...

Azərbaycan dünya maliyyə böhranını başqa ölkələrdən daha yaxşı keçirə bilər: BVF nümayəndəliyinin başçısı ilə müsahibə

Biznes və iqtisadiyyat xəbərləri Materials 8 Aprel 2009 16:39 (UTC +04:00)

Azərbaycan, Bakı, 08 aprel / Trend , müxbir А.Bədəlova /

Trend -ın Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) Azərbaycan nümayəndəliyinin başçısı Koba Qvetenadze ilə müsahibəsi.

- Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrində dünya maliyyə böhranının təsiri və sarsılmaların qarşısının alınması üçün hansı tədbirlər təkliflər olunub? Bu məsələ BVF-in Bişkəkdəki konfransında müzakirə obyekti olub.

- Region ölkələri artıq monetar siyasətin yumşaldılması, likvidliyin verilməsi, bank kapitalına əlavələr və əmanətlərə təminatların verilməsi yolu ilə dünya maliyyə böhranının təsirini azaltmaq üçün bəzi tədbirlər görüb. Bəzi ölkələr valyuta kurslarını böyük xarici sarsılmaları ötürə bilmək və məhdud xarici valyuta ehtiyatlarını qorumaq üçün nizama salıb. Dünya maliyyə böhranının təsirlərinin azaldılması üzrə tədbirlərin həmin ölkənin spesifik mühitinə uyğunlaşdırılmalı olduğunu nəzərə alaraq, ümumi siyasi tövsiyələr məqsədilə biz Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionunu iki qrupa bölə bilərik - neft və ya qaz ixrac edənlər (Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan) və idxalçılar (Ermənistan, Gürcüstan, Qırğızıstan, Tacikistan).

Neft və ya qaz ixrac edənlər son dörd ildə karbohidrogenlərə olan yüksək qiymətlər hesabına xarici ehtiyatlara münasibətdə güclü mövqe yaratdıqlarından, onlar bu vəsaitlərin bir hissəsini daxili iqtisadi fəallığın dəstəklənməsinə yönəldə və maliyyə sektorunun və əhalinin daha zəif qatlarının sosial müdafiəsini dövlət xərcləri hesabına dəstəkləyə bilər.

Neft və qaz idxalçı ölkələrinin seçim imkanı azdır və çətinlikləri arxada qoymaq üçün onlar artıq çoxtərəfli və ikitərəfli əsasda yardım göstərən təşkilatlara maliyyə dəstəyi üçün müraciət edib. Ermənistan, Gürcüstan və Qırğızıstan artıq öz iqtisadi proqramlarına dəstək üçün BVF vəsaitlərindən istifadə edir, Tacikistanla isə ilkin razılıq əldə olunub. Rusiya kimi bəzi ölkələr ikitərəfli tərəfdaşları ilə maliyyə yardımı üzrə razılaşmalar əldə edib. Regionun bütün ölkələri kasıblar və geri qayıdan miqrantları müdafiə etmək üçün diqqətlərini xərclərinə yönəltməlidirlər. Bank sektoruna nəzarət və məcburi həyəcan sınaqları vacibdir. Gözlənilməz xərclərin planlaşdırılması da məqsədəuyğundur.

- Dünya maliyyə böhranının təsirlərini neytrallaşdırmaq üçün Azərbaycan iqtisadiyyatına hansı addımlar təklif oluna bilər?

- Davam edən iqtisadi böhranın təsirlərindən heç bir ölkənin qaça bilməməsinə rəğmən, bəzi ölkələrin mövqeyi elədir ki, onun təsirini zəiflədə bilər. Azərbaycan özünün xarici aktivləri və hələ dünya maliyyə sisteminə məhdud çıxışı hesabına böhranın çətinliklərini başqa ölkələrə nisbətən daha yaxşı arxada qoya bilər. Son üç ildəki ixracdan gələn böyük pul gəlirləri və fiskal gəlirlər xarici valyutanın sabitliyi və ölkənin fiskal durumuna yardım edib ki, bu da daxili iqtisadiyyatın zəifləməsi templəri xüsusilə aşkar göründüyü zaman tələbə dəstək verilməsi üçün istifadə edilə bilər. Belə şəraitdə dövlət maliyyəsininin səmərəli istifadəsi xüsusilə vacibdir. Bunu həmçinin seçim, qiymət və gəlirin analizi, büdcədən maliyyələşdirilən layihələrin monitorinqini gücləndirməklə də etmək olar. Biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasında irəliləyiş daxili və xarici şirkətlərə öz iş fəaliyyətini saxlamaq və genişləndirmək imkanı verəcək.

İqtisadi böhranın arzuolunmaz təsirlərinin aradan qaldırılması üzrə hakimiyyətin fəaliyyətləri iqtisadi siyasətin qəbulu və həyata keçirilməsinə cavabdeh olan müxtəlif orqanlar arasında koordinasiya edilməlidir. Xüsusilə, hökumət hüquqi və institutsional müqavilələr əsasında iqtisadi polismeykerlər arasında əməkdaşlıq üçün norma və öhdəliklərin paylaşdırılmasında qarşılıqlı fəaliyyət strukturunu qurmalıdır.

İdxala tariflərin artırılması kimi proteksionist tədbirlərdən qaçılmalıdır, çünki onlar idxalın qiymətinin artımına və alıcıların ödəmə qabiliyyətliliyinin azalmasına gətirib çıxara, bununla da onları iqtisadi düşkünlüyə qarşı daha zəiflədə bilər.                     

- Azərbaycan neftin bir barelinə görə 70 dollar nəzərdə tutulan 2009-cu il dövlət büdcəsinə yenidən baxmaqdan imtina edib. Hökumətin bu addımını istər monetar, istərsə də fiskal siyasət baxımından necə dəyərləndirirsiniz?

- Azərbaycan Mərkəzi Bankı bank (AMB) sistemində likvidliyin bəzi çatışmazlıqlarını aradan qaldırmaq üçün bir sıra addımlar atıb. 2008-ci ilin avqustundan etibarən o, ehtiyat tələblərini (bankların Mərkəzi Bankda saxlamalı olduğu bank depozitləri) 12 faizdən 0,5 faizə qədər azaldıb və uçot dərəcəsini 15 faizdən 3 faizə endirib. Azərbaycan Mərkəzi Bankı, həmçinin müvəqqəti likvidlik problemləri ilə üzləşən bir sıra banklara likvidlik təmin edir. Nəhayət, AMB qısamüddətli likvidlik problemləri ilə üzləşən bir sıra ödəmə qabiliyyətli banklara müvəqqəti kreditlər verməyə hazır olduğu siqnalını verib. Bundan başqa Maliyyə Nazirliyi ən böyük dövlət bankının kapitallaşdırılması üçün əlavə vəsaitlər ayıraraq, sistemin çıxışı olduğu vəsaitlərin həcmini artırıb. Bütün bu addımlar banklara kömək edəcək və daxili iqtisadiyyatın kreditlərə çıxışının kəskin azaldılmasına ehtiyacı məhdudlaşdıracaq.

2009-cu ilin büdcəsinə gəlincə, orada qeyd edilmiş qiymətin dünya bazarında neftə olan qiymətlərin hazıriı səviyyəsindən aşağı olmasına baxmayaraq, ona böyük problem yaratmır, çünki büdcənin əsas hissəsi Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun (ARDNF) transfertlərinin hesabına təmin olunur. Transfertlərin məbləği manatla hesablanıb və ARDNF ona transfertləri həyata keçirmək və aktivlərə münasibətdə möhkəm mövqeni saxlamağa imkan verən yetərli vəsait və gəlirə malikdir. Hər halda SOCAR-ın və qeyri-neft sektorunun vergi gəlirləri əvvəlcə müəyyən edilmiş rəqəmdən az ola biləcəyi, həmçinin yüksək idxaltutumlu büdcə xərclərinin həmin büdcədə nəzərə alınandan aşağı olmaq ehtimalını nəzərə alaraq söyləmək olar ki, hökumət ilin ortasında büdcəyə yenidən baxmaqla səmərə əldə edə bilər. Proqnozlara düzəlişlər verilməsi dünya maliyyə böhranının Azərbaycan iqtisadiyyatı və büdcənin icrasına daha böyük aydınlıq gətirəcək.              

- Sizcə, hansı vergi dərəcələri Azərbaycan üçün əlverişlidir və hökumətin üzərində işlədiyi antiböhran tədbirləri çərçivəsində yeni vergi güzəştlərinin tətbiqi nə dərəcədə səmərəlidir?

- Bugünkü günə gəlincə, biz hökumətin antiböhran proqramının xırdalıqlarını və vergi güzəştlərinin ora salınıb-salınmayacağını bilmirik. Ümumilikdə belə yanaşma hazırkı - aşağı iqtisadi artım və inflyasiyanın büdcəyə gedən daxilolmaları azaltdığı şəraitdə uyğunsuz görünür. Azərbaycandakı qeyri-neft vergi sisteminə görə bəzi məlumat və tövsiyələr fondun ötən il dərc olunmuş yaddaş məktubunda təklif olunub.

Qısamüddətli perspektivdə gəlirlərin artırılması üçün, BVF hasilatdan bəzi xüsusi vergi rejimlərinin götürülməsi, vergi və gömrük idarəetməsinin gücləndirilməsi yolu ilə vergi bazasının genişləndirilməsini təklif edib. Sonrakı mərhələdə - vergi bazasının genişləndiriləcəyi, gəlirlər isə onların potensialına yaxınlaşdırıldığı zaman, sərmayələrə təşviq üçün birbaşa vergi dərəcələrinin azaldılması və yeni iş yerlərinin yaradılması kimi başqa islahatlar da nəzərdən keçirilməlidir.             

- Hazırda BVF Azərbaycan Vergilər Nazirliyinə texniki xidmət göstərir. BVF-in ölkədə vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflərinin mahiyyəti nədir?

- Bizim vergi idarəçiliyinə texniki yardımımızın məqsədi vergi rəhbərliyinə vergi ödəyiciləri tərəfindən onların vergi öhdəliklərinin könüllü yerinə yetirmə səviyyəsinin artırılmasına, həmçinin ümumi vergi auditinin aparılmasına ehtiyacın və vergi inspektorları ilə şəxsi əlaqələrinin yüksək dərəcəsinin azaldılmasına yönəldilmiş müasir vergi idarəçiliyinin qurulmasına dəstəkdir.

Köməyin mahiyyəti yalnız texniki xarakterlidir və özündə vergi ödəməkdən boyun qaçırmağa yaxın olan vergi ödəyiciləri kateqoriyasının müəyyənləşdirilməsi üçün risklərin profilləndirilməsi sisteminin qurulması kimi fəaliyyət növlərini ehtiva edir. Bu, həm də biznes və fiziki şəxslərin öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün vergi ödəyicilərinə məqsədli xidmət göstərilməsi, auditin və başqa nəzarət növlərinin geniş spektrinin inkişafı və istifadə edilməsini də nəzərdə tutur. Hazırda BVF eksperti üçüncü missiyasını həyata keçirir və Vergi Nazirliyi nümayəndələri ilə işləyir.

- Kreditlərin verilməsi qaydalarına yaxınlarda edilmiş dəyişikliklərin əsas xüsusiyyətləri nədən ibarətdir?

- Fond dünya böhranı şəraitində hər bir ölkənin bugünkü ehtiyaclarını nəzərə almaqla özünün kreditlərin verilməsi qaydalarına əhəmiyyətli dəyişiklilər edib. Dəyişikliklər rasional şərtləndirmə ilə birlikdə böyük çevikliyin verilməsinə yönəldilib. Bu, fonda BVF üzvlərinin müxtəlif ehtiyaclarına cavab vermək imkanı qazandıracaq, bununla onlara böhranı arxada qoymağa yardım edəcək, inamı bərpa edəcək və davamlı inkişafı qaytaracaq. BVF-in kreditləşdirilmə strukturundakı əsas dəyişikliklərə daxildir:

- bütün borc alanlar üçün fondun şərtlərinin təkmilləşdirilməsi;

- yeni Flexible kredit xəttinin tətbiqi;

- BVF-in ehtiyat kreditləri haqqında ənənəvi müqavilələrin çevikliyinin artırılması;

- fondun qeyri-konsessional istiqrazlarına çıxışın məhdudlaşdırılması normasının iki dəfə artırılması;

- ödəmələrin vaxt və qiymət strukturunun sadələşdirilməsi;

- nadir istifadə olunan müəyyən şərtlərin ləğv edilməsi.

Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]

Xəbər lenti

Xəbər lenti