xeyrinə seçimi ilə bağlı fikirlərini Rusiyanın parçalanmasına yönəlik çağırış kimi dəyərləndirir. Halbuki Avropa hesab edir ki, bu, Rusiyanın ərazi bütövlüyü üçün təhlükə deyil.
"Bəyanatın məğzi ondan ibarətdir ki, belə olan öz müqəddaratını təyin etmək hüququ fin-uqor xalqlarına yaşadıqları ərazilərin təbii sərvətlərindən bildiyi kimi istifadə etmək imkanı verir", - deyə rusiyalı politoloq Mixail Remizov düşünür.
"Bu, daha çox fəlsəfi bir fikir idi. Onu ayrılmaq məqsədi ilə xalqlara təzyiq kimi dəyərləndirmək olmaz", - deyə estoniyalı politoloq Kadri Liyk hesab edir.
Bazar günü Xantı-Mansiyskdə keçirilən Fin-uqor xalqlarının V Ümumdünya konqresində Estoniya prezidenti Toomas Hendrik İlves çıxış edərək bunları söyləyib: "Bizi şairlərimiz eston dövlətini arzulayırdılar, biz azadlıq və demokratiyanın xeyrinə seçim etdik". İlves əlavə edib ki, əksər fin-uqor xalqları belə bir seçim edəcəklər.
24 fin-uqor xalqlarından üçü - Macarıstan, Estoniya və Finləndiya artıq dövlətçiliyə malikdirlər. 19 xalq isə kompakt halda Rusiya ərazində yaşayır.
İlvesin bu bəyanatına Rusiya Dövlət Dumasının xarici siyasət komitəsinin sədri Konstantin Kosaçyov sərt reaksiya verib. "Bir çoxları İlvesin nə demək istədiyini sadəcə başa düşmədilər. Onun dediklərindən Rusiyanın fin-uqor xalqlarına öz müqəddaratını təyin etmək çağırışı aydın sezilirdi. Düşünürəm ki, bu, forumda iştirak edən xalqlara qarşı qeyri-korrekt hərəkətdir, bu, Estoniya və Rusiya arasındakı əlaqələri kontekstində qeyri-korrekt səslənir, bu, suveren dövlətin prezidentinə yaraşmır", - deyə o vurğulayıb.
Bazar ertəsi İlğves Rusiyada yaşayan fin-uqor xalqları RF tərkibindən çıxmağa sövq edən bəyanat səsləndirməsi ilə bağlı iddiaları rədd edib. RBK-nın məlumatına görə, o, fikirlərinin düzgün başa düşülmədiyini söyləyib.
Lakin Rusiya tərəfi əmindir ki, Estoniya prezidenti fəlsəfi anlayışlar barədə yox, fin-uqor xalqlarının RF-dən ayrılması barədə danışıb.
"Estoniya prezidenti abstrakt danışsa da, fikirlərini kifayət qədər birmənalı açıqlayıb. Bu fikirlər dövlətlərarası qalmaqal üçün yetərlidir", - deyə Trend -a Milli strategiya İnstitutunun prezidenti Remizov bildirib.
Ümummillikdə, politoloq hesab edir ki, fin-uqor problematikası kifayət qədər aktualdır və Rusiya siyasətinin Avropa Birliyi ilə münasibətləri məsələsində zəif nöqtələrdən biridir. O əlavə edib ki, ayrı-ayrı AB dövlətləri xeyli müddətdir fin-uqor xalqlarının öz müqəddaratını təyin etməsi probleminə həddən artıq diqqət yetirir və bu, yetərincə dayanıqlı xarakter daşıyır.
Remizovun fikrincə, bu prosesin məğzi ondan ibarətdir ki, belə olan öz müqəddaratını təyin etmək hüququ fin-uqor xalqlarına yaşadıqları ərazilərin təbii sərvətlərindən bildiyi kimi istifadə etmək imkanı verir. "Bu isə Rusiya dövlətçiliyi altına qoyulmuş minadır. Təbii sərvətlər və ərazi Rusiyada yaşayan çoxsayıl xalqların yox, vahid Rusiya xalqının sərvəti kimi tanınmalıdır", - deyə o vurğulayıb.
Politoloq hesab edir ki, Rusiya bir tərəfdən fin-uqor xalqların mədəniyyətinin inkişafına yardım etməli və onların RF-də yüksək statusunu tanımalıdır, digər tərəfdən isə öz müqəddarıtını təyin etmək hüququndan təbii sərvətlərin istifadəsi üçün iddia qaldırmaq ehtimalını tamamilə istisna etməlidir.
Onun sözlərinə görə, Estoniya prezidentinin bu bəyanatı Moskva ilə Tallin arasındakı onsuz da qeyri-qənaətbəxş münasibətləri mənfi təsirsiz ötüşməyəcək. "Estoniya Rusiya ilə münasibətlərdə praqmatikliyə üstünlük vermir. Lakin RF sovet tarixi, rusların Baltikyanı ölkələrdəki vəziyyət və Rusiyanın fin-uqor xalqları ilə məsələdə şərtlərini dəqiqləşdirə bilər", - deyə Remizov fikrini tamamlayıb.
Estoniyalı politoloqlar isə İlvesin sözlərində ayrılmağa sövq edən çağırışı görmürlər. Estoniyanın Müdafiə Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru və Diplomaatia jurnalının baş redaktoru Kadri Liyk hesab edir ki, İlvesin bəyanatını xalqları seçim qarşısında qoymaq cəhdi kimi dəyərləndirmək düzgün deyil.
Onun fikrincə, əgər çıxış ümumən diqqət yetirilsə, görmək olar ki, orada söhbət tamamilə başqa səviyyədən gedirdi. "Mən bu bəyanatı sözbəsöz interpretasiya etməzdim. Deyərdim ki, o bir qədər fərqli müstəvidəndir, daha çox fəlsəfidir, nəinki siyasi", - deyə Trend -a telefonla Liyk bildirib.
Oxşar fikiri Estoniya üzrə avropalı mütəxəssis Devid Qalbret (David J. Galbreath) ifadə edib. Onun sözlərinə görə, prezident İlves sadəcə birləşmiş fin-uqor xalqlarının gələcəkdə mədəniyyəti irsinin qorunub saxlanılmasından danışıb. "Digər sözlə, o anlayır ki, böyük millət arasında yaşayan milli hansı seçimi etməlidir, necə ki, Estoniya SSRİ vaxtında etdi", - deyə elektron poçtla Aberdin institutunun beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin professoru Qalbret bildirib.
Onun dediyinə görə, İlves RF-nin ərazi bütövlüyünə qarşı çağırış etməyib. Bununla belə politoloq hesab edir ki, Rusiya hökuməti bunu məhz bu cür qiymətləndirə bilər.
Qalbretin fikrincə, hazırda Rusiya-Estoniya münasibətləri "Bürünc əsgər" heykəli böhranına görə mürəkkəb vəziyyətdədir. "Şübhəsiz ki, Rusiya hökuməti Estoniyanın xoşagəlməzliklər mənbə imicini möhkəmləndirmək üçün bu bəyanatdan istifadə edəcək", - deyə o əlavə edib.
Məqalənin müəllifi ilə bu ünvan vasitəsi ilə əlaqə saxlamaq olar: [email protected]