Azərbaycan, Bakı, 24 fevral /Trend, müxbir D.Xatınoğlu/
Tibb sahəsində radioizotopların istifadə tarixinin bəzən qısamüddətli olmasını, digər tərəfdən, müxtəlif xəstəliklər üçün çeşidli izotoplara ehtiyac olduğunu nəzərə alsaq, Rusiyanın İranla iki radioizotopun satışı barədə müqavilə bağlaması İranda radiodərmanlara olan ehtiyacı ödəməyəcək. Bu barədə Trend-ə İranın Milli Maraqların Müdafiəsi Təşkilatının baş katibi, nüvə sahəsində ekspert Səid Yari telefonla Tehrandan deyib.
"Rosatom" təşkilatının rəhbəri Sergey Kiriyenko fevralın 23-də bildirib ki, İranla iki radioizotop satışı üzrə müqavilənin bağlanması müzakirə olunur. O, Rusiyanın İrana "molybdenum-99" və "iodine-131" izotoplarını satmağa hazır olduğunu bildirib.
"Molybdenum-99" izotopu əsasən "Technetium-99" maddəsinin istehsalı üçün istifadə olunur. "Technetium-99" maddəsi isə ürəyin əzələləri, bədənin skeleti və daxili orqanların şəklini çəkmək üçün istifadə olunur.
"İodine-131" və ya "yod izotopu" Tiroid vəzinin şəklini çəkmək, böyrəkdə qan və sidiyin axınını dayandırmaq və digər sahələrdə istifadə olunur.
Tibb sahəsində bir çox xəstəliklərin diaqnozu radioizotoplar vasitəsilə həyata keçirilir. Radioizotoplar iki cür istehsal olunur, bəzisi nüvə reaktoru laboratoriyası, bəzisi isə siklotronlar (cyclotron) (bir növ hissəcik sürətləndiricisidir) vasitəsilə istehsal olunur.
Nüvə reaktoru vasitəsilə istehsal olunan radioizotoplar 27 növdür, bunların bəzilərinin "yarım ömrü" (half-live time) iki gündən də azdır.
İran fevralın 11-də dörd yeni növ radiodərmanın istehsalına başladığını elan edib. Hazırda İranda 11 növ radiodərman istehsal olunur.
Yarinin fikrincə, radiodərmanların "yarım ömrü" bəzən çox azdır və Rusiyadan təhvil alıb İrana gətirənədək istifadə müddəti bitə bilər. Digər tərəfdən, radioizotopların çeşidləri çoxdur və İranda müxtəlif xəstəliklər mövcuddur və bu xəstəliklərin müalicəsi üçün çeşidli radiodərmanlara ehtiyac var. Buna görə də Rusiyanın bu addımı humanitar addımdır və təqdirəlayiqdir, lakin problemin həlli demək deyil.
Yari əlavə edib ki, Qərb ölkələri Tehranda yerləşən Əmirabad nüvə laboratoriyasını yanacaqla təmin etməlidir. Çünki bu reaktorda çeşidli radioizotoplar istehsal olunur və İranda yüz minlərlə xəstənin müalicəsi bu laboratoriyaya bağlıdır. Belə olmazsa, İranın radioizotop idxal etməsi problemi həll etməyəcək.
Əmirabad reaktorunun yanacağı 2012-ci ildə tükənəcək. İran Qərb ölkələrindən tələb edir ki, bu reaktoru 20 faiz zənginləşdirilmiş uran yanacağı ilə təmin etsin. Qərb isə İrandan tələb edir ki, 3000 kq ehtiyatı olan 3,5 faizlik uranın əksər hissəsini Qərbə təhvil versin və yerinə 20 faizlik uran yanacağı alsın.
Bu təklif birinci dəfə 2009-cu ildə Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin sabiq rəhbəri Məhəmməd əl-Baradeyi tərəfindən irəli sürülmüşdü. Belə ki, İran 1200 kq zəif dərəcədə zənginləşdirilmiş uranı Qərbin 120 kq 20 faizlik uran yanacağı ilə dəyişməli idi. İran bundan imtina etsə də, 2010-cu ildə Türkiyə və Braziliyanın vasitəçiliyi ilə razılıq bildirdi, lakin Qərb bu dəfə İrandan daha çox həcmdə zəif zənginləşdirilmiş uran tələb etdi. Hələlik bu barədə tərəflər razılıq əldə edə bilməyiblər.
Yarinin sözlərinə görə, Rusiya neçə illərdir ki, Buşəhr nüvə stansiyasının istifadəyə verilməsini müxtəlif bəhanələrlə təxirə salır. "Hansı məntiqə əsasən, İran Rusiyanın vəd etdiyi radioizotopları gecikdirmədən təhvil alacağına inanmalıdır?" - o deyib.
Rusiya 1995-ci ildə İranın Buşəhr nüvə stansiyasının tikintisini öz üzərinə götürdü. Bir neçə il təxirə saldıqdan sonra Rusiya bu stansiyanın fevral ayının əvvəlində açılışını vəd etdi. Lakin bu dəfə də stansiyanın açılışı təxirə salındı.
İranın Atom Enerjisi Təşkilatının sabiq rəhbəri Əli Əkbər Salehi (hazırkı xarici işlər naziri) 2010-cu ilin dekabrında bildirmişdi ki, İran 35 kq həcmində 20 faizlik uran qazı istehsal edə bilib və Qərb Əmirabad reaktorunu yanacaqla təmin etməsə, reaktora lazım olan yanacaq ölkə daxilində istehsal ediləcək.
20 faizlik uran qazını yanacaq səhifələrinə çevirmək texnologiyası dünyanın bir neçə ölkəsində var. Ekspertlərin fikrincə, İran uran qazını yüksək dərəcədə zənginləşdirə bilər, lakin yanacaq istehsal etməsi inandırıcı deyil.